 |
Ngành gỗ Việt Nam hiện đóng vai trò chủ lực trong cơ cấu xuất khẩu nông – lâm sản của quốc gia, đồng thời giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động (Ảnh minh họa) |
Ngành gỗ Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức
Năm 2024 ghi nhận sự phục hồi mạnh mẽ của ngành gỗ với kim ngạch xuất khẩu đạt 15,89 tỷ USD, tăng 20,1% so với năm 2023. Năm nhóm sản phẩm chủ lực gồm đồ gỗ (trừ ghế ngồi), ghế ngồi, dăm gỗ, gỗ dán và viên nén đều có mức tăng trưởng khả quan. Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường tiêu thụ lớn nhất với tỷ trọng chiếm hơn 50% tổng kim ngạch xuất khẩu, theo sau là Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và các nước EU. Riêng trong quý I/2025, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam đạt 3,9 tỷ USD, tăng 11,1% so với cùng kỳ năm trước, trong đó Hoa Kỳ vẫn giữ vai trò đầu tàu với kim ngạch 2,1 tỷ USD.
Tuy vậy, sự phụ thuộc quá lớn vào thị trường Hoa Kỳ đang trở thành một "điểm nghẽn" nghiêm trọng. Việc xuất siêu quá mức sang Mỹ với con số hơn 100 tỷ USD năm 2024 khiến hàng hóa Việt Nam – trong đó có gỗ và sản phẩm gỗ – dễ trở thành đối tượng của các biện pháp phòng vệ thương mại. Từ đầu năm 2025, Hoa Kỳ đã đề xuất áp dụng thuế đối ứng 46% đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có các sản phẩm đồ nội ngoại thất bằng gỗ. Ước tính, mức thuế này có thể làm tăng thêm 4,14 tỷ USD chi phí mỗi năm cho ngành gỗ Việt Nam, gây sức ép lớn lên năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong ngành.
 |
| Hoa Kỳ là thị trường tiêu thụ gỗ lớn nhất với tỷ trọng chiếm hơn 50% tổng kim ngạch xuất khẩu |
Không dừng lại ở đó, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) còn tiếp nhận hồ sơ điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm gỗ dán từ Việt Nam, với biên độ bị cáo buộc dao động từ 112,33% đến 133,72%. Hơn 130 doanh nghiệp Việt bị nêu tên trong vụ việc, trong đó có nhiều tên tuổi lớn trong lĩnh vực chế biến gỗ. Các cáo buộc cho rằng doanh nghiệp Việt được hưởng lợi từ chính sách hỗ trợ tín dụng, ưu đãi thuế, thuê đất giá rẻ và nhập khẩu nguyên liệu đầu vào từ Trung Quốc với giá thấp bất thường.
Bên cạnh yếu tố thị trường, ngành gỗ còn đối mặt với các thách thức nội tại như mô hình tăng trưởng dựa vào lợi thế chi phí rẻ, chế biến thô và năng suất thấp. Trong khi đó, các yêu cầu về nguồn gốc gỗ hợp pháp, tiêu chuẩn môi trường và minh bạch chuỗi cung ứng ngày càng khắt khe từ các thị trường nhập khẩu đang đòi hỏi doanh nghiệp phải thay đổi tư duy và phương thức sản xuất để thích ứng.
Mở rộng và tái cơ cấu thị trường – giải pháp chiến lược cho ngành gỗ
Trong bối cảnh xuất khẩu sang Hoa Kỳ gặp nhiều rào cản, việc mở rộng và tái cơ cấu thị trường là con đường chiến lược để ngành gỗ Việt Nam giảm thiểu rủi ro và duy trì đà tăng trưởng. Theo các chuyên gia trong ngành, thay vì tiếp tục “bỏ trứng vào một giỏ”, các doanh nghiệp cần nhanh chóng chuyển hướng khai thác các thị trường phi truyền thống, nơi vẫn còn nhiều dư địa nhưng ít bị cạnh tranh và ràng buộc chính sách.
