Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số: Định vị lại vai trò và sứ mệnh

PGS.TS Lê Hải Bình, Thứ trưởng Thường trực Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Ảnh: Huy Trần

Thách thức chưa từng có trong lịch sử báo chí hiện đại

Chiều 19/6, tại Phiên thảo luận số 1 của Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025 với chủ đề “Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển”, các diễn giả, chuyên gia và lãnh đạo ngành báo chí đã đi sâu phân tích bức tranh toàn cảnh của báo chí Việt Nam trong giai đoạn chuyển mình đầy cam go.

PGS, TS Lê Hải Bình – Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – chỉ ra rằng sau một thế kỷ phát triển, báo chí Việt Nam đang phải đối mặt đồng thời nhiều thách thức lớn: chuyển đổi số, sự trỗi dậy của mạng xã hội, tin giả, thay đổi hành vi tiếp nhận thông tin và sự đứt gãy trong mô hình tài chính báo chí.

Dẫn chứng cho những thay đổi sâu sắc này, ông cho biết lượng phát hành báo in giảm tới 77% trong một thập kỷ, từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống dưới 250 triệu bản hiện nay. Ngược lại, báo điện tử ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm, phản ánh xu hướng dịch chuyển mạnh mẽ của độc giả từ báo in sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí hiện chỉ đạt khoảng 39%, phần lớn vẫn dựa vào ngân sách nhà nước, gây khó khăn cho việc đầu tư công nghệ và nâng cấp mô hình sản xuất.

PGS, TS Lê Hải Bình khẳng định, từ báo chí địa phương đến trung ương đều đang nỗ lực xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng công nghệ và phân phối nội dung đa nền tảng. Dù vậy, sự chuyển đổi này vẫn mang tính thăm dò, thiếu đồng bộ và chưa đủ sức tạo nên cú hích cần thiết cho toàn ngành.

TS Lê Quốc Vinh – chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies – bổ sung rằng báo chí hiện nay không còn giữ được lợi thế về tốc độ hay lượng thông tin so với mạng xã hội. Người dùng ngày nay tiếp cận tin tức thông qua các thuật toán gợi ý, chỉ ưu tiên những nội dung phù hợp với sở thích, làm suy giảm khả năng lan tỏa các bài viết phản biện và khai mở tri thức.

Vấn đề tài chính cũng là điểm nghẽn lớn. Khi phần lớn nguồn thu từ quảng cáo đang bị các nền tảng mạng xã hội chia sẻ, báo chí rơi vào thế bị động. “Việc thu phí người đọc là rất khó khả thi vì thói quen đọc miễn phí đã ăn sâu. Để thay đổi, không thể manh mún mà cần một cuộc cách mạng toàn diện về nội dung, công nghệ và mô hình kinh doanh”, ông Vinh nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, TS Trần Đăng Tuấn – chuyên gia báo chí – cảnh báo rằng nhiều cơ quan báo chí lớn hiện nay đang sụt giảm cả về lượng truy cập lẫn doanh thu. Ông cho rằng báo chí cần tập trung nâng cao chất lượng nội dung thay vì mải loay hoay với kênh phân phối. “Độc giả sẽ tìm đến báo chí nếu báo chí đáng tin, khai mở và hữu ích”, ông nói.

Tái định vị báo chí chính thống trong kỷ nguyên số

Quang cảnh Phiên thảo luận.

Trước bối cảnh mới, các chuyên gia tại diễn đàn thống nhất rằng báo chí cần được tái định vị, từ vai trò phản ánh sự kiện sang vai trò kiến tạo xã hội, truyền cảm hứng và dẫn dắt dư luận bằng các thông tin đã được kiểm chứng, có chiều sâu và có giá trị nhân văn.

TS Lê Quốc Vinh cho rằng báo chí không thể là “bản sao” của mạng xã hội. Thay vào đó, báo chí cần trở thành “ngọn hải đăng” – nơi công chúng tìm đến khi hoang mang giữa biển thông tin giả và hỗn loạn. Theo ông, để làm được điều đó, báo chí cần bám chắc 4 trụ cột: chất lượng nội dung là trung tâm; chuyển đổi số là công cụ; mô hình kinh doanh bền vững là chiến lược; và nguồn nhân lực là động lực.

TS Nguyễn Thanh Hòa – Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TP.HCM – khẳng định báo chí cần xác định tầm nhìn 10 năm tới với định hướng: tinh – gọn – mạnh – hiệu năng – hiệu quả. Theo ông, nhà báo cần tinh thông nghiệp vụ, cơ quan báo chí cần tinh giản bộ máy, quy trình cần hiệu quả và nội dung cần có chiều sâu để thu hút công chúng.

Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT Hoàng Nam Tiến lại nhấn mạnh khía cạnh con người. Ông cho rằng AI có thể hỗ trợ sáng tạo nội dung, nhưng không thể thay thế nhà báo ở ba điểm cốt lõi: khả năng điều tra, tính tò mò và cảm xúc. “Nếu bài báo của bạn chạm được tới trái tim người đọc, thì không cần sợ AI”, ông Tiến khẳng định.

Ông cũng chia sẻ rằng ngay cả giới trẻ – thế hệ Gen Z – vẫn dành sự quan tâm cho báo chí in, miễn là nội dung chạm đúng điều họ cần. Những sản phẩm báo chí đặc biệt, đúng thời điểm, đúng vấn đề công chúng quan tâm, luôn được “săn đón” và chia sẻ rộng rãi.

Trong phần tổng kết, các chuyên gia đề xuất tăng cường cơ chế chính sách để hỗ trợ báo chí phát triển, trong đó có việc hoàn thiện Luật Báo chí sửa đổi, mở rộng mô hình tổ hợp báo chí, đa dạng hóa nguồn thu và thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp có nhu cầu truyền thông giá trị cao.

TS Trần Đăng Tuấn nhận định: "Càng trong thời kỳ thông tin bủa vây và AI phát triển, người dân càng cần báo chí chính thống – nơi họ tìm thấy sự xác thực, độ tin cậy và trách nhiệm xã hội." Bài toán lớn nhất của báo chí hiện nay không phải là công nghệ hay phân phối, mà là làm sao lấy lại được niềm tin của công chúng.

Báo chí Cách mạng Việt Nam – Hành trình 100 năm đồng hành cùng Đảng và dân tộc

Báo chí đồng hành cùng doanh nghiệp xây dựng văn hóa trong kỷ nguyên mới

Giữ bản sắc để làm nên thương hiệu báo chí