Những hệ luỵ từ việc tranh mua, tranh bán sầu riêng

Những hệ luỵ từ việc tranh mua, tranh bán sầu riêng

Tranh mua, tranh bán

Sầu riêng đã thực sự trở thành “niềm vui chung” khi 7 tháng đầu năm 2023 đã mang về hơn 1 tỉ USD và dự báo sẽ đạt trên 1,6 tỉ USD trong năm nay. Tuy nhiên, ngành hàng này đã rơi vào “cái bẫy” mà Bộ trưởng Lê Minh Hoan từng cảnh báo một năm trước: “Khi giá cả lên, một bộ phận người nông dân sẽ tăng sản lượng bằng mọi cách, tự phát mở rộng vùng trồng...

Ông Nguyễn Hoài Dương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, thông tin đến nay cả nước có hơn 112 ngàn ha sầu riêng, diện tích đã tăng nhanh trong những năm gần đây, bình quân mỗi năm tăng gần 25%. Tổng sản lượng sầu riêng thu hoạch hiện nay khoảng 900 ngàn tấn/năm.

Trong đó, sầu riêng tập trung ở một số vùng chính như: Tây Nguyên hơn 52 ngàn ha (khoảng 47%), Vùng Đồng bằng sông Cửu Long 33 ngàn ha (khoảng 30%), Vùng Đông Nam bộ 21 ngàn ha (khoảng 19%) và một số địa phương khác. Riêng tỉnh Đắk Lắk hiện có khoảng 23 ngàn ha, trong đó có khoảng 50% diện tích đã cho thu hoạch với sản lượng năm 2023 ước tính trên 200 ngàn tấn.

Theo ông Dương, giá sầu riêng đã tăng cao từ sau khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật xuất khẩu chính ngạch sầu riêng vào Trung Quốc được ký kết giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Dự kiến, năm 2023, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng cả nước sẽ đạt trên 1,6 tỷ USD, chiếm khoảng 30% kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam.

Tại Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam” sáng 11/9, ông Vũ Đức Côn - Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Đắk Lắk - thừa nhận, sầu riêng đang là “vua của các loại quả” nên ngay cả một số tỉnh như Lào Cai, Sơn La cũng trồng thử nghiệm.

Những tháng đầu năm là mùa nghịch, giá sầu riêng lên tới 150.000-200.000 đồng/kg. Vào chính vụ, giá sầu riêng không biến động nhiều. Đây cũng là lúc sầu riêng Việt Nam trùng với mùa vụ của một số nước khu vực là Thái Lan, Malaysia.

“Sầu riêng tại Tây Nguyên gần như thu hoạch cuối cùng so với cả nước cũng như các quốc gia lân cận, nên giá luôn khá cao”, ông Côn nói.

Theo ông, ở Đắk Lắk có 3 hình thức thu mua sầu riêng. Thứ nhất, một số doanh nghiệp đặt cọc với người sản xuất, cách thời điểm thu hoạch 1-2 tháng bằng hợp đồng mua bán. Số tiền đặt cọc khoảng 30% giá trị theo sản lượng bán xô tại vườn.

Thứ hai, một số hộ tự chốt giá với doanh nghiệp tại thời điểm sầu riêng bắt đầu ra hoa do người dân cần tiền để đầu tư phân bón, thuốc BVTV... chăm sóc cây.

Thứ ba, một số đối tượng thương lái, "cò" vào tận vườn để chốt giá 80.000-90.000 đồng/kg. Ông Côn cho rằng, hình thức này đang gây nhiễu loạn thị trường.

Ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại của Tập đoàn Vạn Hòa Holding, cho biết doanh nghiệp liên kết sản xuất với người nông dân, trong đó có chính sách đào tạo tập huấn, nâng cao năng lực sản xuất, xây dựng mã số vùng trồng, hỗ trợ vốn 50 triệu đồng/ha.

