 |
| Cây trà hoa vàng trồng ở vùng Ba Chẽ - Quảng Ninh. |
Loại cây mọc tự nhiên trong rừng
Trà hoa vàng vốn là loại cây mọc tự nhiên trong rừng ở Ba Chẽ đã từ rất lâu, Trước đây bà con đào cả cây về bán cho các thương lái với giá khoảng 1,5 - 2 triệu đồng/cây. Song vì khai thác quá nhiều nên cây trà hoa vàng tự nhiên cứ ngày một ít đi. Nhận thấy giá trị của trà hoa vàng, người dân đã dần bắt đầu trồng, khôi phục và bảo tồn cây trà hoa vàng. Năm 2010 bà con đồng bào trên địa bàn đã bắt đầu trồng thành vùng tập trung.
Cây trà hoa vàng là cây thân gỗ, cao từ 2- 5m, vỏ cây màu xám nhạt, cành cây mọc thưa thớt. Lá của cây mọc đơn dài và hẹp, phiến lá thuôn, bề rộng 4 - 6cm dài khoảng 10, 11 cm, viền lá có răng cưa. Hoa trà vàng mang màu vàng rực rỡ như màu hoa mai, mọc ngay sát cuống lá và thân. Một bông có 8 cánh 10 cánh, đường kính khoảng 5-6cm, hoa có nhụy kết dính đây là mô tả chung về bông hoa nhưng ở thực tế có thể khác đi do điều kiện, không gian mọc.
Trà hoa vàng Ba Chẽ có tên khoa học Camellia Chrysantha (Hu) Tuyama, có cuống màu tím. Theo các nhà nghiên cứu, trà hoa vàng Ba Chẽ là dược liệu quý cho sức khỏe với những tác dụng cho cơ thể như: giảm lượng đường trong máu, giải độc gan và thận; giảm hàm lượng lipid trong huyết thanh, giảm lượng cholesterol xấu; có thể giúp hạ huyết áp, ức chế sự tụ tập của tiểu cầu, chống sự hình thành huyết khối gây tắc nghẽn mạch máu.
Ngoài ra trà còn có tác dụng lợi tiểu; ngăn ngừa xơ vữa động mạch máu; ức chế và tiêu diệt vi khuẩn; giúp phòng ngừa ung thư và ức chế sự phát triển của khối u, giúp hưng phấn, chống viêm, chống dị ứng và duy trì trạng thái bình thường của tuyến giáp…
Chè hoa vàng được thu hái quanh năm. Tuy nhiên vào khoảng tháng 3 và tháng 4 với việc thu hái hiệu quả nhất. Theo người dân địa phương, để có trà ngon, khi hoa trà nở là phải hái ngay, nếu để lâu ong sẽ đến hút mật, làm hỏng nhụy, hoặc mưa xuống cũng làm giảm chất lượng trà.
Hoa sau khi hái về sẽ được sao trong chảo với lửa nhỏ, đảo đều và dùng tay vò nhẹ để trà quăn và dậy mùi hương. Khoảng 10 kg hoa tươi sẽ cho thành phẩm 1 kg hoa khô. Mỗi lần pha chỉ lấy một nhúm, tráng trà để loại hết bụi bẩn, sau đó mới dùng nước sôi để pha. Trà ngấm sẽ cho màu nước vàng như mật ong, tỏa mùi thơm, uống xong vị ngọt đọng mãi nơi đầu lưỡi...
 |
| Hoa của cây trà hoa vàng. |
Trở thành “báu vật thoát nghèo”
Ba Chẽ là huyện vùng cao nằm ở phía Đông Bắc tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ quanh năm dao động từ 21-23 độ C, độ ẩm bình quân 83%, rất thích hợp để cây trà hoa vàng phát triển.
Tại nhiều xã vùng cao của huyện Ba Chẽ như Đồn Đạc, Thanh Sơn, Đạp Thanh, việc trồng trà hoa vàng kết hợp trồng xen kẽ các loại cây khác đã giúp người dân nơi đây nâng cao thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo, đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương.
Là hộ dân có diện tích trồng trà hoa vàng thuộc diện lớn nhất vùng, gia đình ông Đàm Văn Cường (65 tuổi, thôn Khe Lọng Ngoài, xã Thanh Sơn) có khoảng 5.000 cây trà trồng trên diện tích 2,5ha đất đồi.
Cũng theo ông Cường, cây trà hoa vàng sau 5 năm trồng sẽ cho hoa. Để hoa đạt chất lượng cao nhất, cây phải có tuổi đời từ 8 đến 10 năm.
Vụ thu hoạch trà hoa vàng bắt đầu từ thời điểm gần Tết Nguyên đán kéo dài tới tháng 3 Âm lịch.
Để có được những bông trà loại 1, người dân phải hái vào các thời điểm khác nhau trong ngày, như 6 đến 8h sáng và cuối giờ chiều.
"Gần Tết Nguyên đán hàng năm là thời điểm chính vụ, tất cả mọi người trong gia đình tôi và nhân công thuê bên ngoài tất bật thu hái hoa, kể cả vào ban đêm. Giá trà hoa vàng hiện khoảng 500.000 đồng/kg tươi và 15 triệu đồng/kg khô. Thời điểm này có bao nhiêu trà hoa vàng là thương lái mua hết", ông Cường cho biết.
Ông Trần Văn Quý - thành viên HTX dược liệu trà hoa vàng Ba Chẽ cho biết, trước đây, gia đình ông chuyên trồng cây quế, cây sa mộc và keo nhưng thu nhập không ổn định, từ khi chuyển đổi sang trồng trà hoa vàng cho hiệu quả kinh tế cao hơn rất nhiều.
 |
| Chế biến trà hoa vàng sấy khô. |
Hiện, gia đình ông Quý trồng gần 600 gốc trà hoa vàng và mới thu hoạch được 3 năm gần đây, nếu bán giá sỉ mỗi cây cao từ 15- 20cm có giá khoảng 20 nghìn đồng, sau 1 năm sẽ cho ra hoa. Bình quân 1 cây trà cho thu từ 1-2 kg hoa tươi/năm, tương đương khoảng 1 triệu đồng/cây năm.
“Do số lượng cây không có nhiều nên mỗi năm cũng cho thu nhập được khoảng 400 triệu đồng. Năm nay, tôi sẽ chiết cành để trồng thêm. Chúng tôi mong muốn giá bán và đầu ra ổn định”, ông Quý nói.
Hiện diện tích trồng cây trà hoa vàng của huyện Ba Chẽ đã phát triển lên đến gần 300ha. Trong đó, tập trung chủ yếu ở các xã Đồn Đạc, Đạp Thanh, Thanh Lâm, Thanh Sơn, Nam Sơn và Lương Mông. Đến nay đã có khoảng 100ha cho thu hoạch. Doanh thu từ cây trà hoa vàng trên địa bàn huyện đạt khoảng trên 20 tỷ đồng. Huyện cũng đang đặt mục tiêu sẽ nâng diện tích trồng trà hoa vàng lên trên 500ha vào năm 2025.
Đại diện UBND huyện Ba Chẽ cho biết, với giá trị kinh tế của cây trà hoa vàng cùng với sự hỗ trợ từ chương trình xây dựng nông thôn mới, chương trình 135, nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện đã trồng tập trung giống cây này. Sau hơn 10 năm được phát triển, trà hoa vàng đã mang lại đời sống kinh tế ổn định cho các hộ dân tham gia trồng. Nếu như năm 2015, thu nhập bình quân đầu người của huyện là 17,5 triệu đồng thì đến năm 2022 đã đạt 55 triệu, tăng trên 37 triệu đồng.
