 |
| Núi lửa Nâm Kar - một trong năm miệng núi lửa tiêu biểu trong Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông. Ảnh: Trần An |
Thách thức trong phát triển du lịch bền vững
Việt Nam hiện có 4 Công viên địa chất toàn cầu (CVĐCTC) được UNESCO công nhận, gồm Cao nguyên đá Đồng Văn, Non nước Cao Bằng, Đắk Nông và Lạng Sơn. Mỗi công viên là “bảo tàng địa chất sống”, lưu giữ giá trị đặc trưng về địa chất, địa mạo, cổ sinh, khoáng sản, đa dạng sinh học, cùng các giá trị văn hóa – lịch sử và văn hóa cộng đồng. Đây là lợi thế to lớn để phát triển du lịch xanh, gắn với bảo tồn di sản, nhưng thực tế phát triển vẫn còn nhiều bất cập và không đồng đều.
Theo thống kê năm 2024, Cao Bằng đón 1.834.730 lượt khách (49.097 lượt khách quốc tế), tổng doanh thu 1.466 tỷ đồng; Lạng Sơn 4,2 triệu lượt khách, chủ yếu nội địa, tổng thu bằng khoảng một nửa Đồng Văn; Đắk Nông đang trong giai đoạn khởi phát, đón 699.000 lượt khách, doanh thu 195 tỷ đồng. Khoảng cách này phản ánh rõ ràng sự khác biệt trong khai thác sản phẩm và hạ tầng du lịch.
TS Hoàng Thị Bình – Phó Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam – nhấn mạnh, CVĐCTC mang lợi thế lớn cho phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa-giáo dục và du lịch bền vững, đồng thời nâng cao uy tín và thu hút khách quốc tế. Tuy nhiên, việc quản lý và khai thác chưa đồng bộ khiến tiềm năng chưa được tận dụng tối đa. Ông Hoàng Hoa Quân – Phó Trưởng Phòng Lữ hành, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam – bổ sung, các công viên này vừa mang giá trị khoa học, vừa chứa đựng giá trị văn hóa, lịch sử và nhân văn sâu sắc, nhưng thiếu chiến lược phát triển bài bản sẽ dẫn đến khai thác kém hiệu quả.
Các vấn đề nổi bật gồm: sản phẩm du lịch đặc thù chưa được đầu tư, sản phẩm chung nghèo nàn; thị trường chủ yếu giá rẻ, chi tiêu thấp; hạ tầng kỹ thuật và nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu; liên kết vùng chưa chặt chẽ; mô hình quản lý chưa đồng bộ, đặc biệt sau sắp xếp lại cấp tỉnh. TS Nguyễn Xuân Hải gọi đây là “vòng luẩn quẩn” phát triển du lịch: đầu tư thấp dẫn đến sản phẩm yếu, sản phẩm yếu thu hút thị trường thấp, thị trường thấp không tạo đủ doanh thu để tái đầu tư.
PGS.TS Nguyễn Thị Nguyên Hồng – nguyên Trưởng khoa Khách sạn – Du lịch, Trường Đại học Thương mại – nhấn mạnh, phát triển du lịch bền vững chỉ thực sự thành công khi cộng đồng địa phương trở thành chủ thể kiến tạo, đồng quản lý và đồng hưởng lợi. Nếu người dân chưa được trao quyền và cơ chế tham gia thực chất, các giá trị văn hóa, tri thức bản địa và cơ hội sinh kế sẽ không được khai thác hiệu quả.
Chiến lược bền vững nâng tầm du lịch xanh
 |
| Mỗi CVĐCTC không chỉ là nơi bảo tồn khoa học và văn hóa, mà còn là nền tảng để địa phương phát triển du lịch chất lượng cao. |
Để phá vỡ “vòng luẩn quẩn” và phát triển bền vững, các chuyên gia đề xuất chiến lược kép: trước tiên, tái cấu trúc sản phẩm du lịch, tập trung nguồn lực vào các sản phẩm đặc thù, đẳng cấp, khai thác các giá trị cốt lõi độc nhất của mỗi công viên. TS Nguyễn Xuân Hải nhấn mạnh, phát triển các sản phẩm lưu niệm đặc trưng giàu giá trị địa chất, văn hóa và câu chuyện bản địa sẽ hoàn thiện chuỗi giá trị du lịch, tăng doanh thu và đồng thời bảo tồn di sản.
Tiến sĩ Lê Quang Đăng – Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam – khẳng định cần đồng bộ các giải pháp: chính quyền địa phương quan tâm, tổ chức lại mô hình quản lý phù hợp sau sáp nhập tỉnh; xây dựng chính sách đặc thù phát triển vùng CVĐCTC, thu hút đầu tư và hỗ trợ cộng đồng làm du lịch; hoàn thiện công tác điều tra, phân loại tài nguyên, thống kê và đánh giá du lịch; phát triển sản phẩm đa dạng, khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng khai thác dịch vụ dựa vào tài nguyên hiện có, đáp ứng nhu cầu của nhiều phân khúc khách hàng khác nhau.
Bà Phạm Thị Hương – Trưởng phòng Quản lý Công viên địa chất Lạng Sơn – bổ sung, cần phát triển các sản phẩm độc đáo, khác biệt và có sức cạnh tranh cao như du lịch địa chất, thám hiểm hang động, du lịch mạo hiểm. Việc thí điểm các mô hình xã, phường, thôn, làng kiểu mẫu sáng tạo, hiệu quả sẽ làm cơ sở nhân rộng toàn vùng, vừa bảo tồn di sản, vừa nâng cao năng lực cộng đồng.
PGS.TS Nguyễn Thị Nguyên Hồng cho rằng, chính quyền và cơ quan quản lý cần trao quyền thực chất cho cộng đồng trong quy hoạch, ra quyết định và quản lý hoạt động du lịch; cung cấp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để bảo tồn văn hóa, gắn phát triển du lịch với bản sắc địa phương. Doanh nghiệp ưu tiên sử dụng lao động địa phương, đào tạo và đãi ngộ giới trẻ, biến họ thành nhân tố chủ chốt trong phát triển du lịch xanh bền vững.
Việc kết hợp đồng bộ giữa bảo tồn tài nguyên, phát triển sản phẩm đặc thù, liên kết vùng, nâng cao năng lực cộng đồng và khai thác thị trường quốc tế sẽ biến CVĐCTC trở thành “thỏi nam châm” hút khách du lịch trong và ngoài nước. Đây chính là cơ hội vàng để Việt Nam nâng tầm thương hiệu du lịch xanh, quảng bá di sản và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.
Mỗi CVĐCTC không chỉ là nơi bảo tồn khoa học và văn hóa, mà còn là nền tảng để địa phương phát triển du lịch chất lượng cao. Sự quan tâm đồng bộ từ cơ quan quản lý, cộng đồng, doanh nghiệp và các chuyên gia là chìa khóa giúp Việt Nam khai thác tối đa giá trị từ các công viên địa chất UNESCO, đồng thời xây dựng mô hình du lịch xanh, bền vững, góp phần định vị du lịch Việt Nam trên bản đồ quốc tế.
