Kiểm soát thương mại chiến lược: Động lực nâng tầm thương hiệu quốc gia

Việt Nam đối mặt với rủi ro lan rộng

Hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng sôi động, đòi hỏi Việt Nam xây dựng cơ chế kiểm soát thương mại chiến lược đồng bộ và minh bạch.

Từ một quốc gia đang tăng trưởng mạnh về xuất khẩu, Việt Nam hiện bước vào giai đoạn then chốt trong tiến trình hội nhập toàn diện. Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra nhiều thách thức trong kiểm soát các giao dịch thương mại chiến lược, đặc biệt là với hoạt động xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển và quá cảnh hàng hóa lưỡng dụng ngày càng sôi động.

Việt Nam đã ký kết và phê chuẩn nhiều hiệp ước, công ước quốc tế liên quan đến kiểm soát phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Dù vậy, hệ thống pháp lý trong nước vẫn còn khoảng trống, chưa có quy định cụ thể đối với kiểm soát các hoạt động thương mại chiến lược. Chính điểm yếu này khiến Việt Nam bị đánh giá là một trong những quốc gia có nguy cơ cao về phổ biến hàng hóa lưỡng dụng.

Theo ông Nguyễn Anh Sơn – Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), thương mại chiến lược là một lĩnh vực còn khá mới mẻ với các cơ quan chức năng trong nước, đòi hỏi nhiều năng lực chuyên môn như xây dựng danh mục hàng hóa lưỡng dụng, thiết lập cơ chế cấp phép, đánh giá rủi ro, vận hành chương trình tuân thủ nội bộ (ICP), cũng như thiết lập phối hợp liên ngành hiệu quả. Việc thiếu kinh nghiệm và công cụ quản lý hiện đại khiến Việt Nam gặp khó trong bảo đảm an ninh thương mại mà vẫn tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Đáng chú ý, dòng vốn đầu tư toàn cầu đang dịch chuyển vào Việt Nam trong các lĩnh vực công nghệ cao – nhóm hàng hóa thường nằm trong danh mục kiểm soát chiến lược – càng làm tăng yêu cầu cấp thiết về một khung pháp lý rõ ràng và năng lực thực thi vững vàng.

Trong khu vực Đông Nam Á, nhiều quốc gia đã đi trước Việt Nam trong lĩnh vực này. Singapore là nước tiên phong với việc sớm ban hành Đạo luật kiểm soát thương mại chiến lược. Tiếp đó là Malaysia, Philippines, và gần đây nhất là Thái Lan và Lào. Từ các bài học quốc tế, có thể thấy rằng xây dựng một cơ chế pháp lý đồng bộ và minh bạch là điều kiện tiên quyết để vừa đáp ứng các chuẩn mực toàn cầu, vừa củng cố uy tín quốc gia trong bối cảnh hợp tác và cạnh tranh quốc tế ngày càng sâu rộng.

Gỡ nút thắt bằng hành động đồng bộ

Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Nguyễn Anh Sơn phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: Minh Trang

Trước thực tế đó, Việt Nam đã chủ động xây dựng hành lang pháp lý phù hợp. Ngày 1/4/2025, Bộ trưởng Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 916/QĐ-BCT về việc thành lập Ban soạn thảo và Tổ biên tập xây dựng Nghị định về kiểm soát thương mại chiến lược. Ban soạn thảo quy tụ đại diện của nhiều bộ, ngành như: Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Y tế, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng… thể hiện rõ tính liên ngành và mức độ phối hợp sâu rộng.

Hiện nay, theo ông Nguyễn Anh Sơn, dự thảo Nghị định đã hoàn thiện và được trình Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành trong thời gian tới. Đây không chỉ là bước ngoặt chính sách, mà còn là lời khẳng định rõ ràng về cam kết mạnh mẽ của Việt Nam với cộng đồng quốc tế trong phòng chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và kiểm soát hiệu quả dòng chảy hàng hóa chiến lược.

Để chuẩn bị cho việc thực thi hiệu quả Nghị định, từ ngày 18 đến 20/6/2025, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đã phối hợp với Chương trình Kiểm soát xuất khẩu và An ninh biên giới (EXBS - Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ) và Chương trình Kiểm soát hàng hóa lưỡng dụng của Liên minh châu Âu (EUP2P) tổ chức hội thảo chuyên sâu tại Hà Nội. Sự kiện có sự tham gia của nhiều chuyên gia quốc tế đến từ Hoa Kỳ, EU, Philippines, Hàn Quốc cùng đại diện các cơ quan quản lý trong nước.

Hội thảo là diễn đàn quan trọng để Việt Nam tiếp cận các nghiên cứu mới nhất và thực tiễn kiểm soát thương mại chiến lược từ các quốc gia đi trước. Thông qua trao đổi chuyên môn và chia sẻ kinh nghiệm, đội ngũ cán bộ thực thi trong nước sẽ có cơ hội nâng cao năng lực, đồng thời tháo gỡ những khó khăn kỹ thuật còn tồn tại.

Cũng theo ông Nguyễn Anh Sơn, để thực hiện Nghị định một cách hiệu quả, điều kiện tiên quyết là sớm triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn và nâng cao năng lực cho lực lượng thực thi. Đây chính là nền tảng để bảo đảm hoạt động kiểm soát diễn ra minh bạch, trôi chảy, không tạo gánh nặng cho doanh nghiệp mà vẫn bảo vệ được lợi ích quốc gia.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuỗi cung ứng ngày càng phức tạp, kiểm soát các mặt hàng chiến lược không chỉ là yêu cầu bắt buộc từ phía các đối tác thương mại lớn, mà còn là công cụ để Việt Nam khẳng định vị thế là một quốc gia có trách nhiệm, an toàn và đáng tin cậy trong hệ thống thương mại toàn cầu.

Sản phẩm OCOP góp phần làm đẹp văn hóa Việt

Cơ hội Halal và bước chuyển cần thiết của hàng Việt

“Tam giác chính sách” của EU làm khó chuỗi logistics nông sản Việt Nam

Mở rộng đường xuất khẩu cho nông sản Việt

Nông sản Việt vững bước trên hành trình chất lượng