Loài cá đặc sản của người Tày có gì đặc biệt mà ai cũng săn tìm dù giá tới gần 1 triệu đồng/kg

Loại cá bỗng này đã có trong ao của hầu hết đồng bào Tày, tính ra cả gần 100 năm nay.

Cá bỗng nuôi theo cách cổ truyền từ xa xưa

Cá bỗng có mặt trong ao nhà đồng bào dân tộc Tày ở Hà Giang đã gần 100 năm nay. Từ loại cá có sẵn trong tự nhiên, được nuôi theo sở thích và truyền lại cho nhiều thế hệ, cá bỗng giờ đây đã trở thành thứ đặc sản nổi tiếng của đồng bào.

Bà Nguyễn Thị Tồn, thôn Thạch Sơn, xã Thanh Thủy, huyện Vị Xuyên cho biết, theo lời ông bà kể, thì loại cá bỗng này đã có trong ao của hầu hết đồng bào Tày, tính ra cả gần 100 năm nay.

Theo những người lớn tuổi trong thôn kể, cá bỗng vốn là loài cá tự nhiên, sống ở các con sông lớn thuộc vùng núi phía Bắc, như tại sông Lô, sông Gâm. Cá bỗng được coi là đặc sản, bởi có giá trị dinh dưỡng cao và là 1 trong 5 loại cá tiến vua xưa (cá lăng, cá anh vũ, cá dầm xanh, cá chiên và cá bỗng). Chính vì có giá trị cao, nên trước kia, cá bỗng thường chỉ được đồng bào dân tộc Tày ở Hà Giang chế biến vào mỗi dịp có khách quý, hay những ngày lễ, tết.

Tuy nhiên, sau này, qua quá trình tìm hiểu, thử nghiệm, các hộ đồng bào Tày bắt đầu đưa loại cá này vào ao, nuôi theo phương pháp truyền thống của người Tày. Thức ăn của cá bỗng chủ yếu là rau, cỏ, hay các phụ phẩm nông nghiệp, hầu hết được người dân tận dụng thay vì sử dụng thức ăn công nghiệp. Dù dễ nuôi, nhưng không phải ở đâu cũng nuôi được cá bỗng. Tại xã Thanh Thủy (huyện Vị Xuyên), chỉ có hai thôn Thanh Sơn và Nà Sát mới đủ điều kiện nuôi cá bỗng.

Hiện nay cá bỗng được nuôi theo quy mô hàng hóa để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Theo ông Lục Xuân Vần, hộ gia đình nuôi cá lớn nhất huyện Vị Xuyên, thì để nuôi được cá bỗng, bên cạnh nguồn nước sạch, cần phải có nguồn nước suối chảy liên tục. Muốn nhân giống loại cá này, cần có ao nuôi riêng biệt giữa cá lớn và cá bé. Khi cá bé đủ lớn mới chuyển sang nuôi thương phẩm.

"Hiện trong ao nhà tôi luôn duy trì khoảng hơn 400 con cá có tuổi 2 - 5 năm. Cá phải đạt đủ thời gian nuôi tối thiểu 2 năm và đạt trọng lượng trên 2kg mới có thể bán. Giá thị trường hiện nay dao động khoảng 250 - 300 nghìn đồng/kg. Mỗi năm tôi xuất bán, thu về trên 200 triệu đồng”, ông Vần cho biết.

Tuy cá bỗng nuôi thương phẩm giá bán không cao bằng cá bỗng tự nhiên (khoảng 500 - 700 nghìn/kg), nhưng nhiều hộ đang có thu nhập khá giả. Từ việc đưa cá bỗng trở thành món ăn đặc sản, ẩm thực đặc trưng của đồng bào dân tộc Tày, tạo cơ hội để nhiều người được thưởng thức món cá đặc sản này, góp phần hấp dẫn du khách khi lên vùng cao.

Xây dựng thương hiệu bảo tồn loài cá bỗng quý hiếm

Cá bỗng là loại cá mình giống cá chép, nhưng dài và dày hơn. Da cá màu ánh xanh; vây, đuôi và khóe miệng màu đỏ nhạt và là loài cá được bà con người Tày ở nhiều địa phương thuần hóa nuôi trong ao. Ao nuôi cá bỗng phải là ao nước sạch, liên tục có nước ra vào và có nền nhiệt độ trên dưới 20 độ C. Thường các hộ gia đình hay chọn địa điểm có mỏ nước ở khe núi chảy vào để làm ao nuôi loại cá này. Cá bỗng ăn tạp, từ ngô, lúa, sắn, khoai đến lá cây hay thịt gia cầm chết… nhưng chúng rất chậm lớn.

