| Rau quả Việt tất bật khai mở thị trường mới Xuất khẩu rau quả Việt Nam sẵn sàng tăng tốc Khai mở những thị trường xuất khẩu mới cho rau quả Việt Nam |
Phụ thuộc khiến ngành hàng dễ tổn thương
 |
| Nông dân thu hoạch sầu riêng tại Tây Nguyên, mặt hàng chủ lực đang gặp khó tại thị trường Trung Quốc do thay đổi chính sách nhập khẩu |
Theo báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giá trị xuất khẩu rau quả Việt Nam trong tháng 6/2025 đạt khoảng 750 triệu USD, nâng tổng kim ngạch xuất khẩu 6 tháng đầu năm lên 3,05 tỷ USD – giảm 8,4% so với cùng kỳ năm 2024. Con số này không chỉ phản ánh xu hướng chững lại của ngành mà còn đặt ra áp lực lớn nếu muốn đạt được mục tiêu cả năm là 7,6 tỷ USD. Như vậy, chỉ trong nửa cuối năm, ngành rau quả phải xuất khẩu thêm khoảng 4,55 tỷ USD – một thách thức không nhỏ trong bối cảnh thị trường chủ lực đang suy giảm rõ rệt.
Nguyên nhân chính dẫn đến sụt giảm là sự chững lại mạnh từ thị trường Trung Quốc – nơi từng chiếm tới 48,2% tổng giá trị xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Chỉ riêng trong 5 tháng đầu năm, xuất khẩu sang thị trường này đã giảm tới 35,1%. Đặc biệt, sầu riêng – mặt hàng chủ lực từng mang về 3,2 tỷ USD trong năm 2024 – đã giảm mạnh 67% về kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc, khiến toàn ngành bị ảnh hưởng nặng nề.
Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, ông Đặng Phúc Nguyên, nhận định: “Dù các thị trường khác như Hoa Kỳ, Hồng Kông đang tăng trưởng tích cực, nhưng tỷ trọng xuất khẩu tại các thị trường này chưa đủ lớn để bù đắp mức sụt giảm từ Trung Quốc. Khi một vài mặt hàng chủ lực như sầu riêng, mít, thanh long mất thị phần tại thị trường lớn, toàn ngành lập tức bị kéo theo”.
Số liệu từ Cục Hải quan cho thấy, xuất khẩu sầu riêng Việt Nam tính đến hết tháng 5/2025 chỉ đạt khoảng 387 triệu USD, trong đó riêng thị trường Trung Quốc đạt 278 triệu USD – giảm 67% so với cùng kỳ. Nếu xu hướng này tiếp diễn, kim ngạch sầu riêng cả năm có thể sụt giảm tới 1,8 tỷ USD, làm trầm trọng thêm mức suy giảm chung của toàn ngành.
Thực trạng này phản ánh rõ mức độ tổn thương khi ngành hàng phụ thuộc quá mức vào một thị trường. Chỉ cần nước nhập khẩu siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật, tăng cường kiểm dịch hoặc điều chỉnh chính sách thương mại, hoạt động xuất khẩu ngay lập tức bị chao đảo. Không chỉ sầu riêng mà cả những loại trái cây có tỷ trọng xuất khẩu lớn như mít, chuối, thanh long cũng đối mặt với rủi ro tương tự.
Bên cạnh đó, tình trạng vi phạm lặp đi lặp lại về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, mã số vùng trồng hoặc đóng gói không đạt chuẩn đang ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của nông sản Việt tại các thị trường khó tính. Đây không chỉ là câu chuyện phụ thuộc thị trường, mà còn là dấu hiệu của sự phụ thuộc vào năng lực tuân thủ của doanh nghiệp và người sản xuất trong nước.