Trải qua các vụ sầu riêng ở vùng miền Tây, miền Đông lên Tây Nguyên, kế hoạch liên kết thất bại hoàn toàn và doanh nghiệp đang phải đi thu hồi vốn hỗ trợ nông dân.

“Tập đoàn có hợp đồng bao tiêu liên kết. Trong hợp đồng có đánh giá tỷ lệ quả, chốt giá trước 15-20 ngày để thu hoạch. Song, trước thời điểm thu hoạch 2 tháng, thương lái, 'cò' ồ ạt xuống các vườn để chốt, cọc hàng. Nông dân không chịu nổi khi sáng ông A. vào trả 90.000 đồng/kg, chiều ông B. lại trả 95.000, thậm chí 100.000 đồng/kg. Cứ thổi giá lên thôi”, ông Trung bức xúc.

Theo ông Trung, nếu giá thuận tự nhiên, việc mua bán vẫn diễn ra bình thường. Khi giá xuống, thương lái, 'cò' sẽ đề nghị xuống giá hoặc cứ duy trì neo trái ở vườn, điều này chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng tới người dân. Cuối cùng, nông dân vẫn chịu thiệt thòi.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông (Đắk Lắk), thông tin, việc tranh mua, tranh bán diễn ra thường xuyên. Ngay cả các doanh nghiệp trong nước cũng đang "đánh nhau" và tự thua trên sân nhà.

Ngoài ra, ông Chiến cũng nhận xét, việc mua bán mã số vùng trồng hiện nay quá đơn giản. Có những đơn vị “không cần làm gì” vẫn tham gia vào chuỗi cung ứng. Cụ thể, doanh nghiệp trả giá nào, họ sẵn sàng trả thêm 2.000 đồng/kg để mua sầu từ người dân.

Những hệ luỵ

Ông Lê Anh Trung cho hay, doanh nghiệp, cơ sở thu mua sầu riêng càng làm càng lỗ

Vụ mùa sầu riêng năm 2023 thành công đối với đa số nông dân tỉnh Đắk Lắk song là vụ mùa thua lỗ của nhiều doanh nghiệp, cơ sở thu mua sầu riêng, thương lái.

Nguyên nhân là vào đầu vụ thu hoạch sầu riêng, thậm chí từ trước thời điểm thu hoạch khoảng 1 - 2 tháng, nhiều vườn đã được chốt bán với giá cao, lên đến 90.000 đồng/kg mua xô tại vườn. Đến thời điểm thu hoạch chính vụ, giá sầu riêng giảm, tình hình thị trường có những biến động khiến doanh nghiệp, cơ sở thu mua, thương lái càng làm càng lỗ.

Ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại Tập đoàn Vạn Hòa Holding cho biết, vụ mùa sầu riêng tại tỉnh Đắk Lắk năm nay, đơn vị đã cam kết sẽ cung ứng khoảng 20.000 tấn sầu riêng cho các đối tác và khách hàng Trung Quốc. Tuy nhiên, đơn vị gặp nhiều khó khăn trong thu mua, tiêu thụ sầu riêng. Đơn vị đã xây dựng chính sách liên kết với nông sân và khoảng 30 hợp tác xã trong cả nước, hỗ trợ đào tạo tập huấn, thiết lập hồ sơ mã số vùng trồng, áp dụng nhật ký điện tử để truy xuất nguồn gốc, hỗ trợ vốn sản xuất 50 triệu đồng/ha song đến thời điểm thu hoạch, hơn 90% nông dân và hợp tác xã bán sầu riêng cho đơn vị khác. Ngoài ra, giá sầu riêng tăng quá cao khiến một số đối tác, khách hàng có động thái muốn cắt giảm đơn hàng.

