Nghịch lý là cường quốc lúa gạo sao nông dân vẫn nghèo?

Việt Nam là cường quốc xuất khẩu gạo nhưng nông dân vẫn nghèo.

Đưa lúa gạo lên đỉnh cao, nông dân vẫn trăn trở

Tại Hội thảo "Phát triển ĐBSCL, giải pháp từ cây lúa" do Báo Thanh Niên phối hợp UBND tỉnh Đồng Tháp tổ chức sáng nay (18/11), tại Đồng Tháp, GS Võ Tòng Xuân đã nêu lên những trăn trở của người trồng lúa.

Theo GS Võ Tòng Xuân, từ năm 1989 đến nay, suốt 32 năm, nông dân trồng lúa đã làm rạng rỡ nước nhà, đặt Việt Nam vào vị trí top 3 quốc gia xuất khẩu gạo nhiều nhất thế giới. Tuy nhiên, dù hy sinh lớn nhưng người trồng lúa vẫn chưa làm giàu được do chạy theo sản lượng bằng việc sử dụng quá nhiều hóa chất, giá thành cao, chất lượng thấp, vừa phí phạm nước tưới.

Trong khi đó, một số ít nông dân đã làm giàu nhờ chuyển sang sản xuất những loại cây con khác không phải cây lúa. Hiện nay, cây lúa Việt Nam phải sống chung với biến đổi khí hậu (nước lũ, hạn, mặn xâm nhập) vừa giảm phát thải khí nhà kính, vừa làm nhiệm vụ chính trị để bảo đảm an ninh lương thực cho toàn xã hội, vừa làm nhiệm vụ kinh tế...

"Người trồng lúa hy sinh quá nhiều cho nhiệm vụ bảo đảm an ninh lương thực và xuất khẩu nhưng thành quả nhận lại chưa tương xứng nên họ vẫn còn nghèo" - GS Võ Tòng Xuân.

GS Võ Tòng Xuân đề xuất giải pháp cụ thể: “Cần quy hoạch lại vùng sản xuất lúa theo hướng phù hợp và bền vững. Vùng đất phù sa cổ xen lẫn đất phèn sâu, quanh năm có nước ngọt, không nước mặn xâm nhập, hệ thống thủy lợi đã được nhà nước trang bị đầy đủ có thể áp dụng kỹ thuật canh tác an toàn thực phẩm chất lượng cao, chủ yếu sử dụng giống lúa ngắn ngày năng suất cao; hạt dài, trung bình, hoặc tròn tùy theo khách hàng đầu ra.

Vùng trũng, phù sa có phèn, hàng năm bị ngập lũ trong mùa mưa và thủy triều; khô hạn trong mùa nắng hiện tại đang sản xuất lúa 3 vụ/năm trong các vùng đê bao ngăn lũ có đầy đủ hệ thống thủy lợi hướng tới sẽ giảm diện tích lúa. Vùng ven biển là vùng sản xuất bền vững nhất: lúa chất lượng cao xen nuôi tôm càng xanh trong mùa mưa và nuôi thủy sản nước lợ/mặn trong mùa nắng”.

Theo GS Xuân, để tạo điều kiện cho nông dân sử dụng hữu hiệu nước mặn trong mùa nắng, Nhà nước sẽ đầu tư xây dựng các hệ thống thủy lợi lấy nước mặn vào và đưa nước thải ra khu xử lý. Đồng thời tiếp tục đầu tư khoa học và cấu trúc hạ tầng thủy lợi thiết lập những vườn cây ăn trái hiện đại từ các diện tích lúa vùng kém thích nghi giữa đồng bằng và vùng lúa tôm ven biển để nông dân tham gia sản xuất có lợi nhuận lớn hơn.

Những thách thức của cây lúa của vùng ĐBSCL

Theo các chuyên gia tại hội thảo, cây lúa của vùng ĐBSCL đang đối diện với nhiều thách thức lớn như chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, giá phân bón, vật tư tăng cao, điều kiện thủy văn thổ nhưỡng, trình độ khoa học công nghệ cũng như yếu tố thị trường khiến đời sống nông dân đồng bằng lâu nay vẫn khó cải thiện, chưa thể thoát nghèo.

Trước khó khăn trên, tại hội thảo, các chuyên gia đã thảo luận và chia sẻ nhiều giải pháp nhằm tăng chất lượng, hiệu quả sản xuất lúa, tăng diện tích màu. Bên cạnh đó, việc tổ chức lại diện tích đất lúa theo hướng tập trung vào chất lượng, thay vì sản lượng, cũng là yêu cầu cần thiết.

Cây lúa của vùng ĐBSCL đang đối diện với nhiều thách thức lớn.

Theo GSTS Võ Tòng Xuân, việc tổ chức sản xuất ở ĐBSCL nên phân chia theo 3 vùng nông nghiệp chính là vùng thượng nguồn (nước ngọt quanh năm không thiếu, nước mặn không đến); vùng giữa (vùng trũng nhất, ngập sâu trong mùa mưa, khô hạn trong mùa nắng, nước mặn có thể xâm nhập); vùng ven biển (nước ngọt trong mùa mưa, nước mặn - lợ trong mùa nắng) để từ đó có giải pháp, mô hình sản xuất tương ứng với đặc thù của mỗi vùng.

Bên cạnh đó, việc phát triển giao thông để phát triển kinh tế ĐBSCL; ứng dụng công nghệ để hỗ trợ tiêu thụ nông sản; hỗ trợ tín dụng cho các mô hình chuyển đổi nông nghiệp hiệu quả cũng cần được quan tâm.

Ngoài ra, nông dân ĐBSCL nên phát triển các loại nông sản, thực phẩm khác bên cạnh trồng cây lúa để cải thiện đời sống. Hạt lúa vẫn còn dư địa rất lớn, việc tư duy, dùng các bộ phận của cây lúa để ứng dụng sáng tạo sản phẩm mới sẽ giúp bà con nông dân tăng thêm thu nhập, có cuộc sống ổn định hơn./.