 |
| Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) |
Trước đó, trước Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Theo đó, chiều ngày 28/6/2024, Chính phủ đã có Báo cáo số 347/BC-CP với nội dung thể hiện cơ bản nhất trí với dự thảo Luật đã được tiếp thu, chỉnh lý. Về cơ bản, dự thảo Luật đã có sự đồng thuận, thống nhất của Chính phủ và các cơ quan có liên quan, đáp ứng đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp này.
Dự thảo Luật đã cơ bản thể chế hóa các chỉ đạo, quan điểm của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội và Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; khắc phục vướng mắc, bất cập của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014; hướng tới xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội Việt Nam tiến bộ, tiệm cận và phù hợp với thông lệ quốc tế.
Về trợ cấp hưu trí xã hội (Chương III từ Điều 21 đến Điều 24): Có ý kiến đề nghị cần xây dựng cụ thể lộ trình giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội; nghiên cứu bỏ quy định giao địa phương căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội, khả năng cân đối ngân sách, các nguồn lực xã hội để xây dựng chính sách riêng.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội báo cáo là để có thể xây dựng lộ trình giảm tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội cần phải có đánh giá tác động đầy đủ cả về kinh tế - xã hội, khả năng ngân sách nhà nước và tác động tổng thể đến việc khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm xã hội để khi về già có lương hưu, khoản 3 Điều 21 dự thảo Luật đã quy định:“Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội trên cơ sở đề nghị của Chính phủ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng của ngân sách nhà nước từng thời kỳ”.
Khoản 1 Điều 22 quy định trình tự, thủ tục để địa phương xem xét, quyết định hỗ trợ thêm cho người hưởng trợ cấp hưu trí xã hội; Chính phủ căn cứ điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, khả năng cân đối ngân sách nhà nước và nguồn lực khác để nâng mức trợ cấp hưu trí xã hội. Do vậy, xin Quốc hội cho giữ như dự thảo Luật.
 |
| Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh |
Về mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp một lần (Điều 72) và Điều chỉnh tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc (Điều 73): Có ý kiến đề nghị đánh giá tác động kỹ lưỡng tác động của việc thực hiện cải cách chính sách tiền lương, việc giải quyết phát sinh chênh lệch giữa người nghỉ lương hưu trước và sau ngày 01/7/2024.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy rằng, Chính phủ đã có Báo cáo số 234/BC-CP ngày 25/5/2024 về tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật và Báo cáo số 329/BC-CP ngày 21/6/2024 về các nội dung cải cách tiền lương, điều chỉnh lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp ưu đãi người có công và trợ cấp xã hội từ ngày 01/7/2024 gửi các vị đại biểu Quốc hội trong đó nêu rõ việc thực hiện chính sách cải cách tiền lương sẽ theo lộ trình phù hợp với thực tế, chưa bãi bỏ ngay mức lương cơ sở và hệ số lương hiện nay và không có sự biến động, thay đổi lớn dẫn đến việc phải điều chỉnh ngay cách tính mức bình quân tiền lương tháng làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần. Bên cạnh đó, Điều 74 dự thảo Luật giao Chính phủ báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định các chế độ bảo hiểm xã hội bị tác động khi cải cách tiền lương để bảo đảm quyền lợi của người lao động. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin phép Quốc hội cho giữ quy định như dự thảo Luật.
Có ý kiến đề nghị thay đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội làm căn cứ tính lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết, cách tính mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần yếu tố có tính chất quyết định đối với công thức tính lương hưu, tác động trực tiếp đến quyền lợi của người tham gia và khả năng cân đối quỹ bảo hiểm xã hội. Việc thay đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội làm căn cứ tính lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần cần được có đánh giá toàn diện, tổng thể. Trong khi chưa đánh giá được tác động của việc thay đổi, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin được giữ như dự thảo Luật.
Cần có giải pháp căn cơ, lâu dài để hỗ trợ người lao động tham gia bảo hiểm xã hội gặp khó khăn trong cuộc sống
Về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần (điểm đ khoản 1 Điều 70 và điểm đ khoản 1 Điều 102): Tại phiên thảo luận ở Hội trường, có 18 đại biểu lựa chọn Phương án 1, 07 đại biểu lựa chọn Phương án 2, 05 đại biểu đề xuất phương án khác; một số ý kiến khác cho rằng cần quy định để vừa bảo đảm quyền của người lao động nhưng lại không khuyến khích họ hưởng bảo hiểm xã hội một lần để họ tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội nhằm bảo đảm an sinh xã hội khi về già.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh, ngày 18/6/2024, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo lấy Phiếu xin ý kiến các vị đại biểu Quốc hội về nội dung này. Kết quả cho thấy, có 355/487 đại biểu cho ý kiến. Trong đó, có 310/355 đại biểu Quốc hội (chiếm tỷ lệ 87,32% số đại biểu cho ý kiến) lựa chọn Phương án 1; có 38/355 đại biểu Quốc hội (chiếm tỷ lệ 10,70% số đại biểu cho ý kiến) lựa chọn Phương án 2; có 07/355 đại biểu Quốc hội (chiếm tỷ lệ 1,97% đại biểu cho ý kiến) không lựa chọn 1 trong 2 phương án mà đề xuất phương án khác.
