Xóa bỏ thuế khoán: “Bước đệm thể chế” đưa hộ kinh doanh lên doanh nghiệp

Trong số 3,68 triệu hộ kinh doanh đang được cơ quan thuế quản lý, khoảng 2,15 triệu hộ đang nộp thuế theo hình thức khoán.

Thuế khoán – vùng xám cần được thay thế

Trong nhiều năm, hình thức thuế khoán được áp dụng như một giải pháp hỗ trợ trong điều kiện hạn chế về năng lực quản lý và giám sát của cơ quan thuế. Tuy nhiên, đến nay, những bất cập từ cơ chế này ngày càng bộc lộ rõ. Theo Bộ Tài chính, trong số gần 3,7 triệu hộ kinh doanh đang quản lý thuế, có khoảng 2,15 triệu hộ nộp thuế khoán, với mức bình quân chỉ khoảng 686.000 đồng/tháng. Trong khi đó, các hộ tự kê khai thuế nộp trung bình 3,29 triệu đồng/tháng – chênh lệch tới gần 5 lần.

Đáng chú ý, có hơn 4.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 10 tỉ đồng mỗi năm, nhưng phần lớn vẫn nộp thuế khoán ở mức rất thấp – chỉ 0,4% doanh thu, trong khi các hộ kê khai phải chịu tỷ lệ tới 25-30%. Sự chênh lệch này cho thấy hệ thống thuế hiện hành còn thiếu công bằng, gây bất lợi cho những hộ tuân thủ nghiêm túc và tạo ra môi trường cạnh tranh méo mó.

Việc áp dụng thuế khoán hiện nay chủ yếu dựa vào mức ấn định của cơ quan thuế và hội đồng tư vấn thuế tại xã, phường – bộ phận mà nhiều chuyên gia đánh giá là chưa thực sự hoạt động hiệu quả. Ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn thuế Trọng Tín, nhận định rằng thuế khoán chính là “vùng xám” dễ phát sinh thất thu ngân sách và không còn phù hợp với bối cảnh phát triển hiện đại.

Không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu, cơ chế khoán còn gây ra những rủi ro trong kiểm soát dòng tiền, đặc biệt với hàng trăm nghìn hộ kinh doanh online không có hệ thống sổ sách. Theo Bộ Tài chính, nền kinh tế số Việt Nam được dự báo sẽ đạt 220 tỉ USD vào năm 2030, nhưng nếu không kiểm soát được doanh thu thực tế, quá trình chuyển đổi số quốc gia sẽ gặp trở ngại lớn.

Chính vì vậy, việc xóa bỏ thuế khoán và chuyển sang phương thức tự khai – tự nộp theo doanh thu thực tế là xu hướng tất yếu. Dự kiến từ 1/6/2025, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng trở lên sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, và đến năm 2026, hình thức khoán sẽ chấm dứt hoàn toàn.

Chuyển đổi thuế – Cơ hội “nâng đời” hộ kinh doanh

Ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn thuế Trọng Tín.

Việc thay đổi phương thức nộp thuế không đơn thuần là kỹ thuật mà còn là bước chuyển về thể chế. Theo các chuyên gia, đây là cơ hội để hộ kinh doanh nâng cấp hoạt động, từng bước tiến tới mô hình doanh nghiệp.

TS. Phan Hoài Nam nhận định: “Xóa bỏ thuế khoán là sự thay đổi từ tư duy ‘quản lý bằng ước đoán’ sang quản lý dựa trên dữ liệu thực tế. Khi áp dụng kê khai, hộ kinh doanh buộc phải sử dụng hóa đơn, ghi sổ sách, minh bạch dòng tiền – tức là tiệm cận với tiêu chuẩn doanh nghiệp một cách tự nhiên.”

Không chỉ giúp quản lý hiệu quả, phương thức kê khai còn mở rộng cánh cửa tiếp cận tín dụng, giảm thiểu rủi ro tài chính và xây dựng thương hiệu bài bản. “Một khi đã là doanh nghiệp, họ có thể gọi vốn, tuyển dụng bài bản, tham gia chuỗi cung ứng lớn và thậm chí để lại cơ nghiệp như một tài sản kế thừa”, ông Nam nhấn mạnh.

Từ góc độ cơ quan quản lý, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế – cho rằng việc bỏ thuế khoán là tất yếu khi yêu cầu minh bạch hóa ngày càng cao. “Việc này không chỉ đảm bảo nguyên tắc tự khai – tự chịu trách nhiệm của người nộp thuế, mà còn là cách để cơ quan thuế đồng hành sát hơn với hộ kinh doanh trong quá trình chuyển đổi, thông qua ứng dụng công nghệ và các công cụ hỗ trợ điện tử.”

Tuy nhiên, quá trình “lớn lên” không tránh khỏi thách thức. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ bày tỏ lo lắng về chi phí mua máy tính tiền, thuê kế toán, hay khả năng bị xử phạt khi kê khai sai. Theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, điều quan trọng là phải cung cấp phần mềm đơn giản, dễ dùng và cho phép hộ làm quen trong giai đoạn chuyển tiếp 6-12 tháng. “Khi thấy rằng tuân thủ là dễ dàng và được hỗ trợ, họ sẽ chủ động chuyển đổi, thay vì lo sợ và phản ứng tiêu cực”, bà nói.

Cũng theo ông Nguyễn Văn Thức – Chủ tịch Công ty TNHH Tư vấn Thuế BCTC – xóa bỏ khoán sẽ giúp ngăn chặn hàng hóa trôi nổi không rõ nguồn gốc. “Khi mua bán có hóa đơn, hàng hóa lưu thông hợp pháp, kiểm soát thị trường cũng sẽ minh bạch hơn.”

Trong khi đó, GS.TS Hoàng Văn Cường (Ủy viên Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội) cảnh báo, rào cản lớn nhất hiện nay là chi phí tuân thủ. “Một hộ kinh doanh vài trăm triệu doanh thu mỗi năm nếu phải thuê bộ phận kế toán sẽ bị đội chi phí rất lớn. Đây là bức tường vô hình khiến họ không muốn chuyển lên doanh nghiệp. Do đó, cần cải cách thủ tục, đơn giản hóa quy trình để hộ kinh doanh thấy việc chuyển đổi là cơ hội, không phải gánh nặng.”

Từ góc nhìn học thuật, chuyên gia Nguyễn Quốc Việt (Đại học Kinh tế – ĐHQG Hà Nội) cho rằng, khi kê khai thuế, hộ kinh doanh buộc phải chuẩn hóa quản lý tài chính, từ đó hình thành nền tảng cho sự phát triển dài hạn. Còn ông Nguyễn Văn Được cũng nhấn mạnh rằng: “Kê khai không quá phức tạp như doanh nghiệp lớn. Doanh thu thực tế nhân với tỷ lệ thuế là đủ – đúng bản chất và công bằng hơn thuế khoán.”

Chấm dứt thuế khoán là một bước đi đúng hướng – không chỉ đảm bảo công bằng thuế mà còn là chiến lược dài hạn để thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân lớn mạnh. Khi hộ kinh doanh từng bước làm quen với hệ thống thuế minh bạch, được hỗ trợ bởi công nghệ và chính sách ưu đãi hợp lý, họ sẽ có đủ điều kiện để chuyển đổi thành doanh nghiệp – trở thành lực lượng chủ lực cho tăng trưởng bền vững trong giai đoạn tới.

Xóa bỏ thuế khoán: Bước đi tất yếu để minh bạch hóa hộ kinh doanh

Từ 1/6, hộ kinh doanh kê khai thuế ra sao để không bị vi phạm?