 |
| TS. Nguyễn Viết Hải, Trường Đại học Y Dược, Đại học Quốc gia Hà Nội, Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ, Gương thanh niên sống đẹp năm 2025. Ảnh: Lâm Đăng Hải |
Chia sẻ về dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng, TS. Nguyễn Viết Hải, Trường Đại học Y Dược, Đại học Quốc gia Hà Nội, Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ, Gương thanh niên sống đẹp năm 2025, bày tỏ sự đồng tình với tinh thần trong dự thảo văn kiện: “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực trung tâm của mô hình tăng trưởng mới; là nhân tố quyết định năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”.
TS. Hải cho rằng điểm đáng trân trọng trong dự thảo lần này là tư duy phát triển khoa học và công nghệ không chỉ dừng lại ở vai trò “trụ cột phát triển”, mà đã được nâng tầm thành “đột phá chiến lược”, song hành với hoàn thiện thể chế và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Đại hội XIV xác định rõ trọng tâm: Lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính, gắn với bốn chuyển đổi: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực. Đây là sự cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII, đồng thời phản ánh tầm nhìn phát triển đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình hội nhập sâu rộng.
Tuy nhiên, để biến tư duy tiến bộ ấy thành sức mạnh thực chất, TS. Nguyễn Viết Hải nhấn mạnh cần một cách tiếp cận mới, tích hợp hơn, dám thử nghiệm hơn và nhân văn hơn, nhằm khơi dậy tối đa năng lực sáng tạo của người Việt Nam trong mọi lĩnh vực. Theo TS. Hải, khoa học và công nghệ phải được coi là “năng lượng lõi” của phát triển quốc gia, tạo cơ chế kết nối khoa học, công nghệ với đời sống và doanh nghiệp
Khoa học, công nghệ: “Năng lượng lõi” của phát triển quốc gia
“Trong nhiều thập kỷ, chúng ta đã xem khoa học, công nghệ là động lực phát triển. Nhưng bước vào giai đoạn tới, tôi cho rằng khoa học, công nghệ cần được coi là năng lượng lõi, là ‘hạ tầng tri thức’ của quốc gia, tương tự như điện và giao thông trong thế kỷ XX. Tôi kiến nghị văn kiện bổ sung vào đoạn 6, phần VII về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, các nội dung như: ‘Xem tri thức và dữ liệu là tài sản quốc gia; khoa học, công nghệ là năng lượng lõi, đổi mới sáng tạo là phương thức phát triển mới’. Đó là nền tảng để khẳng định khoa học không còn là công cụ phụ trợ, mà là trung tâm của năng lực cạnh tranh quốc gia”, TS. Nguyễn Viết Hải đề xuất.
Song, một thách thức lớn hiện nay là khoảng cách giữa nghiên cứu hàn lâm và ứng dụng thực tiễn. TS. Hải kiến nghị văn kiện cần nhấn mạnh hơn nữa, tại đoạn 6 phần VII xây dựng cơ chế kết nối giữa tri thức, thị trường, qua đó tạo điều kiện hình thành những sáng kiến chuyển đổi kết quả nghiên cứu thành sản phẩm. Anh đề xuất phát triển các mô hình như Trung tâm Dịch vụ chuyển giao công nghệ quốc gia, giúp doanh nghiệp tìm kiếm, mua hoặc đặt hàng kết quả nghiên cứu trong nước; hay các khu công nghệ - y sinh ứng dụng, nơi viện nghiên cứu, bệnh viện và startup có thể phối hợp thử nghiệm, sản xuất mẫu và thương mại hóa sản phẩm. Khoa học, công nghệ chỉ thực sự trở thành động lực phát triển khi được gắn chặt với đời sống nhân dân và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, TS. Hải đề xuất bổ sung định hướng “xây dựng nền kinh tế dữ liệu và tri thức số” tại đoạn 3 phần VII, làm cơ sở để cụ thể hóa trong Chương trình Mục tiêu Quốc gia giai đoạn 2026 - 2035, với lộ trình rõ ràng về hạ tầng số, hành lang pháp lý và đào tạo nguồn nhân lực.
Cũng theo TS. Nguyễn Viết Hải, chuyển đổi số phải đi đôi với chuyển đổi tư duy, chuyển đổi văn hóa và gắn liền với chuyển đổi xanh. Chuyển đổi số không thể chỉ dừng lại ở việc mua sắm phần mềm hay triển khai các hệ thống công nghệ thông tin; điều cốt lõi chính là đổi mới tư duy lãnh đạo, cách ra quyết định và văn hóa tổ chức.
TS. Hải kiến nghị bổ sung vào đoạn 5, phần VII nội dung xây dựng “Văn hóa số quốc gia”, nhấn mạnh ba giá trị nền tảng: Minh bạch, chia sẻ và học hỏi. Trong đó cần coi dữ liệu và tri thức là “tài sản công chiến lược”, tương tự đất đai hay ngân sách, được quản lý thống nhất và sử dụng vì lợi ích toàn dân, dựa trên các giá trị văn hóa số, thể hiện ở cách ra quyết định, quản trị dữ liệu, tương tác giữa các bên và xây dựng niềm tin số. "Nếu không có văn hóa số, các dự án công nghệ dù hiện đại cũng dễ trở nên phân mảnh, thiếu chia sẻ, thiếu tính kế thừa và không tạo được giá trị lâu dài”, TS. Viết Hải chia sẻ.
