 |
| Cá trắm sông Son được biết đến là loại cá đặc sản có thịt thơm, ngọt, bổ dưỡng của vùng đất này. |
Dòng sông di sản nuôi dưỡng loài cá đặc sản
Đi dọc bờ sông Son sẽ dễ dàng nhìn thấy chi chít lồng bè nuôi cá trắm nổi lấp xấp trên sông, mỗi lồng có diện tích khoảng 20m2, nuôi được 250 - 300 con cá nhỏ; khi cá lớn lên sẽ tách ra thành 2 lồng. Để thịt cá trắm thơm ngon, trở thành đặc sản, người nuôi cá ở đây phải vất vả hơn bởi ngày nào cũng chèo thuyền dọc sông Son vài cây số để vớt rong rêu đem về cho cá ăn.
Thời điểm người dân đi lấy rong rêu là từ 5 giờ sáng cho đến khi đầy thuyền mới về. Mỗi ngày có thể vớt được cả tạ rong rêu. Nhưng do người nuôi ngày một nhiều nên nguồn thức ăn tự nhiên này cũng khan hiếm dần. Đặc biệt, chỉ trong vòng 3 năm trở lại đây, số lượng lồng bè nuôi cá trắm trên địa bàn đã tăng vọt.
 |
| Cá trắm nuôi lồng trên sông Son ăn thức ăn tự nhiên, thời gian nuôi trên 5 năm. Ảnh: Hoàng Táo |
Cá trắm có khả năng thích nghi với môi trường cao, sức đề kháng tốt, nhanh lớn; giá cá tương đối ổn định trong những năm gần đây nên mang lại nguồn thu nhập ngoài mong đợi cho nhiều người dân nơi đây; đời sống của người dân đã dần được cải thiện và đi lên.
Ông Phan Thanh Luận, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Phong Nha, cho biết địa phương hiện có gần 400 hộ nuôi cá lồng với 720 lồng, tập trung ở các thôn dọc sông Son như: Xuân Tiến, Na, Xuân Sơn, Gia Tịnh và Trằm Mé. Trong đó, phần lớn là các lồng nuôi cá trắm cỏ - loại cá thích nghi tốt với nguồn nước sông Son và tận dụng được nguồn thức ăn tự nhiên sẵn có của địa phương. Bình quân mỗi năm sản lượng thu hoạch của các lồng cá đạt hơn 295 tấn và biến cá trắm trở thành một thương hiệu đặc sản nổi tiếng của vùng đất này. Thời gian nuôi lâu, giá bán vừa phải nên lợi nhuận người dân thu được rất cao.
Sáng sớm, ông Nguyễn Văn Thứ, 58 tuổi, trú thị trấn Phong Nha, huyện Bố Trạch, đi bộ ra lồng cá giữa sông Son, cách nhà hơn 100 m, để chuẩn bị xuất bán cá trắm cho các nhà hàng. Hôm nay, ông chọn 10 con lớn nhất, từ 5 đến 7 kg mỗi con. Cá trên 7 kg bán 130.000 đồng/kg, nhẹ hơn 100.000 đồng/kg.
Sau khi giao hàng, ông Thứ và vợ chèo thuyền dọc sông Son vớt rong ở mực nước 0,7-1,5 m. Rong trên sông Son mọc tự nhiên, xuất hiện từ sau Tết cho đến đầu mùa lũ. Hai người mất hai tiếng để vớt đầy thuyền, đủ cho cá ăn trong ngày. Những tháng mưa lũ rong bị cuốn trôi, ông Thứ xin lá, củ sắn, cắt cỏ, chuối cho cá ăn.
 |
| Cá trắm sông Son được cho ăn rong rêu vớt trên dòng sông Son nên chất lượng rất đặc biệt. Ảnh: Hoàng Táo |
Ông Thứ cho hay nghề nuôi cá trắm lồng giữa sông Son có từ 70 năm trước, riêng gia đình ông nuôi 25 năm. Trải qua nhiều thập kỷ, nghề có lúc thăng trầm, nhưng gần đây ngày càng thịnh vượng nhờ sự phát triển du lịch ở di sản thế giới Phong Nha - Kẻ Bàng.
