Tiêu chuẩn ESG: Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt

Ba khía cạnh “môi trường-xã hội-quản trị” của ESG là trọng tâm của đầu tư bền vững.

ESG (bộ tiêu chuẩn để đo lường các yếu tố liên quan đến phát triển bền vững và ảnh hưởng của doanh nghiệp đến cộng đồng) đang dần trở thành một trong những thước đo tiêu chuẩn để đánh giá tính bền vững của doanh nghiệp.

Ba khía cạnh “môi trường-xã hội-quản trị” của ESG là trọng tâm của đầu tư bền vững. Tuy nhiên, bộ tiêu chuẩn ESG này còn khá mới với cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam.

Phát biểu khai mạc Hội thảo "Thực hành ESG và đổi mới tài chính xanh cho tăng trưởng bền vững", do Tạp chí điện tử Kinh tế Chứng khoán Việt Nam phối hợp Liên chi Hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam (VIREA) tổ chức sáng 26/7, tại TP HCM. Ông Nguyễn Viết Việt, Tổng biên tập Tạp chí điện tử Kinh tế Chứng khoán Việt Nam nhấn mạnh, các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng xã hội và quản trị doanh nghiệp yếu kém đòi hỏi phải có sự chuyển đổi nhanh chóng để phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, chỉ số ESG đã trở thành công cụ quan trọng để đánh giá mức độ tuân thủ trách nhiệm của một doanh nghiệp.

Dẫn số liệu từ nhiều báo cáo uy tín gần đây, ông Việt cho rằng, mặc dù nhận thức được tầm quan trọng của phát triển bền vững nói chung và cụ thể là bộ tiêu chuẩn ESG, tuy nhiên các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang gặp rất nhiều khó khăn và thách thức; dẫn đến kết quả thực hiện ESG vẫn chưa cao.

Trong đó, thực trạng hiện nay tại Việt Nam cho thấy rằng việc tiên phong áp dụng ESG diễn ra hầu hết là doanh nghiệp lớn như FDI, doanh nghiệp đại chúng, các doanh nghiệp có định hướng xuất khẩu…Trong khi chỉ có 25% doanh nghiệp vừa và nhỏ đã chủ động triển khai ESG và 21% không cân nhắc triển khai ESG trong 2 đến 4 năm tới.

Thời gian tới, do nhu cầu tất yếu, các doanh nghiệp xuất khẩu sang các thị trường quốc tế như EU... cũng rất quan tâm, mong muốn áp dụng thực hành ESG vào hoạt động sản xuất kinh doanh. ESG do đó không còn là “sân chơi” dành riêng cho những doanh nghiệp lớn mà đang dần trở thành mục tiêu hướng tới dành cho tất cả đơn vị kinh doanh.

Cũng tại Hội thảo, Ths. Đặng Bùi Khuê, Giám đốc Phát triển bền vững TUV NORD Việt Nam đưa ra nhận định, Việt Nam đang ở phía sau khá xa so với thế giới và khu vực trong việc thực hiện ESG.

Từ thách thức

Doanh nghiệp Việt Nam đang từng bước thích ứng chuyển đổi xanh trong sản xuất, xuất khẩu.

Với cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của châu Âu, nếu không tự hạ mức phát thải xuống DN sẽ phải gánh chịu khoản thuế tương đối lớn.

Cùng với đó, châu Âu cũng đưa ra quy định chống mất rừng tự nhiên (EUDR) ảnh hưởng tương đối lớn đến những ngành hàng XK lớn của Việt Nam, gồm gỗ, cao su, cà phê. Trong khi đó, Dự luật Cạnh tranh sạch của Mỹ khi được thông qua cũng sẽ tác động lớn hơn đến DN so với CBAM. Mỹ là thị trường XK lớn của Việt Nam. Thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc chưa có những quy định bắt buộc, nhưng tín hiệu từ các đối tác đang quan tâm đến các yếu tố có tính bền vững và thực hành ESG trong các DN Việt Nam ngày càng gia tăng. "Bắt đầu có một số chuỗi yêu cầu những dòng báo cáo phải tích hợp các thông tin liên quan đến ESG trong quá trình cung ứng hàng sang Nhật Bản và Hàn Quốc. Nếu không có sự chuyển động, không thực hành về ESG phù hợp với diễn biến về chính sách của quốc tế và trong nước, DN sẽ bị đóng cửa trước rất nhiều cơ hội", bà Phạm Thị Ngọc Thủy, Giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) cho biết.

