| Hòa Bình: Nét đẹp trang phục truyền thống của đồng bào Mông Khám phá nghề thêu thủ công ở vùng cao Tây Bắc Thổ cẩm – Biểu tượng thể hiện đời sống văn hóa tinh thần dân tộc Tày |
Tương truyền, từ năm 1285, khi vua Trần Thái Tông tròn 40 tuổi, nhường ngôi cho con lên làm Thái Thượng Hoàng đã về vùng núi Vũ Lâm tu hành (xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư), bà Trần Thị Dung là vợ Thái sư Trần Thủ Độ theo triều đình nhà Trần về đây đã truyền dạy cho nhân dân thôn Văn Lâm nghề thêu ren. Như thế, nghề này đến nay đã có trên 700 năm.
 |
Ở Văn Lâm hiện nay, có rất nhiều gia đình trang bị các loại khung thêu, với nhiều kích cỡ khác nhau. Dưới bàn tay tài hoa của người thợ thêu, qua những sợi chỉ mảnh mai, nhiều màu sắc trên nền vải được chọn, những tác phẩm nghệ thuật tinh tế đã ra đời.
Đường nét thêu ren rất tinh xảo, uyển chuyển, mềm mại, thanh tú nhưng lại sống động mịn màng như nét vẽ của người họa sĩ. Sản phẩm thêu ren rất phong phú như: ga trải giường, rèm cửa, gối, khăn bàn, khăn tay, tranh, ảnh....
Trước đây, người dân làng Văn Lâm chuyên thêu các sản phẩm phục vụ nghi thức, nghi lễ trong đời sống văn hóa tâm linh, đặc biệt là trong lễ hội: quần, áo, mũ của đội tế; tàn, lọng, y môn trong các ngôi đình, đền đều có sự đóng góp, sáng tạo của người thợ thêu làng Văn Lâm. Trải qua những thăng trầm của thời gian, người dân Văn Lâm vẫn quyết tâm gắn bó với nghề, đã có những bước đột phá mới trong mẫu mã, sản phẩm của mình.
Từ chỗ chỉ thêu các đồ thờ trong các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo, các nghệ nhân Văn Lâm đã đổi mới, sáng tạo thêm các loại hình sản phẩm mới: thêu những loại khăn trải bàn, khăn ăn phục vụ đa dạng hơn nhu cầu sử dụng hằng ngày của các tầng lớp trong xã hội. Có thể gặp sản phẩm của làng nghề Văn Lâm tại nhiều nhà hàng, khách sạn hạng sang ở Hà Nội hay trong dinh thự của các quan lại, chỉ huy cao cấp người Pháp.
Ngày nay, làng nghề thêu ren Văn Lâm chuyên sản xuất các loại vật dụng trang trí nội thất, phục vụ đời sống sinh hoạt: rèm, khăn trải bàn, khăn ăn, vỏ chăn ga, gối, quần áo thời trang. Nhiều gia đình thêu ở Văn Lâm đã sáng tạo ra những loại hình sản phẩm mới, đáp ứng nhu cầu của khách hàng như các loại tranh thêu: tùng, cúc, trúc, mai, tranh sơn thủy hữu tình, tranh mừng thọ hay các loại tranh con vật.
Nếu như trước đây việc tổ chức sản xuất ở làng nghề Văn Lâm chủ yếu theo mô hình hộ gia đình thì bây giờ đã xuất hiện các công ty, doanh nghiệp. Đây được xem là một quá trình đổi mới trong tổ chức sản xuất, đồng nghĩa với việc ứng dụng kỹ thuật, các thành tựu khoa học mới trong quy trình sản xuất, thực hiện chuyên môn hóa trong quy trình sản xuất, quy trình làm ra sản phẩm. Để đáp ứng được nhu cầu của thời đại, tồn tại được bằng những sản phẩm của mình, nghề thêu ren Văn Lâm phải luôn có những bước chuyển kịp thời, sáng tạo về nhiều mặt để thích nghi.
 |
Về nguyên liệu, quy trình sản xuất, đối với nghề thêu ren thì nguyên liệu cơ bản là vải, kim, các loại chỉ thêu. Làng nghề Văn Lâm thường nhập các loại chỉ thêu nội địa theo các mối tại các công ty, ngoài ra loại chỉ thêu của Pháp cũng được người thợ thêu ren Văn Lâm ưa chuộng vì mẫu mã đẹp, chất lượng cao. Đối với mặt hàng kim, vải thêu, làng nghề Văn Lâm thường nhập từ Pháp, Ý, Nhật, Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc.
Về mẫu mã sản phẩm, tùy theo cơ sở đặt hàng mang đến, bản thân những hộ gia đình ở Văn Lâm đều sáng tạo ra những mẫu riêng, đa dạng phục vụ sở thích hoặc những nét văn hóa của nhiều đất nước. Để có được một sản phẩm thêu đẹp, đòi hỏi người thợ thêu phải có một tư duy tinh tế, sự phối màu thích hợp. Cũng không ngoại trừ trường hợp trong một số sản phẩm, hoặc theo chủ ý của người thêu hay ngược lại, sẽ cho ra đời những bức tranh thêu mang độ trìu tượng, có giá trị nghệ thuật cao.
Làng Văn Lâm đã thành lập Hiệp hội làng nghề gồm đông đảo hội viên, đa dạng về giới tính, tuổi tác. Hội được thành lập vì những mục đích chung là đoàn kết trong sản xuất, có một đơn vị đại diện để liên kết, nhận hợp đồng sản xuất, tạo việc làm cho nhân dân trong làng. Hội có những điều lệ hoạt động, quy định chung, cùng con dấu riêng mang tính pháp lý.
Bên cạnh đó, Hiệp hội làng nghề Văn Lâm cũng thường xuyên tổ chức các cuộc thi tay nghề giỏi, chọn ra được những người thợ, phong tặng danh hiệu nghệ nhân, nhằm tôn vinh những người thợ tài hoa, là những tấm gương cho thế hệ trẻ noi theo. Đồng thời giúp cho cơ sở sản xuất của các nghệ nhân được thuận lợi hơn trong các giao dịch hợp tác, xuất khẩu hàng hóa.
Qua khảo sát thực tế cho thấy, có một số lượng lớn khách du lịch nước ngoài đến tham quan làng nghề thêu ren Văn Lâm mỗi năm, họ thường đi theo đoàn, tiến hành quay phim, chụp ảnh, tham quan quy trình làm việc của các thợ thủ công, mua hàng.
Việc thuận lợi về vị trí địa lý cũng như nằm trong quần thể danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở Ninh Bình cũng đem lại cho làng nghề Văn Lâm nhiều tiềm năng về phát triển du lịch làng nghề. Từ những điều kiện chủ quan, khách quan đó, cần có những phương án xây dựng, biến Văn Lâm thực sự trở thành địa điểm du lịch thu hút sự quan tâm của đông đảo khách tham quan.
