Sai Nga - Làng nghề truyền thống làm nón lâu đời ở Phú Thọ
Nằm bên dòng Sông Thao hiền hòa đỏ nặng phù sa, bao đời nay, người dân xã Sai Nga huyện Cẩm Khê cần mẫn với nghề làm nón lá. Từ chỗ chỉ là nghề phụ, nghề làm nón lá đã giúp người dân có thêm thu nhập và được công nhận làng nghề nón lá truyền thống, đã tạo công ăn việc làm, thu nhập thêm cho người dân trong xã. Đặc biệt, từ khi có đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai đi qua, nón lá đã trở thành sản phẩm du lịch, là món quà độc đáo cho du khách khi đến với làng nghề.
Nghề làm nón truyền thống Sai Nga được truyền từ đời này sang đời khác
Chia sẻ về gốc tích của nghề làm nón, một số người dân làm nghề ở Sai Nga cho biết, đầu tiên là một số người dân ở làng Chuông (nay thuộc Thanh Oai, Hà Nội) trong thời kì tản cư về đất Sai Nga họ đã mang theo nghề làm nón. Các bậc cao niên còn sống ở địa phương cho biết, nghề nón nơi đây xuất hiện chính thức và phát triển mạnh mẽ từ khoảng những năm 1950.
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, nghề nón về đây mà bén duyên và tặng cho người Sai Nga thêm nghề sinh nhai, và trong nhiều năm qua nghề nón lá tiếp tục góp phần nâng cao đời sống của người dân địa phương.
Ở Sai Nga, từ người già đến trẻ nhỏ đều biết làm nón. Để làm ra một chiếc nón phải trải qua rất nhiều công đoạn. Nguyên liệu làm nón gồm: Lá, khuôn, vành, mo tre hoặc mo nứa, sợi cước, sợi len để nhôi và một lưỡi cày để là phẳng lá. Khi có đủ nguyên liệu thì bắt tay vào làm từng công đoạn. Lá làm nón được bà con mang từ Hà Tây, Thanh Hóa về theo chợ phiên, cứ năm ngày chợ họp hai buổi.
Một chiếc nón được hoàn thành phải mất khoảng 3 giờ, muốn nón được trắng hơn khi làm xong hơ qua diêm sinh. Về sản phẩm, hiện nay người dân trong xã chủ yếu làm 2 loại: nón kỹ với giá 55.000 - 60.000 đồng/chiếc, nón thưa có giá 25.000 - 40.000 đồng/chiếc.
Ở Sai Nga không khó để bắt gặp những em bé, cụ già say xưa, tần mẫn bên chiếc nón
Bình quân mỗi năm cả làng sản xuất ước đạt hơn 600.000 chiếc nón, doanh thu hàng chục tỷ đồng. Sản phẩm làm ra đều được thương lái thu mua tận nơi hoặc bán tại chợ phiên, đa phần người làm nón ở Sai Nga vẫn thích đem nón đến chợ phiên và coi đó như một nét văn hóa truyền thống của làng mình.
Chợ phiên Sai Nga họp 5 ngày hai phiên chợ chủ yếu mua bán nón, vật liệu làm nón: Lá, cước, len, vành, hoa nón... Nón làng Sai Nga được đưa đi bán các nơi như: các Hội chợ thương mại; dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng; các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Thái Nguyên…. và xuất sang cả Trung Quốc.
Gìn giữ, đẩy mạnh xây dựng thương hiệu nón lá Sai Nga
Năm 2004, Sai Nga chính thức được công nhận là làng nghề, với 40% thu nhập từ làm nón. Tuy nhiên, làng nghề cũng đang đứng trước thực trạng thiếu nguồn nguyên liệu trầm trọng khi diện tích cọ ngày càng bị thu hẹp, nhường đất cho những công trình mới, khu công nghiệp, khu chế xuất...
Nón lá nhiều lần xuất hiện trong các sự kiện lớn của tỉnh Phú Thọ
Hơn nữa, ngày nay, do nhu cầu của cuộc sống, thói quen dùng nón che mưa che, nắng của người dân đã có những đổi thay nên nghề làm nón ở đây quy mô nhỏ hơn trước.
Một hướng đi mới để nghề phụ phát triể là có những chính sách khuyến khích phát triển nghề làm nón, mở rộng thị trường tiêu thụ đồng thời người dân có cơ hội giao lưu với các làng nghề. Đặc biệt, nâng cao tay nghề về mẫu mã để nghề nón lá Sai Nga có “thương hiệu”, giữ được nét văn hóa của làng nghề truyền thống, đem lại hiệu quả kinh tế giúp bà con có cuộc sống ổn định.
Mới đây, UBND huyện Cẩm Khê (Phú Thọ) đã công bố quyết định công nhận nhãn hiệu làng nghề nón lá Sai Nga tại thị trấn Cẩm Khê. Đây là bước đầu trong công cuộc xây dựng phát triển thương hiệu cho sản phẩm làng nghề truyền thống của địa phương.
Trong thời gian tới, sau khi sáp nhập thành thị trấn, Cẩm Khê với vai trò chủ sở hữu nhãn hiệu cần tiến hành các hoạt động quản lý nhãn hiệu như thiết lập cơ chế bảo hộ, quản lý và khai thác nhãn hiệu đã được chứng nhận nhằm đảm bảo việc kiểm soát chất lượng, xúc tiến thương mại quảng bá và phát triển nhãn hiệu để “Nón lá Sai Nga” trở thành sản phẩm truyền thống có giá trị cao, có thương hiệu mạnh trên thị trường, làm cho nghề làm nón ở làng nón Sai Nga phát triển ngày một mạnh mẽ hơn nữa, góp phần nâng cao đời sống cho nhân dân trên địa bàn.
Yên Chi