Bà Phan Thị Thanh Xuân, Tổng Thư ký Hiệp hội Da giầy - Túi xách Việt Nam cho biết, tháng 4/2024, da giầy tiếp tục nằm trong nhóm ngành hàng có kim ngạch XK lớn với 1,956 tỷ USD. Lũy kế 4 tháng đầu năm, tổng kim ngạch XK giầy dép đạt 6,542 tỷ USD, tăng 5,7% so với cùng kỳ năm 2023. Kim ngạch XK da giầy tăng đã phản ánh phần nào bức tranh đơn hàng đã khởi sắc của DN trong lĩnh vực này so với cùng thời điểm trước. Như tại Công ty cổ phần Tập đoàn Gia Định, đơn hàng nhận được tăng hơn 30%, đảm bảo cho người lao động làm việc đến tháng 9-10/2024.

Trên thực tế, bên cạnh triển vọng khả quan nhưng DN XK đang phải đối mặt với nhiều thách thức mới như: Giá đơn hàng không tăng, trong khi đó chi phí logistics, cụ thể là chi phí vận tải biển đã tăng liên tục trong thời gian qua. Điều này dẫn tới việc khách hàng yêu cầu DN Việt phải chia sẻ một phần chi phí vận chuyển, ảnh hưởng không nhỏ tới lợi nhuận của DN. Đặc biệt là xu hướng xanh hóa sản phẩm.

Theo Phan Thị Thanh Xuân, ngành da giầy cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Tại thị trường EU, một loạt các quy định về các sản phẩm sinh thái, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, truy xuất chuỗi cung ứng, các yêu cầu về giảm thiểu phát thải carbon đối với các sản phẩm sản xuất… đã và sẽ được thực thi thời gian tới và yêu cầu các quốc gia XK vào thị trường EU phải tuân thủ. Đây là thách thức lớn đối với các nhà sản xuất, trong đó có Việt Nam.

Không chỉ da giầy, ngành dệt may hiện cũng phải theo xu hướng xanh hoá. Hiện nay ở nhiều thị trường, đặc biệt là thị trường châu Âu, Nhật Bản đã đưa ra yêu cầu mới cho sản phẩm dệt may - đó là tiêu chuẩn xanh. Theo đó, để có sản phẩm xanh, thì nhà máy phải đạt tiêu chuẩn ESG, phải dùng điện năng lượng mặt trời, phải giảm nước thải và đạt các chứng chỉ carbon… Yêu cầu xanh hóa ngành dệt may có thể nói là "luật chơi" toàn cầu và DN chỉ còn cách phải tự thay đổi để thích ứng theo yêu cầu mới. Đã là cuộc chơi chung toàn cầu, thì DN phải tự đầu tư năng lượng mặt trời, giảm chi phí xử lý hệ thống nước thải dệt nhuộm, dùng nguyên liệu tuần hoàn, tái chế mới có cơ hội xuất đi các thị trường, cụ thể là châu Âu.

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán Thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cho biết, để XK vào thị trường Mỹ, bên cạnh các tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng sản phẩm, DN Việt phải đáp ứng thêm các tiêu chuẩn về sản phẩm xanh, sạch, quá trình sản xuất phải cắt giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, nguyên liệu, giải pháp tái chế chất thải. Đặc biệt là kiểm soát chất lượng đầu vào, đảm bảo tiêu chí xanh, trách nhiệm với môi trường, lao động. Để mở rộng XK vào thị trường Mỹ, các DN, hiệp hội ngành hàng cần quan tâm đến những tiêu chuẩn của các hệ thống phân phối.

