 |
| Đường xuống chùa Hang |
Nếu như đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) là hiện thân cái đẹp của thiên nhiên thì chùa Hang là tác phẩm điêu khắc đá tuyệt vời mà thiên nhiên đã ưu ái ban tặng cho con người vùng đất này.
Ở đấy, núi và biển liền kề dựa vàonhau, tôn nhau lên tạo thành một bức tranh tuyệt tác. Tuy đã có sự tôn tạo chăm chút của bàn tay con người, nhưng với ý thức hòa hợp với thiên nhiên, cảnh trí nơi đây vẫn còn giữ được nét hoang sơ vô cùng quyến rũ.
Nói về đảo Lý Sơn, mà trước đây vẫn gọi là cù lao Ré, sách Đại Nam nhất thống chí đã viết: “Cù lao Ré ở giữa biển, cách huyện Bình Sơn 65 dặm về phía Đông, xung quanh nổi cao, ở giữa trũng xuống ước mấy chục mẫu, nhân dân hai phường An Vĩnh và An Hải ở tại đấy. Phía đông đảo có động, trên động có chùa mấy gian, có giường đá, kỷ đá, hai bên hữu động có giếng nước trong ngọt, xung quanh cây cối tốt tươi, khi có giặc biển, thì dân phường ẩn núp ở đấy. Đất sản nhiều đậu phụng và bắp”. Ngôi chùa được Đại Nam nhất thống chí nói đến có lẽ chính là chùa Hang.
 |
| Chùa Hang nằm ở phía Bắc núi Thới Lới |
Chùa Hang nằm ở phía Đông bắc núi Thới Lới - ngọn núi cao nhất trong năm ngọn núi đều là chứng tích cho sự phun trào của núi lửa trên hòn đảo này. Người xưa đã tận dụng hang động nằm sâu trong lòng núi, sát bên bờ biển, để tạo dựng cảnh chùa. Đứng từ xa quan sát, người ta không thể biết được trong động có một kiến trúc được gọi là chùa Hang mà chỉ nhìn thấy tán lá của những cây bàng biển cổ thụ, tuổi của chúng cũng xấp xỉ với ngày ra đời của chùa Hang. Đường lên chùa Hang cheo leo bám theo mép biển, qua nhiều bậc đá đã được tay người đẽo gọt.
Phía trước chùa Hang, trên một vách đá dựng đứng cao khoảng 20m, có khắc 4 chữ Hán, sơn màu vàng “Thiên Khổng Thạch Tự” như để thông báo cho du khách biết rằng trong động đá này có một ngôi chùa. Ngay phía dưới vách đá có các mạch nước ngầm chảy rỉ rả suốt năm tháng tạo thành một cái “giếng trời”. Rêu phong nhũ đá trông đẹp mắt một cách lạ thường. Hiện nay, ở dưới mặt đất, người ta cho xây dựng một bể chứa nước bằng xi măng, hứng nước mạch ngầm trong lòng núi đá để có nước ngọt phục vụ dân địa phương và du khách.
 |
| Nội điện chùa Hang |
Để ra vào chùa Hang, duy nhất chỉ có một cửa ở phía bên phải động, trước cửa có hai trụ biểu hai bên ghi hai câu đối bằng chữ Hán mà vị tộc trưởng Trần tộc hiện thời đọc là “Nhất trần bát đảo bồ đề địa, Vạn thiện đồng quy thiểm khổ môn” rồi giải thích rằng đôi câu đối hàm ý Họ Trần là người đầu tiên lập ra chùa Hang, và Mọi điều tốt đẹp đều quy về nơi cửa Phật.
