 |
| Một tiết học môn Ngữ văn tại Trường THPT Công nghiệp (Hòa Bình). |
Quy định mở về ngữ liệu…
Năm học 2024-2025 là năm đầu tiên SGK lớp 12 theo Chương trình GDPT 2018 được triển khai, trong đó có SGK môn Ngữ Văn. Chia sẻ điểm mới trong lựa chọn ngữ liệu cho SGK của môn Ngữ Văn theo Chương trình GDPT 2018 PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Điều phối viên chính Ban Phát triển Chương trình GDPT 2018 của Bộ GD&ĐT, thành viên Ban Phát triển Chương trình môn Ngữ văn, Tổng chủ biên SGK môn Tiếng Việt – Ngữ văn, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” (Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam) cho biết, Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018 là chương trình mở, trong đó mở về ngữ liệu. Chỉ có 6 tác phẩm được chương trình quy định “cứng”, nghĩa là các bộ sách phải có: “Sông núi nước Nam” (Thời Lý), “Hịch tướng sĩ” (Trần Quốc Tuấn), “Bình Ngô đại cáo” (Nguyễn Trãi), “Truyện Kiều” (Nguyễn Du), “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” (Nguyễn Đình Chiểu) và “Tuyên ngôn Độc lập” (Hồ Chí Minh).
Bên cạnh đó, các bộ sách phải “cài đặt” đủ phần ngữ liệu “bắt buộc lựa chọn”, gồm: Một số tác phẩm thuộc văn học dân gian như truyện cổ, ca dao, sử thi, truyện thơ của các dân tộc thiểu số Việt Nam, chèo hoặc tuồng; ít nhất một tác phẩm của một trong số các nhà văn lớn dân tộc.
Trong đó, có 3 tác gia cần dạy riêng: Nguyễn Trãi (lớp 10), Nguyễn Du (lớp 11), Hồ Chí Minh (lớp 12). Chương trình cũng quy định, có ít nhất một tác phẩm của một trong những nền văn học lớn thế giới: Anh, Pháp, Mỹ, Hy Lạp, Nga, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ. Ngoài ra, chương trình có phụ lục gợi ý những văn bản cụ thể.
 |
| PGS.TS Bùi Mạnh Hùng - Điều phối viên chính Ban Phát triển Chương trình GDPT 2018 của Bộ GD&ĐT, thành viên Ban Phát triển Chương trình môn Ngữ văn, Tổng chủ biên SGK môn Tiếng Việt – Ngữ văn, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống”. |
“Tuy nhiên, tác giả SGK không nhất thiết chọn đúng những văn bản đó mà chỉ cần tuân thủ quy định đối với nhóm văn bản bắt buộc; còn nhóm văn bản bắt buộc lựa chọn thì có thể chọn bất kỳ, miễn thuộc nhóm thể loại, tác giả hoặc nền văn học nói trên”, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cho hay.
Theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, tính tổng cộng các ngữ liệu bắt buộc và bắt buộc lựa chọn chỉ khoảng 40 văn bản. Một bộ SGK mới như Tiếng Việt - Ngữ văn, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống từ lớp 1 đến lớp 12 có khoảng 600 văn bản đọc (tác phẩm, đoạn trích). Chưa tính đến hàng trăm văn bản, văn bản ngắn được chọn làm bài viết tham khảo cho phần thực hành viết và ngữ liệu thực hành tiếng Việt.
Như vậy, chỉ riêng phần văn bản đọc, tác giả SGK phải tự lựa chọn khoảng 550 văn bản để đưa vào hệ thống bài học do mình thiết kế. Trước đây, Chương trình Ngữ văn 2006 ở cấp THCS và THPT quy định cụ thể, nghiêm ngặt tất cả văn bản đọc ở từng lớp. Tác giả biên soạn SGK hoàn toàn dựa vào hệ thống ngữ liệu được chương trình lựa chọn.
… những thách thức đối với người viết sách
PGS.TS Bùi Mạnh Hùng chia sẻ, quy định mở về ngữ liệu của Chương trình Ngữ văn 2018 là bước ngoặt trong xây dựng và triển khai chương trình của Việt Nam, phù hợp với xu thế quốc tế, nhất là các nước phát triển.