Đa thị trường là hướng đi tất yếu
 |
| Trái cây Việt được bày bán phong phú tại hệ thống bán lẻ, cho thấy tiềm năng mở rộng thị trường và nâng cao giá trị tiêu dùng trong nước. |
Trước những biến động từ thị trường chủ lực, yêu cầu cấp thiết đặt ra là tái cấu trúc chiến lược xuất khẩu – theo hướng đa dạng hóa điểm đến và nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ những thị trường phát triển. Một điểm sáng đáng chú ý là thị trường Hoa Kỳ, với kim ngạch xuất khẩu rau quả trong 5 tháng đầu năm tăng tới 65,2% – phản ánh sự thích ứng nhanh của doanh nghiệp Việt trước xu hướng tiêu dùng mới tại Mỹ. Đây là thị trường nơi người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng trái cây tươi, độc đáo và có lợi cho sức khỏe.
Các mặt hàng như dừa tươi, xoài, bưởi, chanh dây, nhãn đang có lợi thế cạnh tranh rõ rệt nhờ hương vị đặc trưng và khả năng canh tác quanh năm. Bên cạnh đó, Hồng Kông cũng ghi nhận mức tăng mạnh nhất trong nhóm 15 thị trường lớn – lên tới 69,2%. Dù quy mô không quá lớn, Hồng Kông đóng vai trò là cửa ngõ vào thị trường cao cấp khu vực châu Á và được xem là “phép thử” cho năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam.
Việc chinh phục được những thị trường này có thể tạo đòn bẩy để mở rộng sang Nhật Bản, Hàn Quốc và EU – nơi Việt Nam đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do. Để tận dụng tốt các cơ hội, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết đang triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp, trong đó ưu tiên lớn là xúc tiến thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường FTA và tháo gỡ khó khăn kỹ thuật tại cửa khẩu biên giới.
Riêng với thị trường Trung Quốc, việc nước này đã phê duyệt thêm gần 1.000 mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói là tín hiệu tích cực. Nếu doanh nghiệp và nông dân tuân thủ tốt các yêu cầu kỹ thuật, cơ hội khôi phục xuất khẩu chính ngạch là hoàn toàn khả thi.
Đặc biệt, nhóm sản phẩm chế biến sâu như sầu riêng đông lạnh đang mở ra tiềm năng phát triển bền vững. Trong 6 tháng đầu năm, xuất khẩu sầu riêng đông lạnh đã tăng gấp 3 lần so với cùng kỳ, đạt hơn 14.000 tấn. Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư vào dây chuyền cấp đông hiện đại, kho lạnh và hệ thống kiểm soát chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế để hướng đến các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hàn Quốc và EU.
Ông Đặng Phúc Nguyên nhận định: “Kim ngạch xuất khẩu rau quả chế biến hiện chiếm khoảng 1/3 tổng giá trị toàn ngành, nhưng dư địa tăng trưởng còn rất lớn. Đầu tư vào chế biến sâu không chỉ giúp tăng giá trị sản phẩm, mà còn góp phần giải quyết bài toán tiêu thụ mùa vụ, giảm chi phí logistics và nâng cao vị thế nông sản Việt trên thị trường quốc tế”.
Việc mở rộng thị trường phải đi đôi với nâng cao năng lực đàm phán, xây dựng thương hiệu, chuẩn hóa quy trình sản xuất và đặc biệt là tuân thủ nghiêm ngặt các quy định kiểm dịch, an toàn thực phẩm của từng nước nhập khẩu. Nếu không kiểm soát tốt, chỉ một vài vụ vi phạm cũng có thể dẫn đến nguy cơ bị đình chỉ xuất khẩu hoặc áp dụng kiểm soát đặc biệt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quốc gia.
Tình trạng phụ thuộc quá mức vào thị trường Trung Quốc không còn là vấn đề đơn lẻ, mà là dấu hiệu cho thấy sự thiếu ổn định trong định hướng phát triển ngành rau quả. Muốn giữ vững đà tăng trưởng và hiện thực hóa mục tiêu xuất khẩu 7,6 tỷ USD trong năm 2025, ngành cần nhanh chóng chuyển hướng sang chiến lược đa dạng hóa thị trường, đẩy mạnh chế biến sâu và chuyên nghiệp hóa chuỗi cung ứng. Chỉ khi thoát khỏi tư duy ngắn hạn, tái cấu trúc hệ sinh thái xuất khẩu theo hướng bền vững, Việt Nam mới có thể nâng tầm vị thế nông sản trên bản đồ thương mại toàn cầu.
