Hát quan họ – Bản sắc văn hóa Kinh Bắc giữa nhịp sống hiện đại

Về miền quan họ – Lắng nghe tiếng hát giao duyên bên bến nước

Liền anh, liền chị biển diễn hát quan họ

Đặt chân đến vùng Kinh Bắc – miền quê trù phú của đồng bằng Bắc Bộ, du khách dễ dàng bắt gặp những hình ảnh thân thuộc: mái đình rêu phong, bến nước trong xanh, hàng cau thẳng tắp và tiếng hát ngân nga vọng lại từ đâu đó. Chính nơi đây, qua bao thế hệ, những làn điệu quan họ mượt mà đã cất lên, trở thành nhịp cầu nối tình người, là “hồn quê” của xứ Bắc. Quan họ không chỉ là nghệ thuật ca hát, mà còn là một không gian văn hóa sống động, nơi mỗi giai điệu, lời ca đều thấm đẫm nét duyên, sự thanh lịch và tinh tế của con người vùng Kinh Bắc.

Trong không gian ấy, hình ảnh liền anh, liền chị hiện lên giản dị mà duyên dáng: áo tứ thân, khăn mỏ quạ, nón quai thao, tay cầm quạt giấy, môi mỉm cười cất giọng đối đáp. Họ hát không phải để tranh tài hay khoe giọng, mà để gửi gắm tâm tư, thể hiện sự tôn trọng, giao hòa giữa hai bên. Mỗi canh hát thường bắt đầu bằng những làn điệu “giọng lề lối” – chậm rãi, trữ tình – rồi dần chuyển sang “giọng vặt” – vui tươi, dí dỏm, thể hiện sự ứng đối linh hoạt. Chính cách hát đối – đáp ấy đã làm nên linh hồn của quan họ, nơi âm nhạc hòa cùng cảm xúc, và ca từ hòa quyện cùng tâm hồn con người.

Không gian diễn xướng của quan họ xưa thường gắn với bến nước, sân đình, thuyền hoa hay những buổi hội làng. “Bến nước – con đò – cây đa” không chỉ là phông nền thiên nhiên, mà còn là biểu tượng văn hóa, nơi tình bạn, tình người và cả tình yêu đôi lứa được gửi gắm qua từng câu hát. Khi đêm xuống, tiếng hát giao duyên cất lên trên mặt nước tĩnh lặng, lan xa trong gió xuân, khiến lòng người như say trong men âm nhạc ngọt ngào ấy.

Ngày nay, dù không gian vật lý đã thay đổi, nhưng tinh thần giao duyên của quan họ vẫn được giữ gìn trong các câu lạc bộ, liên hoan và lễ hội địa phương. Người Bắc Ninh vẫn tự hào gọi nơi mình sống là “miền quan họ”, bởi ở đó, mỗi lời ca không chỉ là giai điệu, mà còn là ký ức, là hơi thở văn hóa gắn bó sâu sắc với mảnh đất và con người Kinh Bắc.

Nghệ nhân quan họ – Những “báu vật sống” của vùng di sản

Ẩn sau mỗi làn điệu quan họ mượt mà là cả cuộc đời tận hiến của những người nghệ nhân – những “báu vật sống” của vùng Kinh Bắc.

Ẩn sau mỗi làn điệu quan họ mượt mà là cả cuộc đời tận hiến của những người nghệ nhân – những “báu vật sống” của vùng Kinh Bắc. Họ không chỉ là người hát, mà còn là người lưu giữ, bảo tồn và truyền dạy những giá trị tinh hoa của một di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại. Với họ, hát quan họ không đơn thuần là nghệ thuật, mà là máu thịt, là niềm tự hào gắn bó suốt cả cuộc đời.

Ở Bắc Ninh, hình ảnh các liền chị tóc vấn, áo mớ ba mớ bảy, tay cầm quạt giấy, hay những liền anh với giọng hát vang, dày và ngân dài đã trở nên quen thuộc. Nhiều nghệ nhân đã hơn bảy, tám mươi tuổi vẫn miệt mài tham gia sinh hoạt câu lạc bộ, truyền dạy lối hát cổ cho thế hệ trẻ. Họ thuộc hàng trăm bài ca, hiểu rõ từng điệu “giọng lề lối”, “giọng vặt”, từng nghi lễ hát mừng, hát thờ hay hát giao duyên. Có những người, dù không còn đứng được trên sân khấu, vẫn say sưa hướng dẫn học trò từng nhịp phách, từng cách ngân nga – bởi họ tin rằng chỉ khi tiếng hát còn vang, quan họ mới còn sống.

