| OCOP Việt Nam: Từ bản địa đến thương hiệu quốc gia Tinh hoa OCOP Việt và hành trình ra thế giới Từ câu chuyện đến hình thức: Chìa khóa đưa OCOP ra thế giới |
 |
| Việc sáp nhập địa giới hành chính khiến nhiều địa phương lúng túng trong tổ chức hội đồng và đánh giá sản phẩm OCOP. |
Địa danh thay đổi, thủ tục rối rắm, hỗ trợ đình trệ
Năm 2025, cả nước thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính, giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh, thành phố. Đây là bước cải cách lớn nhằm tinh gọn bộ máy, tiết kiệm nguồn lực và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, với các HTX sản xuất sản phẩm OCOP – vốn được coi là “linh hồn” của kinh tế nông thôn – việc thay đổi địa giới hành chính lại tạo ra không ít lo lắng. Nỗi lo đầu tiên là mất đi yếu tố nhận diện thương hiệu gắn liền với tên địa phương.
Một sản phẩm OCOP không chỉ là hàng hóa, mà còn chứa đựng câu chuyện văn hóa, dấu ấn địa lý và bản sắc cộng đồng. Tên địa phương thường tạo nên hiệu ứng nhận diện thương hiệu mạnh mẽ trong tâm trí người tiêu dùng. Ông Lưu Văn Tín, Giám đốc HTX quýt hồng Lai Vung, chia sẻ: “Nhắc tới quýt hồng, người ta nhớ đến Lai Vung (Đồng Tháp). Nhắc đến mãng cầu, người ta nghĩ ngay đến núi Bà Đen (Tây Ninh). Đây không phải là trùng hợp, mà là kết quả của quá trình định vị thương hiệu gắn liền với địa danh”.
Chính vì vậy, khi tên tỉnh, huyện hoặc xã bị xóa khỏi bản đồ chính thức, nhiều HTX lo ngại thương hiệu OCOP của mình sẽ mất đi phần hồn – phần định vị và bản sắc cạnh tranh. Cùng với đó là hàng loạt thủ tục hành chính phải cập nhật: từ giấy phép kinh doanh, hồ sơ công nhận OCOP, giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc đến đăng ký nhãn hiệu. Nhiều chủ thể không biết bắt đầu từ đâu, không rõ giấy tờ cũ còn hiệu lực hay không, và liệu có cần làm lại toàn bộ bao bì, nhãn mác.
Không chỉ vướng về pháp lý, nhiều địa phương còn bị gián đoạn giải ngân hỗ trợ OCOP do bộ máy hành chính thay đổi. Tại huyện Chư Păh (cũ), sau gần 6 năm triển khai chương trình OCOP, đã có 30 sản phẩm đạt chuẩn 3–4 sao. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2025, có 7 sản phẩm mới được công nhận 3 sao. Tuy nhiên, dù các chủ thể đã nhận được tiền thưởng và hỗ trợ kiểm nghiệm, đến nay khoản hỗ trợ bao bì, nhãn mác vẫn chưa được chi trả.
Chị Rơ Châm Awưnh – Giám đốc Công ty TNHH Chế biến nông sản Jrai Ia Ly – cho biết: “Năm nay tôi tiếp tục đầu tư phát triển sản phẩm cà phê hạt nguyên chất, nâng cấp bao bì để phục vụ thị trường rộng hơn. Tuy nhiên, dù đã được công nhận OCOP 3 sao từ tháng 6, tôi vẫn chưa nhận được khoản hỗ trợ bao bì, nhãn mác”.
Chị Nguyễn Thị Thủy – hộ kinh doanh cá thể ở xã Ia Ly – chia sẻ thêm: “Tôi có 3 sản phẩm được công nhận OCOP 3 sao, đã nhận tiền thưởng, nhưng đến nay vẫn chưa được hỗ trợ chi phí bao bì, nhãn mác. Điều này khiến tôi rất lo lắng trong việc đầu tư sản xuất, tiếp thị và mở rộng thị trường, nhất là sau giải thể cấp huyện, sáp nhập các xã”.