 |
| Quốc hội nghe Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) |
Căn cứ kết quả xin ý kiến, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin phép Quốc hội cho tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật theo Phương án 1 là phương án được đa số đại biểu Quốc hội lựa chọn và đây cũng là Phương án Chính phủ ưu tiên lựa chọn khi trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 6. Theo đó, người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành, đã chấm dứt tham gia bảo hiểm xã hội, sau 12 tháng không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc mà cũng không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm, có đề nghị thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy rằng, phương án được đa số đại biểu lựa chọn cũng là phương án có nhiều ưu điểm hơn, như: Bảo đảm tính kế thừa quy định hiện hành, không làm ảnh hưởng nhiều đến gần 18 triệu người đang tham gia bảo hiểm xã hội nên sẽ hạn chế gây xáo trộn trong xã hội. Phương án này thể chế hóa đúng tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW “giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí” và hạn chế được tình trạng một người tham gia bảo hiểm xã hội có nhiều lần hưởng bảo hiểm xã hội một lần thời gian qua.
Quy định như dự thảo cũng hướng tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế về bảo hiểm xã hội và góp phần thích ứng với tốc độ già hóa dân số rất nhanh hiện nay ở nước ta. Về lâu dài, người tham gia mới sẽ chỉ còn hưởng bảo hiểm xã hội một lần trong một số trường hợp đặc biệt nên sẽ góp phần gia tăng số người ở lại hệ thống để được thụ hưởng các chế độ của bảo hiểm xã hội từ chính quá trình tích lũy khi tham gia bảo hiểm xã hội của mình và giảm gánh nặng cho cả xã hội, ngân sách nhà nước sau này ưu tiên cân đối nguồn lực để thực hiện các chính sách, chế độ mang tính chất bảo trợ xã hội.
Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh khẳng định, tuy có quy định về việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần, Ủy ban Thường vụ Quốc hội không mong muốn người lao động yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần, người lao động cần tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội để bảo đảm an sinh xã hội lâu dài. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội hết sức lưu ý Chính phủ trong thời gian tới (i) Cần phải có giải pháp căn cơ, lâu dài để hỗ trợ người lao động tham gia bảo hiểm xã hội gặp khó khăn trước mắt trong cuộc sống như có chính sách tín dụng phù hợp; (ii) Tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện chính sách pháp luật về lao động, việc làm (Luật Việc làm, Luật An toàn, vệ sinh lao động,...) để duy trì ổn định việc làm, thu nhập, tư vấn, kết nối, hướng nghiệp, đào tạo, chuyển nghề để người lao động có việc làm bền vững; (iii) Đẩy mạnh các giải pháp về truyền thông để người lao động hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hằng tháng và những bất lợi khi lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần cùng với việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và thực hiện chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm về bảo hiểm xã hội của cơ quan quản lý nhà nước, của tổ chức thực hiện chính sách…
Về chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp: (Điều 38 và Điều 39), biện pháp xử lý hành vi vi phạm về chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp (Điều 40 và Điều 41).
Có ý kiến đề nghị cần rà soát các quy định của dự thảo Luật để bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Có ý kiến đề nghị quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội trong việc xử lý đối với doanh nghiệp đã vi phạm. Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo rà soát để bảo đảm tránh chồng chéo trong hệ thống pháp luật, theo đó, đã bỏ quy định áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh tại Điều 40 và 41 của dự thảo Luật. Bên cạnh đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quy định trách nhiệm của cơ quan thanh tra trong việc xử lý việc chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội như thể hiện tại khoản 3 Điều 35 dự thảo Luật.
Về cơ chế giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất đối với người lao động trong trường hợp người sử dụng lao động không còn khả năng đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động (Điều 41 của dự thảo Luật trình Quốc hội thảo luận tại Hội trường ngày 27/5/2024): Có ý kiến đề nghị cân nhắc quy định văn bản hướng dẫn riêng, không nên đưa trực tiếp vào Luật để vừa bảo đảm chủ động điều chỉnh, bổ sung đối tượng phù hợp với điều kiện thực tế và tránh lạm dụng ngân sách nhà nước.
