Thiếu hụt nguyên liệu kéo theo phụ thuộc nhập khẩu
 |
| Người trồng dừa tất bật thu hoạch giữa lúc giá nguyên liệu tăng cao, gây áp lực lên nguồn cung cho ngành chế biến. |
Sở hữu hơn 200.000 ha dừa với sản lượng khoảng 2 triệu tấn mỗi năm, song Việt Nam vẫn phải chi tới 7,2 triệu USD để nhập khẩu dừa chế biến chỉ trong 4 tháng đầu năm 2025. Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, con số này tăng gấp 11,3 lần so với cùng kỳ năm ngoái, dẫn đầu nhóm các loại quả nhập khẩu. Thực trạng này phản ánh rõ bài toán thiếu hụt nguyên liệu đang đẩy ngành chế biến dừa trong nước vào tình thế “xin ăn” ngay trên chính vùng trồng của mình.
Nguyên nhân chính đến từ sự mất cân đối trong chuỗi cung ứng. Dừa nguyên liệu trong nước bị thu mua mạnh bởi các thị trường lân cận như Thái Lan và Trung Quốc – thông qua Campuchia. Từ tháng 2 đến tháng 4/2025, xuất khẩu dừa sang Thái Lan tăng đột biến do quốc gia này chuyển đổi cơ cấu giống từ dừa công nghiệp sang dừa uống nước. Trong khi đó, Trung Quốc đẩy mạnh sơ chế và cấp đông, gia tăng nhập khẩu dừa nguyên liệu từ Việt Nam.
Hệ quả là nhiều nhà máy chế biến trong nước phải cắt giảm công suất, thậm chí ngưng hoạt động vì thiếu nguyên liệu. Một số doanh nghiệp buộc phải nhập khẩu dừa từ Indonesia để duy trì sản xuất – một giải pháp tạm thời trong bối cảnh nước này dự kiến áp thuế xuất khẩu dừa lên tới 80% nhằm giữ nguyên liệu cho sản xuất nội địa và thu hút đầu tư trong nước.
Giá dừa nguyên liệu trong nước cũng tăng phi mã, từ 500–600% đối với dừa khô, còn dừa tươi tăng 200–250% so với cùng kỳ năm 2024. Nguyên nhân là do hiệu ứng truyền thông về xuất khẩu sang Trung Quốc và Hoa Kỳ, khiến cung – cầu mất cân đối. Diễn biến này khiến mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu toàn ngành đối mặt nhiều rủi ro. Ông Cao Bá Đăng Khoa – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dừa Việt Nam – dự báo mục tiêu tăng trưởng 20% trong năm nay sẽ khó đạt, và kim ngạch xuất khẩu có thể chỉ tăng khoảng 15%.
Chế biến sâu mở đường cho phát triển bền vững
 |
| Dây chuyền sản xuất hiện đại nâng cao giá trị các sản phẩm từ dừa, góp phần mở rộng thị trường và khẳng định thương hiệu Việt. |
Trong bối cảnh nguồn nguyên liệu khan hiếm, ngành dừa Việt vẫn ghi nhận bước tiến nhờ đẩy mạnh chế biến sâu và định vị lại thị trường. Hiện cả nước có hơn 850 doanh nghiệp sản xuất và chế biến, hơn 100 dòng sản phẩm và khoảng 200 loại thực phẩm sử dụng nguyên liệu từ dừa. Việt Nam đã vươn lên trở thành quốc gia xuất khẩu các sản phẩm từ dừa lớn thứ tư khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Tỷ trọng dừa khô đang chiếm tới 74% tổng kim ngạch xuất khẩu. Nhiều doanh nghiệp đã chuyển hướng sang chế biến sâu, tạo ra giá trị gia tăng cao gấp nhiều lần so với xuất khẩu thô. Cụ thể, cơm dừa nạo sấy có giá trị gấp 5 lần dừa trái; bột sữa dừa gấp 4 lần; sữa dừa và kem dừa cao gấp 2 lần cơm dừa sấy; còn dầu dừa tinh khiết có giá trị gấp 10 lần dầu dừa thô.
Beinco là một trong những doanh nghiệp tiêu biểu khi đã xuất khẩu sản phẩm sang hơn 43 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ông Trần Văn Đức – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc công ty – cho biết, thương hiệu “Delta Coco” hiện đã có mặt tại châu Mỹ, châu Âu, Trung Đông và xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử trong và ngoài nước. Đặc biệt, ngày càng nhiều nhà nhập khẩu từ các thị trường khó tính như Mỹ và EU đang chuyển sang chọn dừa Việt Nam thay vì dừa Thái Lan, nhờ chất lượng ổn định và công nghệ chế biến đạt chuẩn quốc tế.
Theo ông Cao Bá Đăng Khoa, hiện các nhà máy trong nước có thể chế biến hơn 100 loại sản phẩm từ dừa, trong đó khoảng 60 sản phẩm đã được xuất khẩu. Điều này không chỉ giúp sản phẩm dừa Việt tồn tại mà còn khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu. Các thị trường chủ lực hiện nay là Mỹ và EU – nơi Việt Nam đang cạnh tranh trực tiếp với Thái Lan.
Tuy nhiên, để phát triển bền vững, ngành dừa không thể chỉ dựa vào năng lực chế biến hay tiềm năng thị trường. Bài toán nguyên liệu cần được giải quyết sớm. Việc xuất khẩu dừa khô với thuế suất 0% thời gian qua khiến một số doanh nghiệp chỉ sơ chế tại Việt Nam rồi chuyển sang Trung Quốc để chế biến sâu, làm thất thoát giá trị gia tăng.
Theo Quyết định 431/QĐ-BNN-TT ngày 18/5/2024, diện tích trồng dừa cả nước sẽ được giữ ổn định ở mức 200.000 ha đến năm 2030 – mục tiêu hiện đã đạt được. Đáng chú ý, một phần ba diện tích đã đạt chuẩn hữu cơ, đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ thị trường cao cấp như Mỹ và EU. Vấn đề còn lại là gắn kết hiệu quả giữa vùng nguyên liệu và hệ thống chế biến, đảm bảo cân đối cung – cầu theo năng lực tiêu thụ thực tế. Đây là điều các địa phương cần chú trọng khi xây dựng đề án phát triển ngành dừa, thay vì chỉ dựa vào kế hoạch tổng thể.
Dừa không chỉ là cây trồng cung cấp trái và chất xơ, mà còn là nguyên liệu chiến lược cho ngành thực phẩm, mỹ phẩm, năng lượng sinh học, thậm chí là tín chỉ carbon trong tương lai. Khi các giá trị này được khai thác bài bản trên nền tảng chuỗi liên kết sản xuất – chế biến – tiêu thụ, ngành dừa Việt hoàn toàn có thể không chỉ trụ vững mà còn bứt phá mạnh mẽ trên bản đồ nông nghiệp toàn cầu.
