Vết thương thầm lặng sau khủng hoảng
Mỗi năm, hàng triệu người trên thế giới phải đối mặt với các tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh hay xung đột. Những biến cố đột ngột này không chỉ làm đảo lộn cuộc sống mà còn tác động mạnh mẽ đến tinh thần.
 |
| Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hầu hết những người bị ảnh hưởng đều trải qua các cảm giác phổ biến như lo âu, buồn bã, mệt mỏi, khó ngủ và dễ cáu gắt. |
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hầu hết những người bị ảnh hưởng đều trải qua các cảm giác phổ biến như lo âu, buồn bã, mệt mỏi, khó ngủ và dễ cáu gắt.
Dù đây có thể là những phản ứng tự nhiên và sẽ thuyên giảm theo thời gian, nhưng một bộ phận không nhỏ sẽ phải đối mặt với những hậu quả nặng nề hơn.
Thống kê của WHO chỉ ra rằng, có tới 22% người sống trong vùng khủng hoảng có nguy cơ phát triển các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD). Đặc biệt, những người đã có sẵn các vấn đề về sức khỏe tâm thần càng trở nên dễ bị tổn thương hơn khi biến cố ập đến.
Các yếu tố như mất nhà cửa, mất người thân, rơi vào cảnh nghèo đói hay chia cắt gia đình là những gánh nặng đẩy nhiều người vào trạng thái căng thẳng kéo dài, làm trầm trọng thêm các tổn thương tâm lý.
Lời kêu gọi hành động toàn cầu từ WHO
Nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề, WHO đã chọn chủ đề cho Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới 10/10/2025 là “Tiếp cận dịch vụ – Sức khỏe tâm thần trong thảm họa và tình huống khẩn cấp”. Đây là lời kêu gọi mạnh mẽ, nhấn mạnh rằng chăm sóc tinh thần phải được xem là một phần không thể thiếu trong mọi hoạt động cứu trợ và phục hồi.
WHO khuyến nghị các quốc gia cần lồng ghép các hoạt động Hỗ trợ Sức khỏe Tâm thần và Tâm lý Xã hội (MHPSS) vào kế hoạch ứng phó khẩn cấp quốc gia. Cụ thể, mỗi nước nên:
Thành lập nhóm công tác chuyên trách: Điều phối các hoạt động hỗ trợ tâm lý một cách hệ thống.
Đào tạo nhân viên tuyến đầu: Trang bị kỹ năng "sơ cứu tâm lý" cho các nhân viên cứu trợ, y tế cơ sở để họ có thể giúp đỡ kịp thời những người đang gặp khủng hoảng cảm xúc.
Củng cố mạng lưới hỗ trợ cộng đồng: Tạo ra một môi trường an toàn, khuyến khích người dân chia sẻ cảm xúc và tìm kiếm sự giúp đỡ mà không bị kỳ thị.
Đảm bảo dịch vụ y tế: Các cơ sở y tế cần cung cấp dịch vụ chăm sóc tâm thần cơ bản, có sự giám sát chuyên môn theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo mọi người đều có thể tiếp cận khi cần.
Từ khủng hoảng đến cơ hội: Bài học từ quốc tế
Trên thực tế, nhiều quốc gia đã biến khủng hoảng thành cơ hội để xây dựng và củng cố hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần một cách bền vững.
 |
| Trên thực tế, nhiều quốc gia đã biến khủng hoảng thành cơ hội để xây dựng và củng cố hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần một cách bền vững. |
Tại Sri Lanka, sau thảm họa sóng thần năm 2004, các dịch vụ chăm sóc tâm thần đã được mở rộng ra khắp các quận huyện, thay vì chỉ tập trung ở các thành phố lớn như trước đây.
Tại Philippines, sau siêu bão Haiyan năm 2013, hơn 300 nhân viên y tế tại tuyến cơ sở đã được đào tạo chuyên sâu để đánh giá và điều trị các rối loạn tâm thần.
Ở Syria, bất chấp xung đột kéo dài, hệ thống chăm sóc tâm thần đã được phi tập trung hóa, đưa các dịch vụ ra khỏi bệnh viện để người dân dễ dàng tiếp cận ngay tại cộng đồng.
Hiện tại, WHO đang hợp tác với hơn 55 quốc gia để tăng cường năng lực ứng phó, tập trung vào việc chuẩn bị nguồn nhân lực và xây dựng các mô hình hỗ trợ dựa vào cộng đồng.
Thực trạng tại Việt Nam: Nhu cầu cấp thiết và những nỗ lực đầu tiên
Tại Việt Nam, vấn đề sức khỏe tâm thần cũng là một thách thức lớn. Theo thống kê của Bộ Y tế, khoảng 15% dân số (tương đương gần 15 triệu người) mắc các rối loạn tâm thần phổ biến, trong đó trầm cảm và lo âu chiếm tỷ lệ cao nhất. Đáng báo động hơn, ước tính có đến 90% người có rối loạn tâm thần chưa được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc chính thức.
Theo Bác sĩ chuyên khoa 2 – Thạc sĩ Trần Quyết Thắng, Phó giám đốc Bệnh viện Tâm thần Hà Nội, việc can thiệp cho người bệnh trong bối cảnh khẩn cấp đòi hỏi một cách tiếp cận đa tầng: từ hỗ trợ tại cộng đồng để giảm kỳ thị, thực hiện sơ cứu tâm lý ban đầu, cho đến chăm sóc lâm sàng chuyên sâu bằng thuốc và trị liệu.
Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải ưu tiên các nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi và người có bệnh tâm thần nặng.
Để giải quyết vấn đề này, ngành y tế đã và đang triển khai nhiều giải pháp. Tại Hà Nội, các chương trình sàng lọc, phát hiện sớm rối loạn tâm thần được lồng ghép vào hệ thống y tế cơ sở, đặc biệt là tại các trạm y tế.
Đồng thời, việc quản lý và tư vấn cho bệnh nhân tâm thần, người mắc bệnh mạn tính có nguy cơ trầm cảm cũng đang được đẩy mạnh tại cộng đồng, đảm bảo tính bảo mật và hiệu quả.
Xây dựng xã hội vững vàng: Chăm sóc sức khỏe tâm thần là trách nhiệm chung
Sức khỏe tâm thần đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi sau thảm họa. Khi con người được quan tâm, lắng nghe và hỗ trợ kịp thời, họ sẽ có thêm sức mạnh để vượt qua mất mát, tái thiết cuộc sống và tiếp tục đóng góp cho xã hội.
Khủng hoảng vừa là thách thức, vừa là cơ hội để chúng ta nhìn nhận lại tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần. Xây dựng một hệ thống chăm sóc tâm thần toàn diện, dễ tiếp cận và nhân ái không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế mà là nỗ lực chung của toàn xã hội.
Mỗi lời động viên, mỗi cử chỉ quan tâm đều có thể là viên gạch xây nên một cộng đồng vững vàng, nơi mỗi người đều được chữa lành và phát triển khỏe mạnh cả về thể chất lẫn tâm hồn.
 8 dấu hiệu 'kêu cứu' thầm lặng của gan vào ban đêm bạn không thể bỏ qua |
 Nguy cơ tiềm ẩn từ việc lạm dụng chụp CT tầm soát ung thư |
 Gần 15 triệu người Việt có rối loạn tâm thần |
