Báo chí – “thiết chế” đặc biệt trong cuộc chiến chống hàng giả, buôn lậu

Vũ khí sắc bén trên mặt trận nhận diện và bóc gỡ vi phạm

Khác với các lực lượng chuyên trách như công an, quản lý thị trường, hải quan – vốn hoạt động dựa trên hệ thống chỉ huy hành chính và quy trình điều tra khép kín, báo chí lại có lợi thế đặc biệt về tính linh hoạt, phản ứng nhanh và khả năng tiếp cận “kênh thông tin phi chính thức”. Phóng viên điều tra – bằng bản lĩnh nghề nghiệp, bằng các mối liên hệ với cộng đồng doanh nghiệp, người tiêu dùng, thậm chí là cả những “người trong cuộc” – có thể đi trước một bước, phát hiện những dấu hiệu bất thường từ rất sớm.

Chẳng hạn, hàng loạt vụ việc lớn bị bóc trần từ báo chí như đường dây sản xuất thuốc giả tại TP.HCM, hay loạt phóng sự điều tra về xăng giả, thực phẩm chức năng nhái nhãn hiệu ngoại… đã cho thấy báo chí có khả năng vượt qua lớp “vỏ bọc hợp pháp” mà các đối tượng thường dựng lên để qua mặt cơ quan chức năng.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ban hành Công điện 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025 yêu cầu “tăng cường tuyên truyền, thông tin về tác hại của hàng giả, biểu dương hành động tích cực, đồng thời phê phán mạnh mẽ những hành vi tiếp tay hoặc buông lỏng quản lý”.

Một trong những “năng lực mềm” quan trọng của báo chí chính là khả năng tạo áp lực xã hội. Trong không ít vụ việc, sau khi báo chí đăng tải với tần suất cao, với cách tiếp cận sâu sắc và có hệ thống, thì các cơ quan chức năng mới thực sự vào cuộc một cách quyết liệt. Bản thân Thủ tướng Chính phủ cũng nhiều lần viện dẫn từ các bài báo chính thống để ra chỉ đạo điều hành. Điều này chứng minh một thực tế: Báo chí là kênh thông tin đầu vào quan trọng cho quá trình hoạch định chính sách, không chỉ phản ánh hiện trạng mà còn giúp định hướng hành động.

Công điện 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính có đoạn đặc biệt yêu cầu “tăng cường tuyên truyền, thông tin về tác hại của hàng giả, biểu dương hành động tích cực, đồng thời phê phán mạnh mẽ những hành vi tiếp tay hoặc buông lỏng quản lý”. Đây chính là sự thừa nhận rõ ràng về vai trò giám sát độc lập của báo chí trong xã hội dân chủ.

Báo chí – “thiết chế” đặc biệt trong cuộc chiến chống hàng giả, buôn lậu.

Kiến tạo nền tảng văn hóa tiêu dùng lành mạnh

Không chỉ bóc gỡ sai phạm, báo chí còn là “bệ phóng” cho tiếng nói của doanh nghiệp làm ăn minh bạch, chịu thiệt thòi bởi nạn hàng giả cạnh tranh không lành mạnh. Rất nhiều doanh nghiệp sản xuất trong nước đã tìm đến báo chí để lên tiếng khi sản phẩm của họ bị làm giả, nhái nhãn mác, hoặc bị đánh tráo chất lượng trên thị trường. Chính những tiếng nói đó, khi được báo chí “kênh hóa” lên mặt báo, truyền hình, nền tảng số, sẽ buộc hệ thống chính sách phải lắng nghe, điều chỉnh.

Ngược lại, người tiêu dùng vốn dễ chịu ảnh hưởng cũng được báo chí trang bị kiến thức, kỹ năng phân biệt hàng thật – hàng giả, cũng như cung cấp kênh phản ánh chính thống để được bảo vệ quyền lợi. Sự tương tác hai chiều giữa báo chí – doanh nghiệp – người dân chính là “tam giác truyền thông” tạo nên sức đề kháng xã hội trước nạn hàng giả, hàng nhái.

Chống hàng giả không chỉ là chuyện xử phạt hành chính, triệt phá đường dây, mà sâu xa hơn là thay đổi nhận thức cho cả người bán lẫn người mua. Một người tiêu dùng chấp nhận mua hàng nhái vì “giá rẻ”, hay một cửa hàng cố tình kinh doanh hàng giả vì lợi nhuận, đều xuất phát từ một hệ giá trị lệch lạc về đạo đức tiêu dùng. Báo chí, bằng loạt bài viết về trách nhiệm xã hội, về câu chuyện thương hiệu, về hành trình xây dựng giá trị thật, từ đó có thể định hình lại văn hóa tiêu dùng trung thực và có trách nhiệm. Báo chí cần trở thành diễn đàn giáo dục xã hội bằng chính các vụ việc thực tế, hình ảnh trực quan, sự so sánh cụ thể giúp công chúng nhận diện và lựa chọn đúng đắn.

Báo chí góp phần chống hàng giả, buôn lậu.

Góp phần hoàn thiện thể chế và thúc đẩy minh bạch hóa thị trường

Mỗi bài báo, mỗi phân tích chuyên sâu của báo chí đều có thể trở thành căn cứ quan trọng để Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành xem xét, điều chỉnh chính sách. Trong nhiều năm qua, báo chí đã góp phần phát hiện những kẽ hở pháp lý trong quản lý tem nhãn, trong kiểm định chất lượng sản phẩm, trong giám sát thương mại điện tử… Từ đó, tác động tới các cơ quan quản lý phải hoàn thiện hành lang pháp lý, hiện đại hóa quy trình giám sát, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong quản lý hàng hóa lưu thông trên thị trường.

Đặc biệt, trong bối cảnh Chính phủ đang thúc đẩy kinh tế số và thương mại số, báo chí sẽ là “cánh tay nối dài” để truyền thông các quy chuẩn mới, minh bạch hóa các quy trình truy xuất nguồn gốc, góp phần làm sạch không gian kinh doanh trực tuyến – nơi hàng giả đang ngày càng khó kiểm soát.

Không thể có một thị trường lành mạnh nếu không có báo chí trung thực, dấn thân và có tầm nhìn chiến lược. Báo chí trong thời đại số không chỉ đưa tin mà còn định hình tư duy, gợi mở hành động, chấn chỉnh nhận thức, thúc đẩy chính sách. Trong cuộc chiến chống hàng giả, buôn lậu vốn không chỉ là câu chuyện pháp lý mà còn là vấn đề đạo đức và an ninh kinh tế quốc gia, báo chí cần được nhìn nhận là một lực lượng cấu thành hệ sinh thái chống hàng giả.

Để làm được điều đó, mỗi nhà báo cần tiếp tục rèn luyện bản lĩnh, giữ vững đạo đức nghề nghiệp, dấn thân đúng cách, gắn chặt thực tiễn với chính sách. Và hơn hết, là không ngừng đổi mới cách làm báo để xứng đáng với niềm tin mà Chính phủ và Nhân dân đã gửi gắm trong các công điện, chỉ thị hành động như Công điện 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025.

Đào tạo báo chí trong bối cảnh mới

Báo chí và doanh nghiệp là quan hệ vừa phản biện vừa tương hỗ gắn bó