 |
| Loài cá chiên đặc sản với cái đầu to lớn, đen sì, cứng như đá, đã từng được miêu tả như 'thủy quái' trên sông Gâm. |
Giai thoại về những cuộc chinh phục thủy quái sông Gâm
Sông Gâm là một trong những dòng chảy quan trọng bậc nhất vùng Đông Bắc, là thủy lộ nối liền 4 tỉnh Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Cạn. Sông Gâm nổi tiếng không chỉ bởi sự hùng vĩ, ẩn chứa những vẻ đẹp nguyên sơ của chốn “sơn cùng thủy tận”, mà nó còn là nơi cư ngụ của “ngũ quý hà thủy” (cá anh vũ, cá dầm xanh, cá chiên, cá lăng, cá bỗng). Cá chiên - loài cá sống ở vùng nước xiết, đằm mình trong những hang hốc dưới đáy sông, to lớn, lừ đừ trôi như khúc gỗ mục sần sùi vẫn thường được bà con đôi bờ sông Gâm mệnh danh là “thủy quái”. Trước đây, việc đánh bắt cá chiên là một cửa kiếm sống nhưng cũng là một nỗi kinh hoàng của dân chài lưới.
Một thợ chài ven sông Gâm kể: “Ngày trước, sông Gâm có những con cá chiên to đến mức riêng bộ lòng cá, có khi làm được cả đôi mâm cỗ. Cái dạ dày cá chiên to, dày như dạ dày lợn, giòn sần sật. Đám thợ săn cá chiên có khi chỉ lấy bộ lòng rủ nhau đánh chén, còn cả thân cá mấy chục cân chia hết cho dân làng”.
 |
| Con cá chiên khổng lồ nặng gần nửa tạ mà thợ cá săn được trên dòng sông Gâm. |
Cái thời ấy có lẽ đã đi vào dĩ vãng, khi loài cá chiên càng ngày càng hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng vì nạn săn bắt tràn lan. Ông Nguyễn Văn Nguyên (tổ 1 - thị trấn Yên Phú - huyện Bắc Mê, Hà Giang) trước đây là một tay săn cá điêu luyện. Trong cuộc đời làm nghề chài lưới của mình, ông đã chứng kiến không biết bao nhiêu lần người ta bắt được cá chiên khổng lồ, bản thân ông cũng từng tham gia vào những cuộc xẻ thịt cá chiên đầy hứng khởi ấy: “Tôi chỉ đi bắt cá chiên bằng lưới thôi. Khi đã mắc vào lưới rồi, nó giãy nhiều nó sẽ mệt, mình đỡ tốn sức.
Cách đây khoảng 4 - 5 năm, vùng Bắc Mê này có cá chiên khoảng 35 - 40 cân là chuyện bình thường, chính tay tôi đã từng mổ thịt những con như thế. Năm nào mà tôi chả bắt được cá chiên; có năm bắt được 2 - 3 con. Tháng 8 - 9 là đúng mùa để đi săn cá chiên đấy. Trước thì có cá to 40 - 50 cân, mấy năm nay chỉ còn loại cá 20 cân. Bán mỗi con như thế cũng được khoảng 12 triệu”.
Những người thuần hóa chúa tể lòng sông trong lồng sắt
Từ một tay săn cá, ông Nguyễn Văn Nguyên đã bỏ nghề chuyển sang nuôi cá chiên. Ông Nguyên có nhiều trăn trở suy nghĩ: “Hằng ngày tôi đi dọc sông Gâm đánh bắt cá. Nhưng nghĩ mình đi làm mãi thế này thì vất quá, mình phải quay sang nuôi nó thì mới lâu dài được. Thế là tôi bắt đầu nuôi cá chiên. Đầu tiên là lấy giống từ những người đi đánh bắt ở đây, bắt được cá nhỏ thì cũng mang về nuôi. Đến giờ thì Viện thủy sản đã nghiên cứu ấp nở được con giống rồi”.
Ở huyện Bắc Mê - Hà Giang cũng có nhiều người nuôi cá chiên, nhưng những người dám đánh liều bỏ ra cả vài trăm triệu đồng để nuôi “thủy quái” như ông Nguyên thì không nhiều. Chấp nhận nuôi loại cá “đặc sản”, phải bỏ số vốn liếng khổng lồ với những cư dân vùng cao, đó là điều không đơn giản.
“Riêng một cái lồng này nuôi cá chiên là mất khoảng 50 triệu tiền giống rồi. Đã thế, mỗi lứa cá chiên phải mất hàng năm mới được thu hoạch”, ông Nguyên giãi bày.
 |
| Khu thuyền bè nuôi cá chiên của ông Nguyên trên sông Gâm đoạn chảy qua Bắc Mê. |
Nuôi cá chiên tuy vất vả nhưng đem lại thu nhập đã ổn định hơn, đời sống đỡ bấp bênh hơn. Cá chiên của tôi nuôi để cung cấp cho thị trường đặc sản ở các nhà hàng, khách sạn ở Hà Nội.
