Châu Âu “khát” viên nén gỗ, cơ hội cho doanh nghiệp Việt kiếm “tỉ USD”

Châu Âu “khát” viên nén gỗ, cơ hội cho doanh nghiệp Việt kiếm “tỉ USD”

Trái ngược với sự chững lại sau nhiều năm tăng trưởng cao của tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ, xuất khẩu viên nén gỗ đang tăng mạnh, góp phần quan trọng để ngành gỗ đạt mục tiêu xuất khẩu năm 2022.

Gia nhập nhóm các mặt hàng "tỉ USD"

Trong chín tháng đầu năm 2022, kim ngạch xuất khẩu viên nén gỗ ước đạt 530 triệu USD, tăng 76% so với cùng kỳ năm 2021. Nếu tốc độ tăng trưởng được duy trì như hiện nay, kim ngạch xuất khẩu cả năm 2022 có thể đạt trên 700 triệu USD.

Theo một số chuyên gia, với mức tăng trưởng khá bất ngờ của đặt hàng viên nén gỗ từ Việt Nam, cùng năng lực thích ứng nhạy bén của doanh nghiệp trong nước, viên nén gỗ có thể gia nhập nhóm các mặt hàng "tỉ USD" trong tương lai gần.

Ông Vũ Thanh Tùng, giám đốc Công ty CP Smart Wood Việt Nam - công ty chuyên xuất khẩu viên nén gỗ sang Nhật Bản và Hàn Quốc từ năm 2013, cho biết dự báo nhu cầu sử dụng viên nén gỗ thế giới đến năm 2025 khoảng 30 triệu tấn. Từ giữa năm nay, nhiều khách hàng Liên minh châu Âu (EU) đã sang Việt Nam tìm kiếm nguồn cung viên nén gỗ để bù đắp sự giảm sút mang tính khủng hoảng nhiên liệu.

Ông Nguyễn Thanh Phong, tổng giám đốc Công ty CP Năng lượng sinh học Phú Tài (Bình Định), thì xác nhận đã phải... từ chối đặt hàng từ EU do công ty hiện chỉ đủ nguồn nguyên liệu để sản xuất viên nén gỗ xuất khẩu đi Nhật theo hợp đồng đã ký dài hạn.

Ông Ngô Sỹ Hoài, phó chủ tịch kiêm tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt nam (Viforest), cho rằng cuộc xung đột Nga và Ukraine khiến nguồn cung khí đốt khan hiếm, trong khi nhu cầu sử dụng viên nén gỗ để đốt lò sưởi trong mùa đông tại thị trường EU vẫn tiếp tục tăng mạnh. Viên nén gỗ cũng đáp ứng được yêu cầu giảm phát thải nên hiện nay nhiều khách hàng ở EU sang Việt Nam tìm mua, đẩy giá viên nén gỗ có lúc đã chạm đáy dưới 100 USD/tấn, nay lên tới 200 USD/tấn.

Kho hàng luôn trống

Kho hàng của Công ty Cổ phần Tân Phú Sơn tại Bình Định luôn trong tình trạng trống rỗng dù Công ty đang phải sản xuất 20/24 giờ mỗi ngày. Lẽ ra công ty này có thể sản xuất 24/24 nhưng do nguồn nguyên liệu chưa đáp ứng đủ nhu cầu của nhà máy. Hiện tại, sản lượng sản xuất của Tân Phú Sơn đã tăng hơn gấp đôi so với cách đây 1 năm, do nhu cầu của khách hàng từ các nước châu Á tăng đột biến.

Nhằm tháo gỡ tình trạng thiếu nguyên liệu, Tân Phú Sơn đã triển khai kế hoạch phát triển gỗ rừng trồng lên 50.000 ha và nâng cao nâng năng lực sản xuất, ông Võ Thành Nam, Giám đốc Công ty Tân Phú Sơn, chia sẻ với NCĐT.

Viên nén gỗ có thể gia nhập nhóm các mặt hàng "tỉ USD"

Không chỉ Tân Phú Sơn, các công ty trong ngành này đều hưởng lợi từ nhu cầu gia tăng đối với viên gỗ nén. Đặc biệt là những tháng đầu của năm 2022, xuất khẩu viên nén đã tăng mạnh trong bối cảnh nguồn cung thế giới giảm. Tính cả năm 2021, lượng xuất khẩu của Việt Nam đã đạt trên 3,5 triệu tấn viên nén, đạt gần 413 triệu USD, tăng 9,2% về lượng và 17,3% về giá trị so với năm 2020. Kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này chiếm gần 3% tổng giá trị xuất khẩu của ngành gỗ.

Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cũng cho biết viên nén nằm trong nhóm 5 mặt hàng có giá trị xuất khẩu cao nhất của ngành gỗ. Việt Nam hiện là nước xuất khẩu viên nén lớn thứ 2 thế giới sau Mỹ (đạt 1,05 tỉ USD).