“Quy định mới này tạo cơ hội chủ động, sáng tạo trước hết cho tác giả SGK, sau đó là giáo viên sử dụng SGK như một học liệu quan trọng để tổ chức dạy học”, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng khẳng định.
 |
| Bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” |
Bên cạnh đó theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng quy định mở về ngữ liệu của Chương trình Ngữ văn 2018 cũng đặt ra thách thức đó là phải chọn được văn bản vừa đáp ứng yêu cầu của chương trình, đảm bảo chất lượng, phù hợp vốn sống, tâm lý tiếp nhận của học sinh; vừa có văn bản kinh điển, truyền thống đảm bảo sự kế thừa, văn bản tươi mới phản ánh những vấn đề đời sống đương đại…
Trong bộ sách cũng cần có văn bản thể hiện thành tựu sáng tác của các nhà văn dân tộc thiểu số, phản ánh đời sống vùng miền cả nước. Các văn bản cần đảm bảo yêu cầu về bình đẳng giới trong lựa chọn tác giả cũng như nội dung.
Đáp ứng đồng thời các yêu cầu này là nhiệm vụ vô cùng khó khăn. Đó là chưa kể những tiêu chí hiển nhiên như: Văn bản được dùng trong SGK không mang định kiến tôn giáo, sắc tộc, kỳ thị người khuyết tật, kích động bạo lực…
“Theo định hướng của Chương trình GDPT tổng thể và Chương trình GDPT môn Ngữ văn 2018, mục tiêu của SGK mới là giúp người học phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực, trong đó có 2 năng lực đặc thù ngôn ngữ và văn học”, Tổng chủ biên SGK môn Tiếng Việt – Ngữ văn, bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” nói.
Đến sự chủ động của giáo viên
Với những thay đổi trong Chương trình Ngữ văn 2018, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cho rằng, giáo viên không phải dạy hết các văn bản trong SGK.
“Mỗi bài học có những văn bản giúp học sinh nắm được “mã thể loại”, nhờ vậy, các em có thể đọc văn bản mới. Giáo viên chỉ cần dạy đủ văn bản đó. Còn những văn bản kết nối về chủ đề, chủ yếu khai thác về nội dung hay có chức năng bổ trợ thì giáo viên không nhất thiết phải dạy hết trên lớp mà hướng dẫn học sinh tự đọc ở nhà”, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cho hay.
Về phía học sinh để tiến nhận tốt các nội dung chương trình học, theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng khuyên bên cạnh bài giảng, hướng dẫn của giáo viên học sinh cần phải phát huy tính chủ động, tự học, tự tìm hiểu để nâng cao năng lực của người học.
Đề dự kiến môn Ngữ văn phù hợp với định hướng đổi mới của chương trình GDPT 2018
 |
 |
| Đề thi minh họa môn Ngữ văn tốt nghiệp trung học phổ thông từ năm 2025. (Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo) |
Bàn về cấu trúc đề thi Tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn dự kiến cho năm 2025, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng -Tổng chủ biên SGK Tiếng Việt - Ngữ văn, bộ "Kết nối tri thức với cuộc sống" đánh giá: “Về cơ bản, cấu trúc đề thi Tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn dự kiến cho năm 2025 phù hợp với định hướng đổi mới của Chương trình GDPT 2018, nhất là quy định sử dụng ngữ liệu ngoài tất cả các bộ sách giáo khoa đang được lưu hành”.
PGS.TS Bùi Mạnh Hùng đánh giá, cấu trúc đề thi Tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn dự kiến từ năm 2025 có khả năng gây áp lực đối với học sinh vì các em phải thực hiện nhiều nhiệm vụ khó hơn trước trong một thời gian hạn chế.
“Mức độ áp lực này sẽ rất đáng kể trong bối cảnh năm 2025 là năm đầu tiên học sinh thi tốt nghiệp THPT theo chương trình mới, thời gian học theo chương trình và sách giáo khoa mới chỉ ba năm; kĩ năng đọc, viết của các em chưa thực sự đáp ứng ngay được yêu cầu, nhất là phần tự đọc hiểu và viết bài trên ngữ liệu mới”, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cho hay.
Chính vì vậy, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng khuyên các địa phương không nên phỏng theo cấu trúc đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông để thiết kế đề thi chuyển cấp từ lớp 9 lên lớp 10 một cách máy móc mà phải tuỳ vào điều kiện dạy học thực tế của mỗi địa phương.