Mới đây, sản phẩm cá bỗng Hà Giang đã được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cấp Giấy chứng nhận đăng ký Chỉ dẫn địa lý và đang trong quá trình xây dựng sản phẩm OCOP tại địa phương.

Anh Cao Thành Trung, du khách đến từ Hải Phòng chia sẻ: “Nghe nói về đặc sản cá bỗng từ lâu, nhưng lên Hà Giang lần này mới có cơ hội thử. Món cá này được bà con chế biến thành 5 món, kể cả vây cá cũng được rang giòn ăn rất ngon và lạ miệng. Với hơn 1 triệu đồng cho bữa ăn 5 - 6 người, tôi cảm thấy hoàn toàn phù hợp”.

Cũng vì rất quý và là đặc sản nên việc chế biến cá bỗng thành món ăn cũng rất cầu kỳ, công phu. Sau khi bắt về sơ chế, cá sẽ được chia ra làm thành nhiều món, nhưng món quan trọng nhất chính là gỏi cá bỗng. Việc chế biến món gỏi cần có rất nhiều loại rau thơm, rau trong rừng như rau húng, lá chanh, riềng, nước chua được ngâm từ quả tai chua phơi khô, nước cốt chanh, bẹ chuối thái mỏng… để trộn cùng thịt cá rút xương thái lát, xương cá băm nhỏ rang vàng, tạo ra một món ăn đặc trưng, thơm mát của đồng bào Tày.

Ngoài món gỏi, cá bỗng còn được người dân chế biến thành món cá nướng, đầu cá nấu canh chua, cá hấp, vẩy cá chiên giòn... Những món này được chế biến đơn giản, dân dã nhưng đều có vị khó quên.

Loài cá bỗng đặc sản rất chậm lớn nuôi hàng năm cũng chỉ bằng hai ngón tay.

Do loại cá này lớn rất chậm, tuy nhu cầu thị trường nhiều. Có thời điểm cá bỗng tự nhiên có giá từ 500 - 700 nghìn/kg nhưng vẫn không đủ cung cấp. Ông Lê Thanh Hải, Phó Chủ tịch UBND huyện Vị Xuyên cho biết: Nhận thấy giá trị kinh tế và tiềm năng lớn từ nuôi cá bỗng, địa phương đang xây dựng, phát triển cá bỗng trở thành sản phẩm chủ lực theo hướng OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm).

Theo đó, vận động, khuyến khích các hộ nuôi cá bỗng theo mô hình nhỏ lẻ, chưa đạt chuẩn quy mô chuyển dần theo hướng nuôi hàng hóa và áp dụng khoa học - kỹ thuật vào chăn nuôi. Huyện đang tập trung hướng dẫn người dân mở rộng thêm ao, nuôi tập trung theo quy trình chuẩn.

Hiện toàn huyện Vị Xuyên đã có khoảng 100 hộ gia đình phát triển mô hình nuôi cá bỗng thương phẩm theo hướng hàng hóa. Mỗi năm các hộ có thu nhập từ 90 triệu đồng đến 300 triệu đồng tùy vào số lượng cá đạt chuẩn được bán ra thị trường.

Cá bỗng là loài cá đặc sản của người Tày có giá trị dinh dưỡng rất cao. Cá được thuần hóa trong ao nuôi từ năm này qua năm khác. Nhờ môi trường nuôi sạch nên cá thơm ngon trở thành món ăn cao cấp trong các nhà hàng. Việc mở rộng nuôi cá bỗng thương phẩm vừa bảo tồn giống cá quý hiếm vừa tạo cơ hội làm giàu cho người dân địa phương. Tuy nhiên, quá trình nuôi cần tuân thủ theo quy trình nuôi hữu cơ để đảm bảo chất lượng cá, tránh nuôi ồ ạt theo phương pháp công nghiệp, chạy theo năng suất sẽ làm mất thương hiệu loại cá quý hiếm này./.