Tiếp thu ý kiến đại biểu, ý kiến của Chính phủ tại Báo cáo số 347/BC-CP, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo đưa vào Nghị quyết của kỳ họp thứ 7 nội dung giao Chính phủ quy định cụ thể về đối tượng, điều kiện, mức hỗ trợ, trình tự, thủ tục giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất và nguồn kinh phí thực hiện được lấy từ số tiền bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền bảo hiểm xã hội chậm đóng, trốn đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
 |
| Các ĐBQH ấn nút thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) |
Điều chỉnh mức tăng lương hưu thỏa đáng đối với đối tượng có mức lương thấp và nghỉ hưu trước năm 1995
Về mức lương hưu hằng tháng (Điều 66): Có ý kiến đề nghị cần điều chỉnh mức lương hưu khởi điểm của lao động nam cho phù hợp hơn. Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý theo hướng quy định tỷ lệ hưởng lương hưu đối với lao động nam có 15 năm đóng bảo hiểm xã hội là 40%, sau đó tính thêm 1% cho thêm mỗi năm đóng thêm đối với thời gian đến dưới 20 năm đóng bảo hiểm xã hội để giảm tác động bất lợi đối với lao động nam về mức hưởng lương hưu hằng tháng.
Về điều chỉnh lương hưu (Điều 67): Có ý kiến đề nghị bổ sung quy định điều chỉnh lương hưu đối với đối tượng có mức lương hưu thấp và nghỉ hưu trước năm 1995 để phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW. Tiếp thu ý kiến đại biểu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý theo hướng bổ sung quy định “Điều chỉnh mức tăng lương hưu thỏa đáng đối với đối tượng có mức lương thấp và nghỉ hưu trước năm 1995 bảo đảm thu hẹp khoảng cách chênh lệch lương hưu giữa những người nghỉ hưu ở các thời kỳ”.
Về khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm về bảo hiểm xã hội (Chương IX từ Điều 128 đến Điều 132): Một số ý kiến cho rằng, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính về bảo hiểm xã hội là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, giao cho cơ quan bảo hiểm xã hội giải quyết là không phù hợp.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin báo cáo như sau, theo quy định hiện hành, cơ quan bảo hiểm xã hội lại được giao một số nhiệm vụ mang tính quản lý nhà nước (như thanh tra chuyên ngành đóng…), do đó, để bảo đảm việc thực hiện trách nhiệm được giao, dự thảo Luật đã chỉnh lý để khắc phục tình trạng này và ghi nhận các nhiệm vụ, hoạt động mang tính quản lý nhà nước mà cơ quan bảo hiểm xã hội được thực hiện.
Có ý kiến đề nghị quy định tách bạch việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với các trường hợp có thời gian công tác trước năm 1995. Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo chỉnh lý và thể hiện như dự thảo Luật.
09 nhóm điểm mới trong dự thảo Luật
Ngoài 08 vấn đề trên, còn có 20 vấn đề khác được tiếp thu, giải trình trong Báo cáo số 905/BC-UBTVQH15. Đồng thời, Bên cạnh đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng tiếp thu tối đa những ý kiến góp ý sâu sắc, xác đáng về chữ, về nghĩa, văn phong, kỹ thuật xây dựng văn bản và đã chỉnh lý cụ thể trong dự thảo Luật.
Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý gồm 11 chương, 141 điều, (tăng 01 chương và 05 điều so với dự thảo Luật do Chính phủ trình; tăng 2 chương và 16 điều so với Luật hiện hành) cùng 09 nhóm điểm mới gồm:
Thứ nhất: Quy định chế độ trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách nhà nước bảo đảm trên cơ sở kế thừa và phát triển một phần từ quy định về trợ cấp xã hội hằng tháng đối với người cao tuổi.
Thứ hai: Thể hiện liên kết tầng trong hệ thống bảo hiểm xã hội bằng việc quy định chế độ trợ cấp hằng tháng cho thời gian trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Trong thời gian hưởng trợ cấp này, được hưởng bảo hiểm y tế do ngân sách nhà nước đóng.
Thứ ba: Mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Thứ tư: Mở rộng quyền lợi cho người tham gia bảo hiểm xã hội như giảm điều kiện về số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng; người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện được hưởng trợ cấp thai sản.
Thứ năm: Dành riêng 01 chương để quy định quản lý thu, đóng bảo hiểm xã hội; làm rõ nội hàm và việc xử lý hành vi chậm đóng và hành vi trốn đóng.
Thứ sáu: Quy định cụ thể về “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”.
Thứ bảy: Quy định cụ thể hơn về đầu tư và quản lý quỹ bảo hiểm xã hội, việc duyệt, thẩm định, phê chuẩn quyết toán chi tổ chức và hoạt động bảo hiểm xã hội.
Thứ tám: Đơn giản hóa thủ tục hành chính về bảo hiểm xã hội, giao dịch điện tử trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội và về đánh giá sự hài lòng của người dân đối với việc tổ chức thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội.
Thứ chín: Bổ sung quy định về hợp tác quốc tế và quy định rõ hơn trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Tài chính.
