 |
| Trong những năm qua, việc công nhận và khôi phục nghề, làng nghề truyền thống đã cứu vãn nhiều ngành có nguy cơ mai một, như thêu ren, dệt lụa, gốm sứ, sơn mài, khảm trai, mây tre cói lá. |
Làng nghề Việt trong hành trình chuyển mình hiện đại
Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam hiện có 1.975 làng nghề, cùng 263 nghề truyền thống, trong đó bao gồm 1.308 làng nghề và 667 làng nghề truyền thống. Các làng nghề không chỉ là các đơn vị kinh tế mà còn là không gian lưu giữ bản sắc văn hóa, tri thức bản địa và kỹ thuật thủ công tinh xảo, được ví như “bảo tàng sống” của văn hóa dân tộc. Trong những năm qua, việc công nhận và khôi phục nghề, làng nghề truyền thống đã cứu vãn nhiều ngành có nguy cơ mai một, như thêu ren, dệt lụa, gốm sứ, sơn mài, khảm trai, mây tre cói lá.
Song song, nhiều nghề mới ra đời gắn với xu hướng công nghiệp hóa, như chế biến nông sản, sản xuất hàng lưu niệm, sinh vật cảnh, góp phần tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho hàng triệu lao động nông thôn. Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã bảo tồn và khôi phục thành công 63 nghề truyền thống cùng 81 làng nghề có nguy cơ thất truyền, minh chứng cho nỗ lực bền bỉ trong việc gìn giữ “hồn cốt” văn hóa nông thôn Việt Nam. Những tên tuổi như Bát Tràng, Vạn Phúc, Phú Vinh, Kim Bồng đã trở thành thương hiệu văn hóa và du lịch được du khách quốc tế yêu thích.
Bước ngoặt quan trọng trong tư duy phát triển làng nghề đến từ chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), khởi động năm 2018. Đây là chủ trương cốt lõi nhằm khai thác tiềm năng địa phương, phát triển sản phẩm đặc trưng và nâng cấp chuỗi giá trị. Đến nay, 342/1.975 làng nghề (chiếm 17,32%) đã có sản phẩm đạt chuẩn OCOP. Chất lượng sản phẩm được khẳng định rõ nét: 51 sản phẩm đạt hạng 5 sao, 77 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 3.573 sản phẩm 4 sao và 11.889 sản phẩm 3 sao.
Đặc biệt, nhóm sản phẩm thủ công mỹ nghệ chứng kiến sự tăng trưởng đột phá, từ 44 sản phẩm ban đầu lên 1.277 sản phẩm chỉ trong vài năm, minh chứng cho sức sống mạnh mẽ của nghề truyền thống khi định vị đúng hướng thị trường. Song song, nhóm sản phẩm dịch vụ du lịch và trải nghiệm cũng tăng lên 126 sản phẩm vào năm 2024, cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt từ sản xuất vật chất sang dịch vụ trải nghiệm và thương mại văn hóa. Các địa phương đã áp dụng nghiêm ngặt quy chuẩn về truy xuất nguồn gốc, cải tiến bao bì, đảm bảo an toàn thực phẩm và dần tiệm cận tiêu chí quốc tế. Nhờ vậy, OCOP không chỉ giúp tiêu chuẩn hóa sản phẩm mà còn mở cánh cửa thương hiệu Việt ra thị trường toàn cầu, trở thành “chìa khóa” phát triển kinh tế nông thôn hiện đại.
Gắn làng nghề với du lịch nông thôn để phát triển bền vững
 |
| Các mô hình du lịch nông nghiệp như Ecohost Hải Hậu (Nam Định), vùng nhãn lồng Hưng Yên hay Trà Quế, Thanh Hà, Cẩm Nam (Quảng Nam) đều cho thấy hiệu quả rõ nét khi kết hợp sản phẩm OCOP với trải nghiệm văn hóa – du lịch. |
Nếu OCOP giúp định danh và nâng tầm giá trị sản phẩm, thì du lịch nông thôn chính là hướng đi mở rộng không gian văn hóa và tạo nguồn thu mới cho người dân. Theo Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, hiện có gần 400 điểm du lịch ở khu vực nông thôn, trong đó du lịch làng nghề chiếm 11,3%. Cả nước có 385 làng nghề gắn với phát triển du lịch (chiếm 9,37%), và 23 làng nghề được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh. Tiêu biểu là các điểm đến Bát Tràng (Hà Nội), Chu Đậu (Hải Dương), Thanh Tiên, làng Sình (Huế), Thanh Hà, Kim Bồng, Trà Quế (Quảng Nam)...
Những mô hình này không chỉ mang lại doanh thu du lịch mà còn trao giá trị tinh thần cho nghệ nhân – những “người kể chuyện” về di sản dân tộc – đồng thời tạo cơ hội để du khách trở thành đồng hành trong hành trình bảo tồn nghề truyền thống. Năm 2024 đánh dấu bước tiến quan trọng khi hai làng nghề Bát Tràng và Vạn Phúc (Hà Nội) được Hội đồng Thủ công Thế giới công nhận là thành viên mạng lưới “Các thành phố thủ công sáng tạo thế giới”. Đây không chỉ là danh hiệu quốc tế mà còn là cơ hội quảng bá văn hóa Việt Nam ra toàn cầu, đưa thương hiệu làng nghề Việt vươn tầm thế giới.
Về chính sách, Quyết định 922/QĐ-TTg ngày 2/8/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025 đã tạo khung pháp lý và định hướng chiến lược cho các địa phương. Đến nay, 59/63 tỉnh, thành phố đã ban hành kế hoạch triển khai cụ thể, gắn phát triển du lịch với lợi thế nông nghiệp, sinh thái và văn hóa bản địa. TP.HCM là một trong những địa phương đi đầu với Quyết định 3755/QĐ-UBND năm 2024, xác định 7 nhiệm vụ trọng tâm để thúc đẩy du lịch nông thôn đến năm 2025. Thành phố tập trung hoàn thiện cơ chế hỗ trợ đầu tư, ưu tiên mô hình du lịch làng nghề, du lịch không phát thải, đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số qua bản đồ OCOP kết nối các điểm đến.
Đến nay, TP.HCM đã công nhận 984 sản phẩm OCOP của 399 chủ thể, gồm 772 sản phẩm 3 sao và 212 sản phẩm 4 sao. Các mô hình du lịch nông nghiệp như Ecohost Hải Hậu (Nam Định), vùng nhãn lồng Hưng Yên hay Trà Quế, Thanh Hà, Cẩm Nam (Quảng Nam) đều cho thấy hiệu quả rõ nét khi kết hợp sản phẩm OCOP với trải nghiệm văn hóa – du lịch. Du khách có thể tham gia thu hoạch, học làm bánh, chế biến đặc sản hoặc trực tiếp trải nghiệm quy trình thủ công truyền thống.
Thu nhập tăng thêm từ dịch vụ du lịch giúp nghệ nhân gắn bó hơn với nghề, đồng thời thúc đẩy xanh hóa sản xuất và bảo tồn cảnh quan nông thôn. Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, điều quan trọng nhất hiện nay là duy trì tầm nhìn chiến lược, xem làng nghề như tài nguyên văn hóa và động lực tăng trưởng xanh. Khi chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng cùng phối hợp, làng nghề không chỉ trở thành điểm sáng của kinh tế nông thôn hiện đại mà còn là cầu nối gìn giữ và lan tỏa bản sắc Việt Nam trong dòng chảy hội nhập.