Kỹ thuật nuôi cá chiên trong lồng
Để nuôi thành công loài cá đặc sản này, người nuôi cần quan sát các điều kiện môi trường nuôi, khi phát hiện nước chảy mạnh, phải tiến hành các biện pháp che chắn để giảm lưu tốc của nước qua lồng bè. Thường xuyên kiểm tra các bộ phận lồng nhằm kịp thay thể và sửa chữa các phần yếu. Khi nước chảy yếu cần tiến hành quạt hoặc sục khí, tăng cường lượng nước lưu thông.
Thường xuyên theo dõi tình trạng sức khỏe của cá, nhất là khi cho ăn để phát hiện bệnh dịch kịp thời. Thời điểm cá hay bệnh là đầu và cuối mùa lũ vào tháng 9 - 10 ở miền Bắc. Vào mùa bão, lũ cần theo dõi dự báo thời tiết để di chuyển lồng bè đến nơi an toàn. Vào những ngày giông, bão nên kiểm tra lồng cẩn thận, neo chắc chắn và thêm dây neo để cố định, đảm bảo dây không đứt khi có dòng chảy mạnh. Có thể thu hoạch bớt cá để giảm trọng lượng cá trong lồng và giảm bớt thiệt hại nếu có thể xảy ra.
 |
| Cá chiên hiện nay đã nuôi thành công trong lồng và cho hiệu quả kinh tế cao. |
Tiến hành quản lý lồng nuôi cá chiên hàng ngày, quan sát các hoạt động của cá trong lồng, mức độ sử dụng thức ăn, các hiện tượng bất thường của cá và môi trường để đưa ra giải pháp xử lý phù hợp (sự thay đổi màu sắc của cá, cá kém ăn hoặc bỏ ăn, dư thừa thức ăn, hoạt động bất thường, xuất hiện các dấu hiệu mắc bệnh như: lòi mắt, lở loét, xuất huyết, mất nhớt,..). Trường hợp cá bệnh, xử lý bằng cách tắm thuốc và tách nuôi riêng lồng khác tránh tình trạng lây nhiễm sang cá khỏe.
Định kỳ vệ sinh lồng nuôi tuần/lần và thay lưới lồng 1 lần/tháng. Dùng bàn chải nhựa vệ sinh thành lưới lồng trước bữa ăn, kiểm tra lưới lồng phát hiện rách rạn xử lí ngay tránh thất thoát. Loại bỏ rác thải, vật cứng vào lồng, đảm bảo lồng nuôi có nguồn lưu thông tốt.
Treo túi vôi thường xuyên khu vực đầu nguồn nước vào lồng để sát khuẩn, với lượng 2 kg vôi/4 m3 lồng nuôi. Định kỳ bổ sung vào khẩu phần ăn cho cá các vitamin, khoáng chất nhằm tăng sức đề kháng và thuốc phòng bệnh cho cá.
Thức ăn cho cá chiên là cá tạp băm nhỏ (kích cỡ phù hợp với từng giai đoạn phát triển), phải đảm bảo thức ăn tươi sống hoặc được bảo quản lạnh, tránh thức ăn bị ôi thối. Cỡ cá giống cho ăn liều lượng 50 - 150 g/con (cho ăn 2 lần/ngày), khẩu phần 5 - 7% khối lượng đàn cá (cho ăn vào lúc 8 giờ sáng và 16 - 17 giờ chiều). Đối với cá > 150 g/con (cho ăn 1 lần/ngày lúc 16 - 17 giờ hàng ngày), khẩu phần ăn 3 - 5% khối lượng đàn cá.
 |
| Cá chiên giống. |
Dụng cụ cho cá ăn nên dùng sàng lưới (đường kính 80cm) cho ăn, chiều cao thành xung quanh có lưới chắn cao 10 - 15cm tránh trôi thức ăn ra ngoài. Thường xuyên kiểm tra sàng thức ăn và định kỳ (1 lần/tháng) theo dõi tốc độ tăng trưởng của cá để điều chỉnh lượng thức ăn cho phù hợp, không để dư thừa thức ăn, dễ gây ô nhiễm môi trường và dễ làm cá mắc bệnh.
Sau 12 tháng khi cá đạt kích cỡ thương phẩm (1 - 1,5kg/con) nên tiến hành thu tỉa cá nhỏ hơn tiếp tục nuôi đến cuối vụ để đạt kích cỡ thương phầm thì thu hoạch toàn bộ.
Cá chiên là cá đặc sản được các nhà hàng săn đón nên có giá trinh kinh tế rất cao. Nghề săn loài thủy quái này giờ không còn nữa, thya vào đó người dân đã thuần hóa và nuôi thành công giống cá đặc sản này trong lồng. Đây là cơ hội để tạo sinh kế và tăng thu nhập cho người dân đồng thời đáp ứng nhu cầu thưởng thức của thực khách cả nước đối với món cá đặc sản này./.
