Cây lá ngón thường mọc ở đâu? Cách phân biệt lá ngón?
Cây lá ngón (ngón vàng, thuốc rút ruột), tên khoa học: Gelsemium elegans, thuộc họ mã tiền, thân cây dạng leo, là loại cây độc thường mọc tự nhiên ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta như Hòa Bình, Cao Bằng, Hà Tây, Hà Giang, Lào Cai, Tuyên Quang hoặc Măng Đen
Cây lá ngón có thân và phần cành không có lông. Trên phần thân hơi có khía dọc. Lá ngón có hình thuôn dài, mọc đối xứng, đầu nhọn, bóng nhẵn. Lá mọc đối, hình trứng thuôn dài, hơi hình mác, đầu nhọn, phía cuống nhọn hoặc hơi tù, mép nguyên, bóng nhẫn, dài 7-12 cm, rộng 2,5-5,5 cm.
 |
| Lá và hoa cây lá ngón đều rất độc. |
Chúng thường mọc thành chùm ở đầu cành. Hoa lá ngón thường nở vào tháng 6, 8, 10 và có màu vàng với 5 cánh. Quả của lá ngón có màu nâu, thon dài, rộng khoảng 0,5 cm, không có lông bao quanh. Hạt lá ngón khá nhỏ, có màu nâu nhạt. Ở các cành non, lá sẽ có màu xanh lục nhưng khá nhạt. Đến giai đoạn già, lá sẽ chuyển dần sang màu xám nâu nhạt.
Thành phần độc tố trong cây lá ngón gồm các alkaloid indole: koumine, gelsemine, gelsemicine, sempervirine và các chất khác, có ở toàn bộ cây nhưng nhiều nhất là ở rễ và thậm chí mật hoa, ong ăn phải mật cũng có thể bị nhiễm độc.
Độc tố chính của lá ngón là các độc tố thần kinh (gây liệt các cơ, giật cơ giống co giật), độc với tim (gây loạn nhịp tim). Sau khi ăn uống cây lá ngón, độc tố hấp thu nhanh, tình trạng ngộ độc xuất hiện nhanh, chỉ khoảng 5 - 10 phút. Chất độc vào cơ thể gây liệt tất cả các cơ, nhìn đôi (nhìn một vật thành hai, do liệt cơ mắt), mờ mắt, nghẹo đầu mặt cổ, méo miệng, nói khó, liệt các cơ hô hấp biểu hiện khó thở, thở yếu, suy hô hấp, liệt chân, tay, loạn nhịp tim và nhanh chóng ngừng tim, tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
Cụ thể trường hợp bệnh nhân T.T.T 46 tuổi (ngụ ở Hà Tĩnh) ngày nhập viên Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng hôn mê sâu, ngừng tuần hoàn. Các bác sĩ Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai đã tiến hành các phác đồ điều trị tích cực, tuy nhiên bệnh nhân không qua khỏi.
 |
| Bệnh nhân ngộ độc lá ngón. (Ảnh: Bệnh viên cung cấp) |
Khai thác tiền sử bệnh nhân, các bác sĩ cho biết, người phụ nữ ở huyện Vũ Quang, uống khoảng 500-600 ml nước thuốc sắc từ rễ cây phơi khô, để chữa đau dầu, mất ngủ. Những rễ cây này được đào trong rừng, thường được người dân nơi đây dùng làm thuốc sắc uống.
Sau uống 10 phút, bệnh nhân méo miệng, mệt lả, được đưa vào trạm xá sau đó chuyển bệnh viện huyện. Trong khoảng 15 phút di chuyển, ý thức bệnh nhân giảm dần, gọi hỏi không đáp ứng. Tại bệnh viện huyện, người phụ nữ được đặt ống nội khí quản, truyền dịch và chuyển Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh, cuối cùng là Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai.
Dựa vào các biểu hiện bệnh, các bác sĩ nghi ngờ bệnh nhân bị ngộ độc cây lá ngón, nên đã thu thập mẫu nước sắc rễ cây để làm xét nghiệm tại bệnh viện, đồng thời gửi mẫu tới Viện Kiểm nghiệm An toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia. Kết quả cho thấy mẫu nước sắc và cành rễ khô thái lát người nhà bệnh nhân cung cấp, đều tìm thấy chất độc nhóm koumine và gelsemine, đây đều là các độc tố trong cây lá ngón.
Cây lá ngón dễ gây nhầm lẫn với các loại cây thuốc, rau rừng khác
Trao đổi với phóng viên, TS.BS Nguyễn Tiến Dũng – Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai cho biết: Cây lá ngón và cây rễ cóc có hình dạng giống nhau, rất dễ nhầm lẫn. Việc đào một rễ cây từ đất trong rừng vốn đã nhiều cây cối mọc đan xen nhau thì hoàn toàn có thể lấy nhầm phải rễ của một cây khác. Trung tâm chống độc trước đây cũng đã từng gặp các trường hợp tương tự uống nhầm phải rễ cây lá ngón.
 |
| TS.BS Nguyễn Tiến Dũng – Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ. (Ảnh: Bệnh viện cung cấp) |
“Rễ cây lá ngón chứa lượng độc tố cao nhất so với các bộ phận khác của cây. Ngay khi ăn vào miệng, chất độc sẽ gây đau, rát, buốt miệng, sau đó xuống dạ dày làm bỏng, co thắt dạ dày, bỏng đường tiêu hóa, gây nôn… Sau đó chất độc ngấm vào máu, đến thần kinh, thân não, tủy sống sẽ gây kích thích khiến bệnh nhân co giật, co thắt cơ trơn gây nôn và sau đó sẽ tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.” - TS.BS Nguyễn Tiến Dũng nói thêm.
TS.BS Nguyễn Tiến Dũng cũng thông tin thêm rằng: Ngộ độc cây lá ngón xảy ra trong thời gian rất nhanh. Nhiều trường hợp bệnh nhân không qua khỏi dù đã được đưa đến các cơ sở y tế. Trừ những trường hợp sử dụng một lượng rất nhỏ thì có thể qua khỏi nếu được cấp cứu kịp thời.
Trong y học cổ truyền, nhiều loại rễ, củ cây rừng có tác dụng chữa bệnh rất tốt khi được sử dụng bởi người có kiến thức chuyên môn và sử dụng đúng liều lượng, đúng cách.
Tuy nhiên, nhiều trường hợp đã sử dụng tràn lan, không tìm hiểu rõ, từ trường hợp của bệnh nhân T.T.T, TS.BS Nguyễn Tiến Dũng khuyến cáo: Người dân tuyệt đối không nên ăn, uống những loại cây mà không rõ về tên gọi và không biết có chứa độc tính hay không. Khi uống các loại rượu ngâm rễ, thân, lá cây không rõ nguồn gốc, không đúng cách, không đúng bệnh, nhiều khả năng người uống sẽ bị ngộ độc dẫn đến tử vong. Và khi phát hiện người bị ngộ độc, người dân cần đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị, không nên tự ý chữa bệnh bằng các loại cây thuốc không được kiểm chứng.