Hang rộng chừng 20m, có chiều sâu khoảng 24m, chỗ cao nhất của hang cũng chỉ hơn 3m. Trong không gian hạn chế đó, người xưa đã tận dụng những nhũ đá tự nhiên để sắp xếp chỗ thờ tự. Ngày xưa, ở chính giữa hang đã có đặt bàn thờ Tam thế Phật là Phật A-di-đà, Phật tổ Như Lai, và Phật Di-lặc. Bên trái bàn thờ Tam thế Phật có bàn thờ Tổ sư Đạt-ma với bài vị bằng gỗ sơn son thếp vàng trên đó ghi rõ “Phụng tự Tây phương Đông Độ lịch đại tổ sư chi linh vị”. Sau này, vào khoảng tháng 4-1993, các vị thủ tự đã đặt thêm một bàn thờ phía bên phải thờ tượng Quan Công có Quan Bình và Châu Thương đứng hầu, mỗi tượng chỉ cao chừng ba tấc. Cũng trong khoảng thời gian đó, bà con nhân dân đảo Lý Sơn vào làm ăn sinh sống tại TP.HCM đã cúng cho chùa 3 pho tượng, được đặt phía trước bàn thờ Tam thế Phật, đó là các tượng Phật Chuẩn Đề 18 tay cao 0,6m, tượng Bồ-tát Quan Thế Âm cao 0,8m và tượng Bồ-tát Địa Tạng cao 1m.
Ở phía bên phải của hang sắp đặt ba bàn thờ, mỗi bàn thờ cách nhau 1,4m. Gần với thành hang là bàn thờ 12 vị Diêm vương; kế đó là bàn thờ các vị thuộc Trần tộc có bài vị ghi danh ba người, gồm Phụng tự khai sáng Trần tổ công Thành, tự Đạo Châu, hiệu Huyền Huyên linh vị; Phụng tự Trần tổ công Tiềm, tự Ấn Long, hiệu Huyền Kính, cao lão hòa thượng linh vị; Phụng tự Trần tổ công Quận, tự Ấn Ngọc, hiệu Huyền Chơn hòa thượng linh vị. Bàn thờ thứ 3 thờ 7 vị tiền hiền khai phá lập ra làng An Hải với bài vị ghi rõ: “Phụng tự tiền hiền thất tổ tiên sanh tự vị chư thần vị”.
Ở phía bên trái của hang cũng có sắp đặt ba bàn thờ, mỗi bàn thờ cũng cách nhau 1,4m. Trong cùng là bàn thờ Giám Trai, tiếp đến là bàn thờ Ngũ Lôi, và kế đó là bàn thờ Tiền vãng (thờ những người có đóng góp sức lao động xây dựng, tôn tạo chùa Hang trước đây).
Ngay sau cổng ra vào ở phia bên phải, có bàn thờ bổn đạo thiện nam, tin nữ và ba ban thờ những người có công xây dựng, tu bổ chùa Hang; trên vách tường xây cũng có hai câu đối chữ Hán, được vị trưởng tộc họ Trần đọc là “Tịnh độ năng nhơn tiếp dẫn chúng sanh an dưỡng quốc – Cư sĩ tấn hỏa bảo hộ hoàn toàn lạc tây phương”. Ở phía bên trái sát mép động đá có ban thờ những vong hồn uổng tử và có dựng một bức tượng Hộ Pháp cao 0,8m, cũng do người đảo Lý Sơn ở TP.HCM cúng cho chùa hồi tháng 4-1993.
 |
| Khung cảnh chùa Hang xanh ngát |
Xung quanh chùa Hang là các vách đá tự nhiên. Do đó, đứng trong chùa Hang, nghe tiếng những hạt nước rơi ti tach từ những nhũ đá, ngửi mùi hương trầm quyện ra từ những ban thờ, người ta có cảm giac đang ở một thế giới huyền ảo, thuần khiết, thoát tục. Cư dân ở đây cho biết, khí hậu trong hang vo cùng dễ chịu, trời nắng thi mát mẻ, trời lạnh thì ấm áp, là nơi ẩn núp của cư dân thời xưa mỗi khi có biến, như được nêu trong Đại Nam nhất thống chí.