Theo ông Lê Xuân Dũng – nguyên Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Chư Păh (cũ) – nguyên nhân là do thời điểm cấp giấy chứng nhận trùng với giai đoạn sắp xếp đơn vị hành chính theo Nghị quyết của Quốc hội. Cấp huyện bị giải thể, các xã sáp nhập lại nên toàn bộ quy trình bàn giao hồ sơ, kế hoạch, ngân sách bị gián đoạn. Khoản hỗ trợ bao bì – nhãn mác vẫn nằm trong kế hoạch Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, nhưng chưa thể phân bổ khi bộ máy mới chưa hoàn thiện.
Chủ động thích ứng để “nâng cấp” OCOP
 |
| Vườn quýt hồng Lai Vung – sản phẩm OCOP gắn liền với địa danh đặc trưng – vẫn giữ được chỉ dẫn địa lý và thương hiệu dù tên hành chính thay đổi sau sáp nhập. |
Mặc dù có nhiều lo ngại, theo các chuyên gia và hướng dẫn pháp luật hiện hành, việc sáp nhập đơn vị hành chính không làm mất hiệu lực pháp lý của các giấy tờ đã cấp cho chủ thể OCOP. Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: các văn bản pháp lý được cấp hợp lệ vẫn giữ nguyên giá trị dù địa giới hành chính có thay đổi. Điều này bao gồm giấy chứng nhận OCOP, đăng ký nhãn hiệu, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc hay giấy phép kinh doanh.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã có văn bản hướng dẫn rõ: giữ nguyên hiệu lực các giấy chứng nhận OCOP đã cấp, đồng thời tạo điều kiện để chủ thể cập nhật thông tin hành chính một cách đơn giản, không làm phát sinh gánh nặng thủ tục. Ngoài ra, thương hiệu OCOP vốn được định vị theo vùng sản xuất, tập quán địa phương và đặc trưng địa lý – không phụ thuộc tuyệt đối vào đơn vị hành chính cấp tỉnh.
Điều 4 của Luật Sở hữu trí tuệ cũng nêu rõ: chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu tập thể được bảo hộ dựa trên khu vực sản xuất thực tế, không phải tên hành chính. Như vậy, ngay cả khi địa danh hành chính thay đổi, miễn là vùng sản xuất còn nguyên vẹn, thì quyền bảo hộ và hiệu lực thương hiệu vẫn giữ nguyên. Pháp luật cũng không cấm sử dụng tên vùng văn hóa, địa danh truyền thống trên nhãn mác sản phẩm.
Theo Thông tư 05/2019/TT-BKHCN và Luật Quảng cáo, các HTX có thể tiếp tục sử dụng tên gọi như "Suối Giàng", "Lai Vung", "Mường Khương"… nếu đúng với nơi sản xuất thực tế. Việc này không vi phạm quy định, thậm chí còn được khuyến khích như một cách giữ gìn bản sắc địa phương. Chẳng hạn, “Quýt hồng Lai Vung” là nhãn hiệu tập thể đã được bảo hộ, thì sau sáp nhập, HTX vẫn có quyền tiếp tục sử dụng mà không cần thay đổi bao bì, nhãn mác.
Các văn bản từ Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, Bộ Công Thương và Bộ KH&CN cũng cho phép cập nhật địa chỉ hành chính dần dần, không yêu cầu tiêu hủy bao bì cũ hay in lại toàn bộ, tránh gây lãng phí. Từ góc nhìn quản lý, việc sáp nhập là cơ hội để kiện toàn bộ máy, đẩy nhanh tiến độ giải ngân và xử lý tồn đọng thủ tục hành chính. Dù chậm trễ có thể xuất phát từ lý do khách quan, các cơ quan chức năng vẫn cần minh bạch thông tin, giải thích rõ ràng để giữ niềm tin của người dân và doanh nghiệp.
Nếu tận dụng tốt, sáp nhập có thể trở thành cơ hội “nâng cấp” thương hiệu OCOP. Khi các địa phương nhỏ được hợp nhất thành tỉnh lớn, vùng sản xuất có điều kiện mở rộng quy mô, phát triển nhãn hiệu liên huyện, chỉ dẫn địa lý theo hướng chuyên nghiệp hơn. Như một số sản phẩm nông nghiệp ở Ba Bể (Bắc Kạn cũ) sau sáp nhập đã được nâng tầm thành sản phẩm liên huyện, mở rộng cơ hội tiêu thụ và xuất khẩu. Với chất lượng sản phẩm tốt, vùng nguyên liệu ổn định và chiến lược thương hiệu rõ ràng, OCOP vẫn có thể phát triển bền vững – dù tên tỉnh có thay đổi.