Một trong những điểm đến đầy tiềm năng là Ấn Độ – quốc gia đông dân nhất thế giới với tầng lớp trung lưu đang tăng mạnh và nhu cầu nội thất ngày càng cao. Theo dữ liệu từ năm 2024, thị trường nội thất Ấn Độ đạt 27 tỷ USD, đứng thứ tư toàn cầu và thứ hai tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Đây là cơ hội lớn để Việt Nam – một trong những quốc gia xuất khẩu đồ gỗ hàng đầu thế giới – tăng cường hợp tác thương mại và đầu tư với quốc gia Nam Á này. Kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam sang Ấn Độ năm 2024 đạt 209 triệu USD, đứng thứ ba sau Trung Quốc và Malaysia. Để tận dụng ưu đãi từ Hiệp định thương mại AITIGA, các doanh nghiệp cần đảm bảo tỷ lệ nội địa hóa trên 35% và chủ động tham gia hội chợ thương mại, đẩy mạnh truyền thông thương hiệu sản phẩm.
 |
| Ấn Độ, Trung Đông, châu Phi, Nam Mỹ được đánh giá là những thị trường tiềm năng cho xuất khẩu gỗ (Ảnh minh họa) |
Bên cạnh Ấn Độ, các khu vực như Trung Đông, châu Phi, Nam Mỹ cũng được đánh giá là những thị trường tiềm năng với nhu cầu tiêu dùng nội thất tăng trưởng nhanh nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Ví dụ, tại Trung Đông, sự gia tăng dân số và quá trình đô thị hóa đã mở ra nhu cầu lớn về sản phẩm gỗ nội thất, đặc biệt là dòng sản phẩm tinh gọn, thân thiện môi trường và phù hợp với khí hậu khô nóng. Trong khi đó, Nam Mỹ và châu Phi là những khu vực có không gian thị trường rộng lớn và ít rào cản kỹ thuật, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp Việt tiếp cận.
Ngoài các thị trường tiềm năng tại châu Á và châu Phi, quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và New Zealand cũng đang mở ra hướng phát triển mới cho ngành gỗ. Ngày 27/5/2025, hai nước đã ký kết thỏa thuận nhằm thúc đẩy xuất khẩu gỗ, trong đó Việt Nam công nhận gỗ thông radiata của New Zealand theo tiêu chuẩn xây dựng mới. Thỏa thuận này không chỉ giúp tăng kim ngạch thương mại hai chiều trị giá 2,68 tỷ NZD mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt tiếp cận nguồn nguyên liệu chất lượng cao, đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu các sản phẩm gỗ chế biến sâu sang New Zealand.
Mở rộng thị trường không chỉ là tìm thị trường mới, mà còn cần tái cơ cấu danh mục sản phẩm để phù hợp với thị hiếu từng khu vực. Các xu hướng như thiết kế tối giản, cá nhân hóa nội thất, vật liệu thân thiện môi trường và khả năng truy xuất nguồn gốc đang trở thành yêu cầu phổ biến trên toàn cầu. Các doanh nghiệp Việt cần đầu tư vào công nghệ sản xuất, nghiên cứu thiết kế sản phẩm và áp dụng chuyển đổi số để cải thiện trải nghiệm khách hàng. Đây cũng là cách để tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm, thay vì phụ thuộc vào lợi thế giá rẻ như trước đây.
 |
| Cần tái cơ cấu danh mục sản phẩm để phù hợp với thị hiếu từng khu vực (Ảnh minh họa) |
Ngoài chiến lược thị trường, nâng cao năng lực nội tại của doanh nghiệp là yếu tố then chốt giúp ngành gỗ phát triển bền vững. Hiện nay, phần lớn doanh nghiệp trong ngành có quy mô nhỏ và vừa, thiếu vốn, công nghệ và kỹ năng quản lý hiện đại. Vì vậy, các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước – như giảm thuế nhập khẩu gỗ từ Hoa Kỳ, hoàn thiện hệ thống pháp luật về truy xuất nguồn gốc, quản lý lâm sản – cần được thực hiện song song với chương trình đào tạo nâng cao năng lực sản xuất và xúc tiến thương mại.
Cùng với đó, các hiệp định thương mại tự do (FTA) như EVFTA, CPTPP, RCEP cũng đang tạo ra những hành lang pháp lý thuận lợi để ngành gỗ Việt mở rộng thị phần toàn cầu. Việc tận dụng tốt các cơ hội từ FTA không chỉ giúp giảm chi phí xuất khẩu nhờ ưu đãi thuế quan, mà còn nâng cao vị thế thương mại của Việt Nam thông qua việc tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.
Tổng quan, mục tiêu đạt 18 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu gỗ năm 2025 là hoàn toàn khả thi nếu ngành gỗ Việt Nam dám thay đổi, chủ động tái cơ cấu thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh. Mở rộng thị trường không đơn thuần là phản ứng trước khủng hoảng, mà chính là con đường tất yếu để vươn tới sự phát triển bền vững trong dài hạn. Trong cuộc cạnh tranh toàn cầu đầy biến động, chỉ những quốc gia và ngành hàng biết thích ứng và đổi mới mới có thể đứng vững và tiến xa hơn trên bản đồ thương mại quốc tế.
