Ô nhiễm không khí ở Hà Nội, TP.HCM: Báo động đỏ giữa mùa mưa

Trong nhiều năm trở lại đây, cụm từ "ô nhiễm không khí" đã trở nên quen thuộc đến đáng sợ với người dân tại các đô thị lớn của Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM. Các ứng dụng theo dõi chất lượng không khí như AirVisual hay Pam Air liên tục hiển thị những chỉ số AQI (Air Quality Index) ở mức "kém", "xấu", thậm chí "nguy hại".

Không khí đặc quánh bụi mịn vào giờ cao điểm tại Hà Nội.

Đây không còn là một vấn đề thời sự nhất thời, mà đã trở thành một thực trạng báo động, một bài toán nan giải ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững của quốc gia.

Tình hình nghiêm trọng đến mức, Hà Nội nhiều lần "được" nêu tên ở vị trí quán quân trong bảng xếp hạng các thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Bầu không khí đặc quánh, mờ đục như một lớp sương mù dày đặc che khuất tầm nhìn đã không còn là cảnh tượng xa lạ.

Đáng nói hơn, một nghịch lý đang diễn ra khiến nhiều người không khỏi lo ngại: ô nhiễm không khí xuất hiện ngay cả trong mùa mưa – thời điểm vốn được cho là không khí trong lành nhất. Điều này cho thấy các nguồn phát thải tại chỗ đang vượt quá khả năng tự làm sạch của tự nhiên, đặt ra một thách thức khổng lồ cho các nhà quản lý và chính người dân đô thị.

Bức tranh toàn cảnh về thực trạng ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn

Để hiểu rõ mức độ nghiêm trọng của vấn đề, cần nhìn thẳng vào những con số và dữ liệu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm Việt Nam có khoảng 60.000 ca tử vong liên quan đến các bệnh do ô nhiễm không khí gây ra. Thành phần nguy hiểm nhất trong không khí chính là bụi mịn PM2.5 – những hạt bụi siêu nhỏ có khả năng đi sâu vào phổi và mạch máu.

Tại Hà Nội, nồng độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên cao hơn nhiều lần so với ngưỡng khuyến nghị của WHO. Những ngày đầu đông hoặc giai đoạn giao mùa, khi các yếu tố thời tiết bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt xuất hiện, tình trạng ô nhiễm càng trở nên trầm trọng. Lớp nghịch nhiệt này hoạt động như một "chiếc vung", ngăn không cho các chất ô nhiễm khuếch tán lên cao, khiến chúng bị giữ lại ở tầng không khí sát mặt đất.

Kết quả là một bầu không khí mờ mịt, gây ra các triệu chứng tức thời như cay mắt, ho, khó thở và về lâu dài là các bệnh mãn tính về hô hấp, tim mạch, thậm chí là ung thư.

Trong khi đó, TP.HCM dù có điều kiện khí hậu thuận lợi hơn nhưng cũng không thoát khỏi tình trạng ô nhiễm. Hiện tượng sương mù quang hóa, xảy ra khi khí thải giao thông và công nghiệp phản ứng với ánh sáng mặt trời, đã trở nên phổ biến. Tình trạng kẹt xe triền miên cùng với mật độ xây dựng dày đặc khiến lượng bụi và khí thải luôn ở mức cao.

Các tòa nhà ở TP.HCM chìm trong khó mù.

Hiện tượng ô nhiễm ngay giữa mùa mưa là một minh chứng rõ ràng cho sự quá tải của môi trường. Các chuyên gia lý giải, dù mưa có thể rửa trôi một phần bụi, nhưng độ ẩm không khí cao lại khiến các hạt bụi mịn dễ ngưng tụ, tạo thành một lớp sương mù hỗn hợp độc hại. Điều này cho thấy, chỉ trông chờ vào yếu tố tự nhiên là không đủ, vấn đề cốt lõi nằm ở việc kiểm soát các nguồn phát thải.

Giải mã "thủ phạm" và đi tìm lời giải cho bài toán chất lượng không khí

Qua phân tích của các cơ quan chức năng và giới chuyên gia, "chân dung" của những "thủ phạm" chính gây ra ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP.HCM đã dần lộ rõ.

Đứng đầu danh sách là giao thông vận tải. Đây được xác định là nguồn phát thải lớn nhất và khó kiểm soát nhất. Với hàng triệu xe máy và ô tô lưu thông mỗi ngày, một lượng khổng lồ khí thải độc hại và bụi mịn PM2.5 được đưa thẳng vào không khí. Đặc biệt, phần lớn xe máy là phương tiện cũ, không được bảo dưỡng thường xuyên, càng làm trầm trọng thêm tình trạng này.

Tiếp đến là hoạt động công nghiệp và xây dựng. Xung quanh các thành phố lớn là hàng loạt khu công nghiệp và làng nghề. Khí thải từ các nhà máy, đặc biệt là các ngành sản xuất vật liệu xây dựng, xi măng, thép... đóng góp một phần không nhỏ vào "bức tranh" ô nhiễm. Cùng với đó, bụi từ hàng ngàn công trình xây dựng và việc vận chuyển vật liệu không được che chắn kỹ lưỡng đã biến các đô thị thành những "đại công trường" phát tán bụi.

Hoạt động nông nghiệp và dân sinh cũng là một nguồn gây ô nhiễm đáng kể. Việc đốt rơm rạ sau mỗi vụ thu hoạch ở các vùng ngoại thành đã trở thành một "vấn nạn" theo mùa, đưa một lượng khói bụi khổng lồ vào nội đô. Ngoài ra, thói quen sử dụng bếp than tổ ong hay đốt rác thải sinh hoạt bừa bãi cũng góp phần làm cho chất lượng không khí xấu đi.

Đối mặt với thực trạng này, việc tìm kiếm giải pháp trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Về phía cơ quan quản lý, cần có những chính sách mạnh mẽ và đồng bộ hơn, từ việc siết chặt tiêu chuẩn khí thải, quy hoạch lại các khu công nghiệp, cho đến việc đầu tư vào hệ thống quan trắc không khí hiện đại.

Các giải pháp căn cơ hơn bao gồm việc phát triển hệ thống giao thông công cộng xanh, khuyến khích người dân chuyển đổi sang phương tiện thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần có các biện pháp hỗ trợ nông dân xử lý rơm rạ một cách khoa học và tăng cường diện tích cây xanh, mặt nước trong đô thị.

Về phía mỗi người dân, việc thay đổi nhận thức và hành động cũng đóng vai trò quan trọng. Ưu tiên sử dụng phương tiện công cộng, bảo dưỡng xe định kỳ, không đốt rác bừa bãi là những hành động nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn.

Ô nhiễm không khí không phải là vấn đề của riêng ai. Đó là một thách thức chung mà nếu không có sự quyết tâm và hành động đồng bộ, cái giá phải trả về sức khỏe và chất lượng sống sẽ ngày càng đắt. Đã đến lúc chúng ta cần hành động quyết liệt để trả lại bầu không khí trong lành cho các đô thị, vì một tương lai bền vững và khỏe mạnh hơn.

Một số cây cảnh giúp cải thiện chất lượng không khí trong nhà

Những thực phẩm tốt cho lá phổi

Làm gì để bảo vệ sức khỏe khi ô nhiễm không khí ở mức “rất không tốt”?