 |
| Việc điều chỉnh giá diẹnd là cần thiết, các chuyên gia đều đồng loạt nhấn mạnh rằng quá trình này phải được thực hiện một cách cẩn trọng, có lộ trình và dựa trên sự đồng thuận của xã hội. |
"Gánh nặng" lỗ lũy kế và sự cần thiết phải tính đúng, tính đủ
Theo đề xuất đang được Bộ Công Thương xây dựng, EVN có thể sẽ được phép hạch toán và phân bổ khoản chi phí sản xuất - cung ứng chưa được bù đắp từ năm 2022 vào giá bán lẻ điện. Con số này được dự báo lên tới khoảng 44.792 tỷ đồng vào cuối năm 2024. Nếu cơ chế này được thông qua, việc giá điện tăng trong thời gian tới là điều khó tránh khỏi.
Lý giải về khoản lỗ lớn này tại tọa đàm ngày 10/9, ông Trịnh Quốc Vũ, Phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết nguyên nhân cốt lõi đến từ việc giá bán lẻ không đủ bù đắp chi phí đầu vào tăng cao, trong khi ngành điện vẫn phải gánh vác các nhiệm vụ chính trị và an sinh xã hội. Báo cáo từ EVN cũng cho thấy, chỉ trong giai đoạn 2022-2023, tập đoàn đã lỗ khoảng 50.029 tỷ đồng.
Các yếu tố khách quan đã tác động mạnh mẽ đến chi phí sản xuất điện. Xung đột địa chính trị giữa Nga và Ukraine đã khiến thị trường năng lượng sơ cấp toàn cầu biến động dữ dội. Cụ thể, trong năm 2022, giá than nhập khẩu (chiếm 40-50% tổng nhu cầu) đã tăng vọt 163% so với năm 2021. Thậm chí, có thời điểm tháng 4/2022, giá than tăng đến 411%, từ 138 USD/tấn lên 705 USD/tấn. Cùng với đó, giá khí cũng tăng 27,4%. Dù tình hình năm 2023 đã hạ nhiệt, mặt bằng giá nhiên liệu vẫn cao hơn nhiều so với năm 2021. "Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN, nhất là từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch, gồm than, khí và dầu, đều tăng rất lớn", ông Vũ nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, chính sách điều hành vĩ mô cũng là một nguyên nhân quan trọng. Năm 2022, để hỗ trợ nền kinh tế phục hồi sau đại dịch Covid-19, nhà điều hành đã quyết định không điều chỉnh giá điện. Sang năm 2023, dù có hai lần tăng giá nhưng mức tăng được đánh giá là "rất nhỏ giọt và thấp". Ngoài ra, sự trượt giá giữa đồng Việt Nam và các ngoại tệ trong các khoản vay quốc tế để đầu tư dự án nguồn điện cũng tạo thêm áp lực tài chính nặng nề cho EVN.
Ông Vũ cho rằng: "Không sớm thì muộn cũng phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi". Việc này càng trở nên cấp thiết khi EVN đang đứng trước nhiệm vụ đầu tư hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia như điện hạt nhân Ninh Thuận 1, Thủy điện tích năng Bác Ái, điện gió, nhiệt điện Quảng Trạch. Một tình hình tài chính lành mạnh là điều kiện tiên quyết để EVN có thể tiếp cận các nguồn vốn vay trong nước và quốc tế.
Lộ trình cần minh bạch, linh hoạt và có sự đồng thuận xã hội
Mặc dù việc điều chỉnh giá là cần thiết, các chuyên gia đều đồng loạt nhấn mạnh rằng quá trình này phải được thực hiện một cách cẩn trọng, có lộ trình và dựa trên sự đồng thuận của xã hội.
Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), đề nghị cần làm rõ bản chất và nguyên nhân của khoản lỗ. Theo ông, EVN phải rà soát lại toàn bộ chi phí, chỉ giữ lại những khoản được phép tính vào giá theo quy định của pháp luật. Đồng thời, ông nhấn mạnh sự cần thiết của một lộ trình phân bổ hợp lý để tránh gây sốc về giá. Ông ủng hộ việc giữ chu kỳ điều chỉnh giá 3 tháng một lần như hiện tại. "Nếu điều chỉnh giá 3 tháng một lần, chi phí sẽ được phân bổ dần, tránh tình trạng dồn nén rồi tăng mạnh một lần, gây cú sốc cho xã hội. Kinh nghiệm từ điều hành giá xăng dầu đã cho thấy cách làm này hiệu quả", ông góp ý.
 |
| Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. |
Cùng chung quan điểm, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng việc tăng giá phải có lộ trình phù hợp và có thể dự đoán được, giúp doanh nghiệp và người dân chủ động trong kế hoạch sản xuất, sinh hoạt. Ông cũng đề xuất một cơ chế linh hoạt, tức là giá điện có thể tăng, nhưng cũng có thể giảm nếu tình hình kinh doanh của EVN khả quan hơn.
Điểm mấu chốt được ông Hiếu nhấn mạnh là phải tìm ra "mức chịu đựng, mức phù hợp" của xã hội. Ông đề nghị ngành điện cần xây dựng một số kịch bản tăng giá cụ thể và công khai tham vấn rộng rãi người dân, doanh nghiệp. "Quan trọng nhất là tính hợp lý", ông nói. Theo ông, quyết định cuối cùng chỉ có thể tạo được đồng thuận khi EVN phối hợp với Bộ Công Thương công bố thông tin minh bạch, xây dựng lộ trình dài hạn và đánh giá kỹ lưỡng các tác động kinh tế - xã hội.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng lưu ý đến khía cạnh an sinh. Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, cho rằng nhà điều hành cần thiết kế một gói chính sách hỗ trợ để "che chắn" các tác động tiêu cực ở mức hợp lý. Bộ Công Thương cần báo cáo Chính phủ về cơ chế này, đảm bảo người dân, đặc biệt là các hộ nghèo, vẫn có thể tiếp cận được dịch vụ điện cơ bản, vừa đảm bảo nguyên tắc thị trường trong cơ chế giá, vừa hạn chế tối đa tác động bất lợi.
 Giá điện tăng 4,8%: Nỗi lo lan rộng từ hộ dân đến nhà máy |
 Giá điện sinh hoạt giảm 5 bậc, cao nhất gần 4.000 đồng/kWh |
 Hóa đơn tiền điện tháng 6 tăng mạnh: EVN yêu cầu rà soát và giải trình rõ |
