| Báo chí thời đại số "quyền lực" lung lay và những nỗ lực chuyển mình Báo chí cách mạng trong hành trình đổi mới khát vọng Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số: Định vị lại vai trò và sứ mệnh |
 |
| Biểu tượng ngòi bút với hai bên cánh sen in tên tất cả các tờ báo của Việt Nam ngay cửa vào Bảo tàng. Ảnh TTXVN |
Áp lực tài chính gia tăng: Giữ vững hay thu hẹp?
Thị phần quảng cáo – nguồn thu quan trọng – của báo chí trong nước đang chịu sức ép lớn từ các nền tảng số toàn cầu. Theo một số nghiên cứu, Google, Facebook, TikTok hiện chiếm tới 70–80% ngân sách quảng cáo trực tuyến tại Việt Nam. Trong khi đó, nhiều cơ quan báo chí trong nước chưa có công cụ hiệu quả để bảo vệ bản quyền nội dung hoặc nhận được phần chia sẻ lợi ích tương xứng từ các nền tảng sử dụng lại thông tin.
Điều này đã tác động đến hoạt động của không ít tòa soạn, nhất là ở địa phương. Một số đơn vị buộc phải thu hẹp chuyên trang, tinh giản nhân sự hoặc dừng những tuyến nội dung điều tra dài hơi – vốn là thế mạnh tạo ra giá trị công. Trong khi đó, chi phí vận hành, đầu tư công nghệ, đào tạo nhân sự cho làm báo đa nền tảng ngày càng tăng, khiến việc duy trì chất lượng nội dung trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Cơ chế giao quyền tự chủ tài chính – dù đã được triển khai – vẫn còn nhiều vướng mắc. Nhiều quy định chưa cho phép các đơn vị báo chí chủ động điều chỉnh giá dịch vụ công. Định mức kinh tế – kỹ thuật hiện tại chưa phản ánh đúng chi phí sản xuất thực tế trong môi trường báo chí số.
Như đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga từng nhận xét, một số cơ quan báo chí được trao quyền nhưng thiếu công cụ phù hợp để thực hiện hiệu quả quyền đó. Cùng với đó, cơ chế đặt hàng từ ngân sách nhà nước – dù là chủ trương đúng – vẫn cần hoàn thiện. Giá trị đặt hàng đôi khi chưa sát với chi phí thực hiện; thủ tục lựa chọn nhà cung cấp còn rườm rà; nội dung đặt hàng chưa linh hoạt và thiếu cơ chế khuyến khích đổi mới sáng tạo.
Hướng đến cơ chế tài chính hiện đại, phù hợp với thực tiễn báo chí số
Để đồng hành cùng tiến trình chuyển đổi số, cơ chế tài chính báo chí cần được thiết kế theo hướng đồng bộ, hiện đại và sát với thực tiễn. Một trong những giải pháp căn cơ là xây dựng lại hệ thống định mức kinh tế – kỹ thuật cho các sản phẩm báo chí, bao gồm cả báo in và báo điện tử. Định mức mới cần tính đến yếu tố sản xuất đa nền tảng, ứng dụng công nghệ số, phân tích dữ liệu độc giả và sáng tạo nội dung đặc thù.
PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Hoa (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) nhận định: “Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện về công nghệ, mà còn là chuyển đổi tư duy quản lý, mô hình kinh doanh và văn hóa tổ chức. Người làm báo hôm nay không chỉ là người viết, mà là người kể chuyện bằng đa phương tiện.”
Bên cạnh đó, có thể nghiên cứu xây dựng quỹ hỗ trợ sáng tạo báo chí, với nguồn tài chính từ ngân sách nhà nước, đóng góp của xã hội và doanh nghiệp. Mô hình này nhằm khuyến khích những tác phẩm điều tra, phân tích chuyên sâu hoặc phục vụ nhóm độc giả yếu thế – những nội dung có giá trị công nhưng khó thương mại hóa. Đây là kinh nghiệm đã được áp dụng tại nhiều quốc gia như Đức, Thụy Điển, Hàn Quốc.
Một vấn đề khác đang được quan tâm là cơ chế thu phí bản quyền nội dung báo chí trên các nền tảng số. Khi một bài báo được chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội, các nền tảng thu lợi từ quảng cáo hoặc lưu lượng truy cập, trong khi cơ quan báo chí chưa có cơ chế thu phí tương ứng. Việc hoàn thiện hành lang pháp lý về bản quyền là cấp thiết để bảo vệ quyền lợi của báo chí trong nước, đồng thời thiết lập môi trường truyền thông minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.
 |
| Chuyển đổi số báo chí nên đi kèm đổi mới tư duy tổ chức. |
TS Phan Văn Kiền – chuyên gia truyền thông – cho rằng: “Chuyển đổi số báo chí nên đi kèm đổi mới tư duy tổ chức. Nếu nguồn lực còn hạn chế, có thể lựa chọn đầu tư có trọng điểm và tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ để chia sẻ hạ tầng, cùng phát triển và chia sẻ giá trị.”
Cùng với bản quyền, các chính sách tài chính và thuế đối với hoạt động báo chí cũng cần được điều chỉnh theo hướng khuyến khích phát triển. Thay vì hỗ trợ dàn trải, có thể nghiên cứu cơ chế ưu đãi có mục tiêu: miễn giảm thuế cho doanh thu từ bản quyền số, podcast, các sản phẩm báo chí thu phí... Đây là hướng đi mà nhiều quốc gia như Pháp, Nhật Bản, Canada đang triển khai nhằm hỗ trợ báo chí thích ứng với xu thế truyền thông hiện đại.
Hiện nay, Việt Nam đã ban hành Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến 2030 (Quyết định 348/QĐ-TTg), với mục tiêu 100% cơ quan báo chí số hóa nội dung, 90% vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ. Để hiện thực hóa mục tiêu này, không thể chỉ dựa vào công nghệ, mà cần có cơ chế tài chính đồng bộ, linh hoạt và sát thực tiễn.
Báo chí không thể hoàn thành tốt sứ mệnh nếu thiếu nền tảng tài chính vững chắc. Một cơ chế tài chính minh bạch, hiện đại, linh hoạt và phù hợp với xu hướng làm báo mới sẽ là điều kiện tiên quyết để báo chí chính thống tiếp tục phát huy vai trò định hướng dư luận, lan tỏa giá trị thông tin chính xác, xây dựng niềm tin xã hội.
Việc từng bước tháo gỡ các khó khăn về định mức, bản quyền, cơ chế hỗ trợ, cùng với nâng cao năng lực nội tại của tòa soạn sẽ là nền tảng giúp báo chí giữ vững vai trò trong hệ sinh thái thông tin mới – nơi mà ngọn đèn tin tức không chỉ soi sáng, mà còn dẫn đường cho xã hội tiến về phía minh bạch và nhân văn.
 Báo chí thời đại số "quyền lực" lung lay và những nỗ lực chuyển mình |
 Báo chí cách mạng trong hành trình đổi mới khát vọng |
 Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số: Định vị lại vai trò và sứ mệnh |