Đến cơ hội cho doanh nghiệp Việt

Ước tính hơn 3.800 quỹ đầu tư trên thế giới đang huy động được khoảng 121.000 tỷ USD để đầu tư vào các tài sản ESG

Hiện nay Việt Nam đã đưa ra nhiều cam kết về tính bền vững, được minh chứng bằng các sáng kiến như Chiến lược tăng trưởng xanh quốc gia và các cam kết được đưa ra tại COP26. Trong bối cảnh đó đã có chính sách liên quan đến thực hành ESG ra đời, như Thông tư số 96/2020/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành yêu cầu báo cáo ESG đối với các công ty đại chúng và niêm yết tại Việt Nam.

Chính sách này vừa là “nguy cơ” nhưng cũng là cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam phát triển, vươn mình ra thị trường rộng lớn hơn, khi mà sự quan tâm của các nhà đầu tư trong và ngoài nước đang tìm kiếm giải pháp bền vững ngày càng tăng. Ước tính hơn 3.800 quỹ đầu tư trên thế giới đang huy động được khoảng 121.000 tỷ USD để đầu tư vào các tài sản ESG.

Ngoài ra, việc hợp tác với các cơ quan chính phủ, tổ chức phi chính phủ và đối tác doanh nghiệp tập trung vào các sáng kiến ESG cũng có thể giúp các doanh nghiệp mở rộng phạm vi tiếp cận và tác động của họ.

Việc nắm bắt các chính sách và xu hướng điều chỉnh thuế carbon tại các quốc gia châu Âu và các quốc gia phát triển cũng là điều mà các doanh nghiệp Việt Nam cần. Mặc dù các quy định và chỉ thị này chủ yếu nhắm vào các công ty có trụ sở tại EU nhưng chúng cũng có thể tác động đến các công ty Việt Nam đã hoặc đang có kế hoạch tham gia vào chuỗi cung ứng của châu Âu. Cần phải nhận được thông tin về chỉ thị và tác động của họ, cũng như tham gia vào các diễn đàn thảo luận có liên quan ở giai đoạn đầu.

Bằng cách chủ động chuẩn bị và cung cấp dữ liệu cần thiết liên quan đến ESG cho các công ty châu Âu, các công ty Việt Nam có thể củng cố lợi thế cạnh tranh của mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu và nâng cao sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư châu Âu, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính xanh. Có thể kể một số chính sách “Xanh” của châu Âu mà các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt có thể theo dõi, nghiên cứu và nắm bắt cơ hội:

Cam kết của EU trong việc chống biến đổi khí hậu được thể hiện rõ trong Thỏa thuận Xanh châu Âu (European Green Deal). Kế hoạch toàn diện này đặt ra mục tiêu táo bạo là đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và hạn chế mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu xuống dưới 2°C.

Taxonomy Regulation - Nguyên tắc phân loại của EU và khuôn khổ tài chính bền vững rộng hơn hỗ trợ các thực thể xây dựng các kế hoạch và chiến lược chuyển đổi bền vững.

Disclosure Framework - Khung công bố thông tin: Cơ chế công bố thông tin dành cho cả công ty tài chính và phi tài chính nhằm mục đích cung cấp cho nhà đầu tư thông tin cần thiết để đưa ra các quyết định đầu tư bền vững sáng suốt. Nền tảng của khuôn khổ này là Chỉ thị Báo cáo Phát triển bền vững của Doanh nghiệp (CSRD). Các công ty niêm yết phải tuân thủ các quy định mới này từ năm tài chính 2024, trong khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ niêm yết phải tuân thủ đến năm tài chính 2026.

Investment Tools - Công cụ đầu tư: EU đã xác định các quy chuẩn, tiêu chuẩn và nhãn hiệu cho các sản phẩm tài chính. Những công cụ này nâng cao tính minh bạch trên thị trường và giúp tổ chức tài chính điều chỉnh chiến lược đầu tư của họ phù hợp với các mục tiêu về khí hậu và môi trường của EU.

ESG là tiêu chuẩn hàng đầu hiện nay được các doanh nghiệp chú trọng theo sát các tiêu chuẩn báo cáo của quốc tế và cũng là tiêu chí đánh giá quan trọng của các nhà đầu tư tại Việt Nam. Việt Nam đã bước vào một giai đoạn mới của sự phát triển Xanh.Thông qua tận dụng những thế mạnh và lợi thế hiện có, các công ty hoàn toàn có thể khai thác thị trường đang phát triển cho những đổi mới tập trung xoay quanh ESG.