Về gốc tích của chùa Hang, theo gia phả của tộc họ Trần truyền lại, cách đây hơn 400 năm, không rõ dưới thời vua nào, có ông tổ họ Trần là Trần Thành làm quan lớn được nhà vua sai ra canh giữ đảo Lý Sơn. Tại đây, ông đã khai phá và lập ra chùa Hang. Sau đó, khoảng 100 năm, con cháu của ông là các ông Trần Châu, Trần Tiềm tiếp tục tôn tạo cho chùa được khang trang như ngày nay.
Hiện nay, ông Trần Dự, tộc trưởng họ Trần, còn lưu giữ 2 tờ đơn được viết trước năm 1945 có nói đến lai lịch của ngôi chùa. Tờ đơn đề ngày 11 tháng 7 năm Bảo Đại thứ 12 (1937) do ông Trần Thiếu gửi quan Bang Tá Lý Sơn có viết: “Nguyên trong làng Hải Yến* này có một cảnh chùa Hang đá ở bên phía sau núi, chùa ấy hiệu là Thiên Khổng Thạch Tự, những thuở xưa trước ông cha của con có ở tu tập tụng niệm tại chùa lưu truyền từ ấy đến nay, hiện còn có đủ bàn ghế thờ Phật và tượng Phật…”. Còn tờ đơn đề ngày 16 tháng 2 năm Bảo Đại thứ 17 (1942) do thầy chùa Ngô Như Sửu và chủ tự là Trần Thiếu gửi Bang Tá Lý Sơn ghi rõ: “Nguyên ngôi chùa Thiên Khổng Thạch là một cảnh thiên tạo rất đẹp, anh linh hiển hách, ngôi chùa này từ xưa thờ phụng Phật – thánh, đến nay đã trên 300 năm là một ngôi chùa cổ tích, các Phật tượng trong chùa lâu đời…”.
 |
| Vách đá khu vực chùa Hang có nhiều hình thù độc đáo. Đây là dấu tích xâm thực của sóng biển diễn ra hàng nghìn năm trước |
Như vậy, hang động ở chùa Hang thì có từ ngàn xưa nhưng lịch sử chùa Hang ít nhất cũng đã khoảng 400 năm. Người xưa sử dụng hang đá như một ngôi nhà vĩnh cửu để lập ra chùa, đúng như sử sách ghi chép và đúng như tên chữ của chùa là “Thiên Khổng Thạch”. Người khai sáng, tôn tạo, tu bổ cho chùa là các vị tiền bối người họ Trần làng An Hải (nay là xã An trên vách tường xây cũng có hai câu đối chữ Hán, được thờ Phật mà còn thờ các vị tiền hiền có công trong việc xây dựng vùng đất phía Đông nam đảo Lý Sơn cách đây trên 400 năm.
Vào trong chùa thắp một nén hương, khấn bái niệm Phật trong hương khói nghi ngút, ta có cảm tưởng như đang rơi vào cõi động tiên, thật thú vị biết bao. Những ai đã từng đến đây cũng đều cảm nhận được điều đó. Có du khách từ trong đất liền Quảng Ngãi ra đây, lần đầu tiên tham quan cảnh vật ở chùa Hang, các hang động đá xung quanh bờ biển, đã phải thốt lên: “Giá như những cảnh vật ở đây, hang động đá, vách đá dựng đứng, bờ biển đẹp này nằm ở tại bãi biển Mỹ Khê, hay một nơi nào đó trong đất liền thì tuyệt vời biết mấy, ai cũng có thể thưởng ngoạn”.
Hằng năm, vào các dịp lễ tết, lễ Phật đản, Vu Lan, Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa... nhân dân địa phương thường đến chùa làm lễ, tụng kinh niệm Phật. Riêng tộc họ Trần trên đảo Lý Sơn làm lễ giỗ tổ long trọng tại chùa Hang vào các ngày 10 tháng Ba và ngày 8 tháng Tư.
Chùa Hang là một thắng cảnh thiên nhiên kỳ thú có sự tạo tác của con người, là nơi ghi dấu ấn quá trình lập nghiệp và xây dựng đảo Lý Sơn của người Việt. Năm 1994, chùa Hang đã được xếp hạng thắng cảnh cấp quốc gia.
