Bản sắc trong vòng xoáy hội nhập
 |
| Các sản phẩm gốm Bát Tràng trưng bày tại Triển lãm chuyên đề ngành gốm sứ – sơn son thếp vàng 2025, minh chứng cho giá trị văn hóa và tiềm năng thị trường của nghề thủ công truyền thống. |
Triển lãm chuyên đề các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, OCOP và công nghiệp nông thôn tiêu biểu ngành gốm sứ – sơn son thếp vàng do Sở Công Thương Hà Nội tổ chức ngày 17/6 không chỉ là hoạt động xúc tiến thương mại, mà còn là dịp để nhìn lại thực trạng và tiềm năng của ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam.
Dù được đánh giá là lĩnh vực giàu bản sắc và có nhiều lợi thế cạnh tranh, ngành thủ công mỹ nghệ vẫn đang phải đối mặt với không ít thách thức trong bối cảnh hội nhập sâu rộng. Thị trường quốc tế ngày càng khắt khe về tiêu chuẩn, tính độc đáo và câu chuyện văn hóa đi kèm sản phẩm. Trong khi đó, phần lớn các làng nghề vẫn vận hành theo mô hình truyền thống, thiếu chiến lược xây dựng thương hiệu, chậm đổi mới thiết kế và chưa tận dụng hiệu quả các kênh tiếp thị hiện đại.
Theo ông Nguyễn Ánh Dương – Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội, sự thay đổi nhanh chóng trong thị hiếu tiêu dùng cùng yêu cầu cao về mẫu mã và chất lượng đang khiến nhiều cơ sở sản xuất thủ công rơi vào tình trạng chật vật. Thiếu hụt lực lượng kế cận, thiếu nền tảng đào tạo bài bản và hệ sinh thái hỗ trợ sáng tạo cũng đang là những rào cản lớn, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các sản phẩm làng nghề.
Nghệ nhân Hà Thị Vinh từ làng Bát Tràng cho biết, hiện vẫn tồn tại khoảng cách rất lớn giữa khả năng sáng tạo của nghệ nhân và năng lực tiếp thị sản phẩm ra thị trường. Nhiều mặt hàng có chất lượng tốt nhưng không tìm được đầu ra bền vững do thiếu sự kết nối với hệ thống phân phối hiện đại và sàn thương mại điện tử.
Trên bình diện cả nước, theo thống kê từ Bộ Công Thương, có hơn 5.000 làng nghề nhưng chỉ khoảng một phần ba hoạt động hiệu quả. Nguyên nhân chính là do ngành thủ công mỹ nghệ chưa thực sự được tích hợp vào chuỗi giá trị của nền kinh tế sáng tạo, vẫn bị coi là lĩnh vực “phụ trợ” hoặc “bổ sung” thay vì đóng vai trò trung tâm.
Đổi mới để bảo tồn và phát triển
 |
| Nghệ nhân trẻ đang hoàn thiện họa tiết cho sản phẩm gốm. Sự kết hợp giữa kỹ năng truyền thống và tư duy thiết kế hiện đại là chìa khóa giúp làng nghề thích ứng trong thời đại số. |
Muốn ngành thủ công mỹ nghệ thực sự chuyển mình, cần một chiến lược tổng thể, lấy con người làm trung tâm – đặc biệt là nghệ nhân và thế hệ trẻ kế thừa. Hiện nay, việc truyền nghề chủ yếu vẫn dựa vào hình thức truyền miệng, thiếu chương trình đào tạo bài bản, khiến nhiều nghề đứng trước nguy cơ mai một. Để giữ chân người trẻ, cần tạo ra cơ hội phát triển nghề nghiệp và thu nhập ổn định từ chính giá trị truyền thống.
Bên cạnh đó, cần thúc đẩy mạnh mẽ sự liên kết giữa nghệ nhân, nhà thiết kế, doanh nghiệp và chuyên gia công nghệ. Khi nghệ nhân giàu kinh nghiệm kết hợp cùng nhà thiết kế trẻ và chuyên gia tiếp thị, những sản phẩm thủ công có thể vừa giữ bản sắc, vừa phù hợp với thị hiếu hiện đại. Các triển lãm chuyên đề nếu được tổ chức định kỳ với quy mô mở rộng và nội dung chuyên sâu sẽ trở thành cầu nối hiệu quả giữa làng nghề và thị trường.
Công nghệ số cũng cần được tích hợp sâu vào quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm. Từ khâu thiết kế, quản lý chuỗi cung ứng đến quảng bá và bán hàng, các nền tảng số có thể tạo ra đột phá giúp làng nghề thoát khỏi lối mòn truyền thống. Nhiều chuyên gia cho rằng, chỉ khi nghệ nhân biết “kể chuyện” sản phẩm bằng ngôn ngữ số, tiếp cận khách hàng qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử thì giá trị thương hiệu thủ công mới thực sự được nâng tầm.
Về mặt thể chế, khung chính sách hỗ trợ ngành nghề truyền thống cũng cần được cập nhật, hoàn thiện theo hướng đồng bộ và bao quát hơn. Từ việc cấp đất sản xuất, hỗ trợ tín dụng đến bảo hộ sở hữu trí tuệ và quảng bá thương hiệu – mỗi chính sách hiệu quả sẽ là một mắt xích quan trọng giúp làng nghề phát triển bền vững. Bài học từ các quốc gia như Nhật Bản hay Hàn Quốc cho thấy, nếu được hỗ trợ đúng hướng, sản phẩm thủ công có thể trở thành mũi nhọn xuất khẩu mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.
Không thể không nhắc đến vai trò của du lịch trong việc tạo giá trị cộng hưởng cho sản phẩm làng nghề. Khi du khách được trực tiếp trải nghiệm quá trình làm ra sản phẩm – từ nặn gốm, sơn thếp đến dát vàng – thì mối gắn bó cảm xúc với sản phẩm tăng lên rõ rệt. Mô hình du lịch trải nghiệm kết hợp thương mại đang trở thành hướng đi tiềm năng giúp làng nghề vừa gìn giữ được linh hồn di sản, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế sáng tạo.
Ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng. Để vượt qua ngưỡng cửa hội nhập mà vẫn giữ vững bản sắc, cần sự chung tay từ nhiều phía: chính sách nhất quán, công nghệ đổi mới và những con người tâm huyết. Khi mỗi sản phẩm thủ công không chỉ đẹp mà còn kể được một câu chuyện văn hóa, đó chính là lúc di sản thực sự trở thành sức mạnh mềm của quốc gia.