Hiện nay, toàn tỉnh Bắc Ninh có 44 làng quan họ gốc, cùng hàng trăm câu lạc bộ quan họ mới được thành lập tại các địa phương. Ở đó, các nghệ nhân đóng vai trò nòng cốt, vừa biểu diễn, vừa truyền dạy, vừa là “sứ giả văn hóa” kết nối thế hệ hôm nay với cội nguồn xưa. Những buổi tập hát bên sân đình, bên hồ nước không chỉ là lớp học âm nhạc dân gian, mà còn là hành trình nuôi dưỡng tình yêu quê hương, ý thức bảo tồn di sản trong mỗi người trẻ.

Không ít nghệ nhân đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân”, “Nghệ nhân Ưu tú” – phần thưởng cao quý ghi nhận công lao gìn giữ hồn dân ca Kinh Bắc. Nhưng trên hết, điều họ trân quý nhất vẫn là niềm vui khi thấy lớp trẻ yêu và hát quan họ. Với họ, đó chính là sự tiếp nối của mạch nguồn văn hóa, là minh chứng rằng quan họ không bị lãng quên mà vẫn đang hồi sinh mạnh mẽ trong đời sống hôm nay.

Những “báu vật sống” ấy, bằng giọng hát và tình yêu của mình, đã và đang thắp sáng ngọn lửa di sản, để quan họ không chỉ tồn tại trong ký ức, mà tiếp tục ngân vang, lan tỏa khắp mọi miền đất nước và ra cả thế giới.

Hát quan họ hôm nay – Gìn giữ truyền thống, khơi sắc du lịch văn hóa

Trong nhịp sống hiện đại, giữa những âm thanh sôi động của đô thị và nhịp điệu gấp gáp của thời gian, hát quan họ vẫn vang lên đầy say đắm – như một mạch nguồn trong trẻo nuôi dưỡng tâm hồn người Việt. Từ những bến nước, sân đình làng xưa, quan họ nay đã bước ra sân khấu lớn, hòa cùng nhịp sống đương đại nhưng vẫn giữ được tinh thần giao duyên, thanh lịch vốn có. Những buổi biểu diễn quan họ không chỉ diễn ra tại Bắc Ninh, mà còn xuất hiện ở khắp các tỉnh, thành trong cả nước, thậm chí trên những sân khấu quốc tế, nơi bạn bè năm châu có thể cảm nhận được nét duyên, nét tình của người Kinh Bắc.

Nhằm gìn giữ và lan tỏa giá trị di sản, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều chương trình thiết thực như đưa dân ca quan họ vào trường học, mở lớp truyền dạy cho thanh thiếu niên, tổ chức các liên hoan quan họ toàn quốc, hay xây dựng Không gian văn hóa Quan họ Bắc Ninh – nơi du khách có thể trải nghiệm các làn điệu cổ, trang phục truyền thống và phong tục gốc. Những hoạt động này không chỉ giúp bảo tồn di sản, mà còn tạo môi trường để người trẻ được sống, được yêu và tự hào về bản sắc quê hương.

Điều đáng quý là, dù bước vào thời đại công nghệ số, quan họ vẫn giữ được “linh hồn” của mình: sự mộc mạc, tình cảm và tính giao duyên. Nhiều nghệ nhân, câu lạc bộ đã tận dụng mạng xã hội, nền tảng trực tuyến để truyền dạy, chia sẻ và quảng bá hát quan họ, khiến loại hình dân ca này tiếp cận gần hơn với công chúng trẻ. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại đang mở ra hướng đi mới – vừa bảo tồn giá trị cốt lõi, vừa thích ứng linh hoạt với đời sống văn hóa đương đại.

Từ làn điệu mượt mà đến nghi lễ tinh tế, quan họ không chỉ là niềm tự hào của người dân Kinh Bắc mà còn là cầu nối văn hóa giữa quá khứ và hiện tại. Trong hơi thở mới của thời đại, những câu hát giao duyên vẫn ngân vang, mời gọi du khách đến với miền di sản – nơi tình người, âm nhạc và văn hóa hòa quyện thành bản sắc riêng có của Bắc Ninh.

Lan tỏa thương hiệu từ giá trị văn hóa và khát vọng vươn xa

Khẳng định giá trị thương hiệu Việt bằng sức mạnh bản sắc văn hóa