Với nhu cầu năm 2022 và các năm tới được dự báo sẽ tăng mạnh, kỳ vọng Việt Nam sẽ có thêm một ngành xuất khẩu tỉ USD là hoàn toàn có cơ sở. "Ngành sản xuất và xuất khẩu viên nén mới hình thành và phát triển tại Việt Nam chưa đến 10 năm, nhưng đây lại là ngành hứa hẹn đem về tỉ USD trong tương lai gần", Tiến sĩ Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Forest Trends, nhận định.

Câu chuyện nguyên liệu

Ông Ngô Sỹ Hoài cho biết nguồn nguyên liệu cho sản xuất viên nén là từ gỗ rừng trồng (chiếm 75 - 80%) và phế liệu của ngành công nghiệp gỗ (chiếm 20 - 25%). Tuy nhiên, hiện nay mặt hàng viên nén gỗ đang phải cạnh tranh khốc liệt với dăm gỗ. Giá viên nén tăng mạnh, nhưng Việt Nam cũng không thể tăng tốc xuất khẩu một cách đột biến vì phải cạnh tranh nguyên liệu với dăm gỗ - mặt hàng đang có giá tương đương, quy trình chế biến xuất khẩu đơn giản hơn rất nhiều.

Tổng giám đốc Công ty CP Năng lượng sinh học Phú Tài cũng lo ngại vì hiện các nhà máy sản xuất viên nén gỗ đều hoạt động không hết công suất do không đủ nguyên liệu. "Nếu chặt cây tiêu, xoài, mít, điều... làm nguyên liệu thì rủi ro rất lớn và không bền vững", ông Phong nói.

Các nhà máy sản xuất viên nén gỗ đang thiếu nguyên liệu

Giám đốc Công ty CP Smart Wood VN thông tin rằng trước đây các doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng các phế phẩm ngành chế biến gỗ để tạo ra viên nén. Nhưng từ cuối năm 2021, các doanh nghiệp khó xuất khẩu, thiếu đơn hàng do bị điều tra lẩn tránh thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp.

"Câu chuyện nguyên liệu là câu chuyện dài hạn. Để phát triển bền vững và các phân khúc sản phẩm trong ngành công nghiệp gỗ không kìm hãm, thậm chí làm hại nhau, các doanh nghiệp cần có phương án đầu tư và quy hoạch vùng nguyên liệu để sản xuất", ông Tùng nói.

Tránh hiện tượng "tranh mua tranh bán"

Ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Tổ chức Forest Trends, cho biết trong bối cảnh thiếu nguyên liệu đầu vào, nhiều doanh nghiệp phải sử dụng nguồn nguyên liệu "tạp" hơn và mở rộng mạng lưới thu mua nguyên liệu ở địa bàn xa hơn. Ví dụ, một số doanh nghiệp ở Quảng Nam thu mua ở khu vực Tây Nguyên.

Ông Vũ Thanh Tùng công nhận nhu cầu và giá tăng cao nên "nhà nhà" đua nhau sản xuất trong khi nguồn nguyên liệu đang khan hiếm dẫn tới cạnh tranh nguyên liệu.

Ông Ngô Sỹ Hoài cho rằng rất khó can thiệp để loại bỏ sự cạnh tranh nguyên liệu giữa dăm gỗ và viên nén gỗ và việc cạnh tranh theo cơ chế thị trường này, nhìn chung, có lợi cho nông dân trồng rừng.

"Cũng có lúc đã bàn tới việc tăng thuế xuất khẩu dăm gỗ (hiện là 2%), hoặc áp dụng "quota" xuất khẩu dăm gỗ, nhưng những phương án này đều đi ngược xu thế thị trường, xu hướng tự do hóa thương mại. Ngành viên nén gỗ buộc phải cạnh tranh giá với dăm gỗ.

"Chúng tôi đã ra mắt Chi hội Viên nén gỗ, trực thuộc Viforest, tập hợp các doanh nghiệp thành "bó đũa" để có tiếng nói mạnh mẽ hơn trên thị trường quốc tế, tránh hiện tượng "tranh mua tranh bán" còn khá phổ biến và tăng giá bán viên nén gỗ sản xuất tại Việt Nam.

Đồng thời các hội viên của chi hội cũng phải bàn thảo và thống nhất chuẩn mực kinh doanh, cùng nói không với nguyên liệu gỗ bất hợp pháp và không bền vững. Chúng tôi mong muốn tạo ra tình thế win-win (các bên cùng thắng)", ông Hoài nói.

Xuất khẩu gỗ và lâm sản tháng thứ hai "giảm tốc"

Xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 9,7 tỷ USD

Xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ sang thị trường Hoa Kỳ đạt 6,8 tỷ USD