| Ninh Thuận có 42 sản phẩm OCOP 4 sao và 225 sản phẩm OCOP 3 sao Phát hiện trà mi hoa vàng có giá trị dược liệu cao ở Ninh Thuận Tiềm năng phát triển Nho Ninh Thuận từ du lịch trải nghiệm |
Gốm Bàu Trúc mang đậm nét văn hóa Chăm pa
 |
| Bàu Trúc được xem là một trong những làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, với lịch sử hình thành từ thế kỷ 15. |
Nằm nép mình bên dòng sông Quao hiền hòa, làng gốm Bàu Trúc (thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận) như một viên ngọc thô sơ, mộc mạc, lưu giữ những giá trị văn hóa Chăm pa độc đáo. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, người dân nơi đây vẫn miệt mài giữ lửa nghề, tạo ra những sản phẩm gốm mang đậm dấu ấn thời gian, khiến bao du khách say mê.
Bàu Trúc được xem là một trong những làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, với lịch sử hình thành từ thế kỷ 15. Tương truyền, gần ngàn năm trước chính Po K’long Chank đã dạy người dân Bàu Trúc cách lấy đất, nặn rồi nung thành những vật gia dụng. Nghề làm gốm ở đây, trước kia chủ yếu do phụ nữ đảm nhiệm, đàn ông làm những việc nặng nhọc hơn là đào đất, nung gốm và gánh gốm hoặc chở đi bán.
Phụ nữ Bàu Trúc lớn lên là đã được mẹ hướng dẫn làm gốm và cứ thế, đời nối đời “mẹ truyền con nối”, nghề gốm ở ngôi làng này cứ mãi lưu truyền đến ngày nay. Người dân nơi đây coi Po K’long Chank là tổ của nghề gốm và mình là con cháu của Po. Để tưởng nhớ công ơn của tổ nghề, bà con lập đền thờ tổ chức cúng tế Poklong Chanh vào dịp lễ hội Katê hàng năm (khoảng từ cuối tháng 9 đến tháng 10 dương lịch).
 |
| Nguyên liệu sử dụng của gốm Bàu Trúc là đất sét được khai thác tại vùng bờ sông Quao, có độ dẻo, mịn và nhiều đặc tính đặc biệt khác. |
Năm 2017, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã công nhận nghệ thuật làm gốm truyền thống Bàu Trúc là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 11/2022, nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Khác với Bát Tràng, Chu Đậu, Biên Hòa, Phước Tích hay Thanh Hà, những làng gốm đã ứng dụng công nghệ hiện đại, Bàu Trúc vẫn giữ kỹ thuật làm gốm thủ công truyền thống. Đặc trưng của gốm Bàu Trúc là quá trình chế tác không sử dụng bàn xoay mà nghệ nhân sẽ dùng tay di chuyển xung quanh để tạo hình.
Các nghệ nhân ở hợp tác xã gốm Bàu Trúc (thị trấn Phước Dân, huyện Nình Phước) cho biết, cách tạo nên sản phẩm gốm theo kiểu “làm bằng tay, xoay bằng mông”, không hề có máy móc nào tham gia kể từ khâu nhồi đất cho đến khi gốm ra lò. Nguyên liệu sử dụng của gốm Bàu Trúc là đất sét được khai thác tại vùng bờ sông Quao, có độ dẻo, mịn và nhiều đặc tính đặc biệt khác. Quá trình nung gốm từ 6 đến 10 tiếng tùy độ dày và sử dụng lò nung gốm lộ thiên, nguyên liêu đốt lò nung gồm củi, rơm.
Nếu ghé Bàu Trúc dịp cúng tế Poklong Chanh, du khách sẽ được tham gia vào đoàn rước kiệu đầy màu sắc từ Nhà Làng ra Đền thờ Po K’Long Chank cách đó gần 2 km. Vào ngày này, các gia đình trong làng, ăn mặc trang trọng đội lễ vật tới dâng cúng, các vị chức sắc làm nghi lễ truyền thống mở cửa đền, tắm tượng… tất cả được tiến hành gần giống như cách người Chăm tổ chức trên các đền tháp trong ngày lễ hội Katê.