Nhà ông Thứ có hai lồng nuôi, kích thước 2,5x7x1,8 m mỗi lồng, thả 200 con gối vụ. Ban đầu lồng làm bằng tre, quây lưới xung quanh, bên ngoài có thùng phi nhựa để lồng nổi trên mặt nước. Sau nhiều năm lồng bị vỡ, thùng phi bể, ông Thứ cải tiến làm lồng bằng sắt, đặt thùng phi bên trong lồng. Kết thúc một vụ nuôi, các lồng được đưa lên bờ gia cố.
Sau ít nhất 5 năm nuôi, cá đạt cân nặng khoảng 5 kg mới xuất bán. Các hộ nuôi có thể kéo dài thời vụ thêm 1-2 năm, khi cá nặng trên 7 kg để bán giá cao hơn.
Cá trắm sông Son thứ sản vật quý trong vùng di sản
Sau năm 2003, khi Phong Nha - Kẻ Bàng trở thành di sản thiên nhiên thế giới, cá trắm trở thành đặc sản của địa phương nên người dân nuôi nhiều hơn. Cá trắm có thể chế biến thành cháo, món xào, hấp, gỏi, nướng. Gần đây, thị trấn Phong Nha thành lập Hợp tác xã chả cá trắm, chế biến cá thành chả, đạt chất lượng sản phẩm OCOP bốn sao.
"Cá trắm nuôi tự nhiên, lâu năm nên thịt săn chắc, thơm, trở thành đặc sản để thết đãi khách du lịch. Tết Nguyên đán hàng năm, gia đình nào cũng có món cá trắm cúng ông bà và đãi khách", ông Phan Thanh Luận nói. Tất cả nhà hàng dùng cá trắm sông Son như món đặc sản, tạo thành thương hiệu du lịch cho địa phương.
 |
| Bè nuôi cá trắm trên sông Son. |
Ông Nguyễn Văn Thứ khẳng định điều làm nên sự khác biệt giữa cá trắm sông Son với nơi khác là cách nuôi và chăm sóc. Cá trắm sông Son có con giống bình thường như các nơi khác và đa số là loài trắm cỏ nhưng nhờ được nuôi giữa dòng sông Son, quanh năm ăn rong rêu có sẵn giữa sông nên thịt của cá ở đây luôn chắc, thơm ngon, ít mùi tanh và nhiều dinh dưỡng.
Theo ông Thứ, nuôi cá trắm lồng dù vất vả nhưng đổi lại có những thuận lợi riêng: dễ nuôi, dễ thu hoạch, thị trường ưa chuộng... Chỉ cần vệ sinh lồng nuôi định kỳ, tạo thông thoáng mặt nước trong lồng để tăng hàm lượng ôxy và chống ký sinh trùng, thường xuyên kiểm tra nguồn nước, phòng ngừa dịch bệnh cho cá; điều chỉnh thức ăn phù hợp theo từng giai đoạn sinh trưởng, tốc độ phát triển của cá để tách đàn, tạo điều kiện cho cá lớn đồng đều…
 |
| Cá trắm sông Son được chế biến thành món ăn đặc sản của địa phương. |
Đến thị trấn Phong Nha, du khách sẽ phải thán phục trước tài biến tấu các món ăn từ cá trắm của những "đầu bếp không chuyên" ở địa phương. Cá trắm có thể nấu cháo, làm các món: xào, hấp, gỏi, nướng… Tiếng tăm "cá trắm sông Son" từ đó vang xa, trở thành món ăn đặc sản đối với du khách khi đặt chân đến Phong Nha.
Tại thị trấn Phong Nha, ngoài những hoạt động du lịch rầm rộ, du khách còn có cơ hội trải nghiệm hội thi cá trắm sông Son được tổ chức thường niên vào dịp 30-4, thu hút hàng ngàn lượt khách tới tham quan, thưởng thức ẩm thực.
 |
| Thi nhau bắt cá trắm khủng tại Lễ hội cá trắm sông Son. |
Ông Hoàng Văn Thái, Chủ nhiệm CLB Nuôi cá nước ngọt thị trấn Phong Nha, cho hay tại lễ hội này, người dân tụ họp lại, bàn bạc và tìm ra con cá trắm to, khỏe, đẹp nhất của địa phương mình để đem đi thi cá khỏe, cá đẹp. Từ năm 2016 đến nay, con cá trắm sông Son được ghi nhận kỷ lục nhất tại cuộc thi có trọng lượng lên đến 13 kg. Cũng tại lễ hội, người dân trổ tài nấu nướng 5 - 7 món từ chính con cá mình nuôi./.