Dự thảo Báo cáo chính trị đã xác lập ‘4 chuyển đổi’ làm định hướng phát triển, trong đó chuyển đổi số là động lực chính. TS. Nguyễn Viết Hải cũng đề xuất bổ sung thêm vào đoạn 5 phần VII sự gắn kết giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, từ đó Dự thảo Báo cáo chính trị đã xác định “4 chuyển đổi” làm định hướng phát triển, trong đó chuyển đổi số là động lực chính.
TS. Nguyễn Viết Hải đề xuất bổ sung vào đoạn 5, phần VII sự gắn kết giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, nhằm tạo cơ sở để có thể xây dựng cơ chế khuyến khích doanh nghiệp công nghệ tham gia phát triển năng lượng sạch, quản lý phát thải bằng dữ liệu số; thúc đẩy nghiên cứu công nghệ y tế xanh, bệnh viện thông minh, quản lý sức khỏe từ xa, vừa phục vụ dân sinh, vừa góp phần giảm phát thải và tiêu hao năng lượng. Đồng thời có thể khuyến nghị việc đưa tiêu chí “hiệu quả số - hiệu quả xanh” vào tiêu chí đánh giá các dự án đầu tư công. Như vậy, chuyển đổi số không chỉ là công cụ quản lý, mà là phương thức phát triển bền vững.
Tạo không gian phát triển cho đội ngũ trẻ
 |
| Bí thư Trung ương Đoàn Nguyễn Phạm Duy Trang (áo xanh), Chủ tịch Hội đồng Đội Trung ương chụp ảnh kỷ niệm cùng các thanh niên tiêu biểu góp ý dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng. Ảnh: Lâm Đăng Hải |
Là một nhà khoa học trẻ trong lĩnh vực sức khỏe, TS. Nguyễn Viết Hải cảm nhận sâu sắc rằng nhiều nhà nghiên cứu trẻ Việt Nam có năng lực và khát vọng cống hiến, nhưng lại thiếu cơ hội và môi trường phù hợp để thử nghiệm, để được sai và làm lại.
TS. Hải đề xuất bổ sung tại đoạn 7 mục VII cơ chế bảo vệ và khuyến khích cán bộ trẻ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung, đồng thời xây dựng “Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trẻ” gắn với các đại học, bệnh viện và viện nghiên cứu. Theo anh, đây là cơ sở để có thể trao quyền cho nhà khoa học trẻ có cơ hội làm chủ nhiệm đề tài độc lập cấp Bộ, cấp quốc gia nếu đủ năng lực, thay vì bắt buộc qua nhiều tầng xét duyệt hình thức, cũng như tạo được cơ chế đánh giá kết quả nghiên cứu theo giá trị ứng dụng, không chỉ theo số lượng bài báo.
Xây dựng cơ chế “Tài năng - Dữ liệu - Thử nghiệm”
Thực tiễn cho thấy, nhiều nghiên cứu trong nước chưa thể thương mại hóa hoặc ứng dụng rộng rãi, phần lớn vì thiếu dữ liệu, thiếu môi trường thử nghiệm linh hoạt và thiếu cơ chế khuyến khích nhân tài. TS. Nguyễn Viết Hải đề xuất bổ sung 2 nhóm giải pháp cụ thể vào đoạn 8, Phần VII.
Thứ nhất là hình thành cơ sở dữ liệu quốc gia mở về khoa học, công nghệ, sáng chế và công bố, cho phép khai thác có kiểm soát phục vụ mục tiêu nghiên cứu và phát triển. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để thúc đẩy các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, học máy, y học chính xác và kinh tế số.
Thứ hai là thành lập Quỹ Phát triển tài năng trẻ khoa học, công nghệ quốc gia, nhằm hỗ trợ các nhà khoa học trẻ sở hữu dự án tiềm năng, được quyền sở hữu kết quả nghiên cứu, tiếp cận vốn đầu tư mạo hiểm và công bố quốc tế. Khi Nhà nước tạo ra không gian thử nghiệm, doanh nghiệp và giới nghiên cứu sẽ mạnh dạn sáng tạo, dám chịu trách nhiệm và đó là nền tảng cho một hệ sinh thái đổi mới năng động.
“Thế hệ chúng tôi, những trí thức trẻ sinh ra trong thời kỳ Đổi mới, trưởng thành trong thời kỳ hội nhập và đang sống trong thời kỳ số hóa, mang trong mình một niềm tin mạnh mẽ rằng tri thức Việt Nam hoàn toàn có thể chinh phục tri thức thế giới. Đại hội XIV của Đảng là thời điểm lịch sử quan trọng để chúng ta chuyển từ ‘động lực’ sang ‘nền tảng chủ đạo’ của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Tôi mong rằng trong văn kiện chính thức, Đảng ta sẽ tiếp tục khẳng định rõ hơn tầm nhìn: Xây dựng Việt Nam trở thành quốc gia đổi mới sáng tạo, có nền kinh tế dựa trên tri thức, dữ liệu và giá trị con người”, TS. Nguyễn Viết Hải nhấn mạnh.