Gốm Bàu Trúc mang đậm nét văn hóa Chăm pa, với những hoa văn và hình dáng đặc trưng. Các sản phẩm gốm thường có màu sắc trầm ấm, mộc mạc, phản ánh sự gần gũi với thiên nhiên và đời sống sinh hoạt của người dân địa phương. Các họa tiết trang trí trên gốm Bàu Trúc thường là các hình ảnh quen thuộc trong đời sống của người Chăm như hoa văn hình sóng nước, dấu ngón tay, các loài động vật như ếch, chim, cá…
Sản phẩm gốm Bàu Trúc mang tính nghệ thuật cao
 |
| Ngoài nhà trưng bày gốm do nhà nước đầu tư xây dựng, hầu hết các gia đình đều biến không gian sống của mình thành nơi chế tác và lò nung gốm. |
Khác với những làng gốm khác, Bàu Trúc không có những xưởng sản xuất hay cửa hàng trưng bày tập trung. Nơi đây, mỗi gia đình chính là một xưởng gốm thu nhỏ, nơi người dân tận dụng không gian sống của mình để chế tác và trưng bày sản phẩm. Với hơn 400 hộ gia đình, có đến 80% trong số đó tham gia vào nghề làm gốm, tạo nên một bức tranh sinh động về một làng nghề truyền thống gắn liền với cuộc sống hàng ngày.
Ngoài nhà trưng bày gốm do nhà nước đầu tư xây dựng, hầu hết các gia đình đều biến không gian sống của mình thành nơi chế tác và lò nung gốm. Những gia đình có vị trí thuận lợi còn mở cả showroom để trưng bày và bán sản phẩm. Điều này tạo nên một không gian làm gốm độc đáo, nơi du khách có thể quan sát trực tiếp quá trình sản xuất và mua sắm các sản phẩm gốm ngay tại nhà của người dân.
Để phục vụ du khách, người dân Bàu Trúc sẵn lòng biểu diễn kỹ thuật tạo hình gốm truyền thống bất cứ lúc nào có yêu cầu. Chỉ trong vài phút "tay nắn, mông xoay", từ một cục đất vô tri, qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ, đã biến thành những chiếc lọ hoa cân đối, xinh xắn với đủ loại hoa văn theo yêu cầu của khách. Người Chăm ở Bàu Trúc nổi tiếng với sự hiền lành và hiếu khách, họ nhiệt tình hướng dẫn du khách nếu muốn tự tay tạo ra một sản phẩm gốm cho riêng mình.
 |
| Mặc dù được chế tác thủ công, các sản phẩm gốm Bàu Trúc đều mang tính nghệ thuật cao, với sự tỉ mỉ và tinh tế trong từng đường nét. |
Ngày nay, các cơ sở gốm ở Bàu Trúc đã chuyển sang sản xuất gốm mỹ nghệ, và không chỉ phụ nữ, mà cả đàn ông cũng tham gia vào công việc này. Du khách đến đây sẽ choáng ngợp trước sự đa dạng của các sản phẩm, từ bình hoa, ấm nước đến nồi niêu, chum vại... Đặc biệt, có những tác phẩm mô phỏng tháp Chăm, tượng các vị thần Brahma, Vinus, Shiva... hay tượng nữ thần Apsara độc đáo, với kích thước từ nhỏ như ngón tay đến những phù điêu lớn trang trí công trình kiến trúc.
Mặc dù được chế tác thủ công, các sản phẩm gốm Bàu Trúc đều mang tính nghệ thuật cao, với sự tỉ mỉ và tinh tế trong từng đường nét. Hoa văn trang trí trên gốm mang đậm dấu ấn văn hóa Chăm Pa, nhưng người thợ không cần bản vẽ, họ tự do thể hiện tâm hồn mình qua từng nét khắc. Gốm Chăm Bàu Trúc truyền thống có màu sắc đặc trưng từ đất, nước và lửa nung, với các tông màu vàng đỏ, đỏ hồng, xen lẫn nâu và xám đen.
Tính "độc bản" của mỗi sản phẩm là điểm nhấn, không có sản phẩm nào giống nhau. Người thợ gốm còn tạo màu cho sản phẩm bằng vỏ cây tự nhiên, không sử dụng men màu công nghiệp. Một điểm đặc biệt nữa là gốm Bàu Trúc được pha vàng từ cát non của các con suối, tạo nên những đốm vàng lấp lánh khi chiếu ánh sáng vào. Điều này khiến sản phẩm thêm phần độc đáo và quý giá. Đến thăm làng gốm Bàu Trúc, du khách còn được chiêm ngưỡng những điệu múa Chăm truyền thống uyển chuyển, thưởng thức âm nhạc rộn ràng từ trống Ginăng, kèn Saranai và những bài dân ca Chăm da diết.
Nếu đến vào dịp lễ hội của người Chăm, du khách sẽ được thưởng thức ẩm thực truyền thống với các món ăn từ thịt trâu, dê, cừu, gà và các loại bánh đặc trưng. Với xu hướng du lịch tìm về giá trị tự nhiên và văn hóa bản địa, làng gốm Bàu Trúc mang đến cho du khách cơ hội khám phá những nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc Chăm. Đằng sau mỗi sản phẩm gốm là câu chuyện về nghề, về đời sống và cả sự trăn trở trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể vừa được UNESCO ghi danh.