Theo chia sẻ của các doanh nghiệp, sầu riêng mua xô tại vườn ở Đắk Lắk đầu vụ thu hoạch khoảng 80.000 đồng/kg, bán tại thị trường Trung Quốc khoảng 650 nhân dân tệ/thùng 18kg, tương đương 120.000 đồng/kg. Trừ công cắt, chi phí vận chuyển, tỷ lệ hao hụt, chi phí gia công, bao bì… thì doanh nghiệp càng làm càng lỗ.

Giá sầu riêng cao, doanh nghiệp thua lỗ dẫn đến ở một vài địa phương xảy ra tình trạng nợ tiền người dân, nợ tiền thương lái, tranh chấp dân sự tăng. Một số doanh nghiệp, cơ sở thu mua đóng cửa trong âm thầm khiến các thương lái tranh chấp hàng tại kho. Bên cạnh đó, tình trạng bỏ cọc, neo vườn sầu riêng,… đã khiến mùa vụ sầu riêng năm nay ở tỉnh Đắk Lắk kém vui.

Gia đình ông H.V.H. (xã Ea Kênh, huyện Krông Pắc) và một số hộ dân xung quanh thì bị doanh nghiệp khác nợ tiền sầu riêng sau khi thu mua lượt đầu. Đến lượt cắt thứ hai, mặc dù sầu riêng đã cắt và ngoài vườn rụng nhiều (500 kg/ngày) xong gia đình ông H. kiên quyết phải đòi được nợ mới cho doanh nghiệp chở sầu riêng đi.

Giá sầu riêng giảm, nhiều thương lái và doanh nghiệp thương lượng, đề nghị nhà vườn giảm giá so với giá đã ký kết trong hợp đồng. Việc thương lượng giảm giá hoặc chốt giá mua nếu không thành công sẽ dẫn đến tình trạng nhiều vườn sầu riêng đến ngày thu hoạch nhưng chưa có người mua. Cùng với đó, chính vụ sầu riêng ở Đắk Lắk gặp mùa mưa nên ảnh hưởng một phần đến vụ thu hoạch.

Để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững, Bộ trưởng NN-PTNT Lê Minh Hoan mong muốn cộng đồng doanh nghiệp, người dân trồng sầu riêng, cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, bên cạnh sự háo hức khi có cơ hội xuất khẩu sầu riêng chính ngạch cũng cần lường trước những khó khăn, thách thức.

Trước đây, có nhiều ngành hàng tiềm năng, ban đầu doanh nghiệp, người dân rất hào hứng phát triển nhưng sau đó lại rơi vào bi kịch vì chúng ta nghĩ về thời cơ nhiều hơn là nhận diện thách thức.

Theo Bộ trưởng, chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn thể hiện qua “hợp tác - liên kết - thị trường”. Do đó, phải tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững, trong đó phải có sự hiện diện của cả sản xuất và tiêu thụ. Ông nhấn mạnh, tổ chức lại sản xuất không đơn thuần chỉ là cải tiến kỹ thuật gieo trồng mà là tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp ngồi lại với nhau.

Muốn ngành hàng phát triển hiệu quả phải bắt đầu từ sản xuất, nghĩa là doanh nghiệp đến với người dân ngay từ khi xuống giống để hướng dẫn, tạo niềm tin. Còn nếu liên kết từ khâu tiêu thụ thì lại rơi vào mối quan hệ thuận mua vừa bán.

Các doanh nghiệp cần thấm nhuần tư tưởng kinh doanh, buôn bán sầu riêng không chỉ vì lợi nhuận mà còn là trách nhiệm với nền nông nghiệp quốc gia. Từ đó, chuyển từ quan hệ thuận mua vừa bán sang quan hệ hợp tác.

Lâm Đồng: Khuyến cáo để đảm bảo chất lượng sản phẩm sầu riêng tại địa phương

Sầu riêng thành quà tặng thời thượng ở Trung Quốc đẩy nhu cầu thế giới tăng vọt 400%

Xuất khẩu rau quả sang thị trường Trung Quốc tăng trưởng 3 con số