Sầu riêng Việt: Làm sao giữ thị phần ngay trên “sân nhà”?

Sầu riêng Việt: Làm sao giữ thị phần ngay trên “sân nhà”? Ảnh Phong Linh

Nghịch lý tăng trưởng: Xuất siêu nhưng mất thị phần trong nước

Trong năm 2024, ngành sầu riêng Việt Nam có bước phát triển ngoạn mục. Diện tích canh tác tăng từ 32.000 ha (năm 2015) lên gần 180.000 ha, tức tăng gần 6 lần. Sản lượng vượt 1,5 triệu tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 3,2 tỷ USD – một con số kỷ lục, biến sầu riêng trở thành một trong những loại trái cây xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Với thành tích này, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ hai thế giới về xuất khẩu sầu riêng, chỉ sau Thái Lan.

Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng về xuất khẩu là thực trạng đáng lo ngại tại thị trường trong nước. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, chỉ trong 4 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã nhập khẩu gần 9,3 triệu USD sầu riêng, tăng hơn 518% so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, con số này gấp gần 6 lần lượng nhập khẩu cùng kỳ năm trước, trong khi sản lượng trong nước không hề thiếu hụt.

Ông Bùi Phú Tôn, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Xuất nhập khẩu Nghiệp Xuân (Đắk Nông), lý giải hiện tượng này là do người tiêu dùng Việt ngày càng có xu hướng ưa chuộng các giống sầu riêng nhập khẩu cao cấp như Musang King (Malaysia), Kanyao và Fumoni (Thái Lan). “Việt Nam có trồng các giống này, nhưng sản lượng hạn chế, thời vụ không đều và chất lượng chưa ổn định. Trong khi đó, sầu riêng nhập khẩu được định vị là hàng cao cấp, phục vụ thị trường ngách với mức giá cao, đáp ứng tâm lý tiêu dùng muốn thử hàng ngoại của một bộ phận người dân,” ông Tôn phân tích.

Tại nhiều siêu thị và cửa hàng tiện lợi cao cấp ở TP.HCM và Hà Nội, dễ dàng bắt gặp những trái sầu riêng Musang King nguyên quả được bày bán với mức giá gần 1 triệu đồng/kg. Dù mức giá đắt đỏ, sức mua vẫn khá tốt, đặc biệt trong nhóm người tiêu dùng trẻ và thu nhập khá. Điều này cho thấy một bộ phận không nhỏ người Việt đang sẵn sàng chi trả cao cho những trải nghiệm tiêu dùng mới, kể cả với những sản phẩm mà Việt Nam vốn là “vua” xuất khẩu.

Theo một lãnh đạo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, việc tăng mạnh nhập khẩu sầu riêng trong khi vẫn xuất khẩu lớn là điều phản ánh đúng quy luật cung – cầu của thị trường. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát tốt, sự mất cân bằng này có thể khiến ngành sầu riêng trong nước đánh mất lợi thế ngay trên chính thị trường nội địa.

Bài toán chiến lược: Giữ thị phần nội địa để bền vững hóa chuỗi giá trị

Để giữ vững thị phần tại thị trường nội địa – vốn là “sân nhà” của nông sản Việt – ngành sầu riêng cần nhanh chóng thay đổi cách tiếp cận.

Giới chuyên gia nông nghiệp cho rằng, để giữ vững thị phần tại thị trường nội địa – vốn là “sân nhà” của nông sản Việt – ngành sầu riêng cần nhanh chóng thay đổi cách tiếp cận, đặc biệt trong xây dựng thương hiệu và phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu trong nước.

Trước hết, vấn đề giống và chất lượng là mấu chốt. Dù Việt Nam có lợi thế về diện tích trồng và điều kiện khí hậu phù hợp, nhưng sự phát triển ồ ạt trong những năm gần đây khiến chất lượng trái sầu không đồng đều. Nhiều vùng trồng thiếu quy hoạch, chưa được cấp mã số vùng trồng hoặc không tuân thủ quy trình canh tác an toàn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín xuất khẩu, mà còn khiến người tiêu dùng trong nước mất niềm tin.

Bên cạnh đó, việc thiếu một chiến lược truyền thông bài bản cũng khiến thương hiệu sầu riêng Việt khó tạo dựng dấu ấn trong tâm trí người tiêu dùng. Khác với Musang King – được chính phủ Malaysia xây dựng thành thương hiệu quốc gia với hình ảnh nhất quán và chiến dịch quảng bá toàn cầu – các giống sầu riêng nội địa như Ri6, Monthong lại chủ yếu tiêu thụ theo hình thức tự phát, không có nhận diện rõ ràng về nguồn gốc, chất lượng hay câu chuyện thương hiệu đi kèm.

Ngoài ra, một rào cản không nhỏ là năng lực chế biến và bảo quản sau thu hoạch còn yếu. Trong khi thị trường đang có nhu cầu cao với các sản phẩm sầu riêng cấp đông, sầu riêng tách múi đóng hộp – nhất là trong phân khúc cao cấp – thì phần lớn sầu riêng Việt vẫn phụ thuộc vào tiêu thụ tươi, với chuỗi bảo quản ngắn, dễ hao hụt chất lượng. Điều này khiến khả năng cạnh tranh với hàng nhập khẩu bị giảm sút nghiêm trọng, đặc biệt trong các kênh phân phối hiện đại.

Để giải quyết những hạn chế này, Chính phủ đã ban hành Công điện số 71/CĐ-TTg ngày 29/5/2025, yêu cầu các địa phương rà soát lại vùng trồng, tăng cường quản lý chất lượng nông sản, đẩy mạnh cấp mã số vùng và cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu. Đồng thời, Bộ Nông nghiệp và các hiệp hội ngành hàng được giao nhiệm vụ xây dựng chiến lược thương hiệu quốc gia cho các sản phẩm nông sản chủ lực, trong đó có sầu riêng.

Giải pháp lâu dài được nhiều chuyên gia đề xuất là phát triển chiến lược thị trường kép: một mặt tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu, mặt khác chú trọng đầu tư phát triển thị trường nội địa bằng các sản phẩm chất lượng cao, có thương hiệu, nhắm tới nhóm người tiêu dùng trung và cao cấp. Đây không chỉ là hướng đi giúp nâng cao giá trị sầu riêng Việt mà còn là cách “giữ nhà” bền vững trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.

Việt Nam có đủ tiềm lực về vùng trồng, sản lượng và năng lực xuất khẩu để trở thành trung tâm sầu riêng hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, nếu thị trường nội địa tiếp tục bị bỏ ngỏ, nguy cơ mất thị phần vào tay hàng ngoại là điều khó tránh khỏi. Giữ vững “sân nhà” không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là bản lĩnh và trách nhiệm của ngành nông nghiệp trong việc xây dựng thương hiệu nông sản quốc gia bền vững, bắt đầu từ những quả sầu riêng quen thuộc.

Hải quan vào cuộc tháo gỡ vướng mắc xuất khẩu sầu riêng

Sầu riêng Việt Nam mất đà đầu năm, kỳ vọng bứt tốc nhờ “luồng xanh”

Sầu riêng đông lạnh Việt Nam bứt tốc trên thị trường tỷ dân