Hậu kiểm – “tấm vé giữ uy tín” cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế

Việt Nam và Trung Quốc ký kết hai nghị định thư xuất khẩu chanh leo và ớt tươi đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng cho nông sản Việt khi bước vào sân chơi minh bạch, bền vững.

Hậu kiểm - điều kiện sống còn cho nông sản xuất khẩu

Trong giai đoạn trước đây, nhiều mặt hàng nông sản Việt Nam như chanh leo, ớt tươi, sầu riêng, nhãn, vải thiều... chủ yếu được xuất khẩu sang Trung Quốc theo hình thức tiểu ngạch, thông qua các thỏa thuận kỹ thuật tạm thời, thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng. Điều này khiến hàng hóa dễ bị từ chối thông quan bất cứ lúc nào nếu có thay đổi về cách hiểu quy định hoặc vi phạm tiêu chuẩn kỹ thuật. Thậm chí, có những lô hàng đạt tiêu chuẩn trong nước nhưng vẫn bị ách lại do không đáp ứng yêu cầu hậu kiểm của nước nhập khẩu.

Trong bối cảnh đó, hai nghị định thư giữa Việt Nam và Trung Quốc được ký kết cho mặt hàng chanh leo và ớt tươi được xem là bước tiến quan trọng. Lần đầu tiên, các sản phẩm này được đưa vào danh sách xuất khẩu chính ngạch, có khung pháp lý ổn định 5 năm, được quy định rõ về cơ chế hậu kiểm, xử lý vi phạm và khôi phục quyền xuất khẩu. Đây không chỉ là sự đảm bảo pháp lý mà còn là tiền đề cho một hành trình xây dựng uy tín thương hiệu nông sản Việt trong dài hạn.

Nhiều chuyên gia nhận định rằng, hậu kiểm chính là cơ chế lọc lại lần cuối trước khi hàng hóa thực sự đi sâu vào thị trường tiêu dùng. Nếu không duy trì chất lượng ổn định sau thông quan, doanh nghiệp sẽ đứng trước nguy cơ bị đình chỉ, thậm chí rút mã số vùng trồng hoặc cơ sở đóng gói – điều từng xảy ra với một số lô sầu riêng trong năm 2023–2024. Produce Report từng cảnh báo việc không đáp ứng các điều kiện hậu kiểm có thể khiến doanh nghiệp mất trắng hợp đồng, chi phí logistics và uy tín tích lũy hàng năm.

Cơ chế hậu kiểm – Cổ đông hóa sản xuất và logistics

Theo hai nghị định thư mới, vùng trồng và cơ sở đóng gói phải được cấp mã số và chịu hậu kiểm định kỳ hoặc đột xuất từ phía Trung Quốc. Tỷ lệ lấy mẫu hiện tại là 2% mỗi lô hàng – một tỷ lệ không nhỏ với sản phẩm tươi sống, song nếu Việt Nam duy trì tốt hệ thống kiểm soát chất lượng, tỷ lệ này có thể được xem xét giảm còn 1%, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và rút ngắn thời gian giao hàng.

Đây là động lực để doanh nghiệp đầu tư bài bản vào truy xuất nguồn gốc, ghi chép nhật ký canh tác, quy trình đóng gói an toàn và xây dựng hệ thống logistics thân thiện với tiêu chuẩn quốc tế. Các hợp tác xã, nông hộ cũng cần được đào tạo và kết nối chặt chẽ với cơ quan quản lý và doanh nghiệp để không bị loại khỏi chuỗi cung ứng do sai sót nhỏ nhưng nghiêm trọng.

Không chỉ tập trung vào khâu kiểm soát chất lượng, nghị định thư còn mở ra tuyến vận chuyển linh hoạt hơn: thay vì chỉ được xuất khẩu qua 7 cửa khẩu như trước, nay chanh leo, ớt tươi và nhiều nông sản khác có thể đi qua đường bộ, đường biển, miễn là phù hợp chức năng cửa khẩu. Điều này mở ra không gian lớn cho logistics nông sản Việt, gia tăng khả năng tiếp cận thị trường nội địa Trung Quốc – nơi có sức tiêu thụ khổng lồ và đa dạng về nhu cầu.

Chuẩn hóa truy xuất – Xương sống của thương hiệu nông sản

Một điểm đáng chú ý là Trung Quốc không bắt buộc doanh nghiệp Việt phải đạt chứng nhận GlobalG.A.P hay VietGAP, nhưng yêu cầu phải có bằng chứng sản xuất an toàn, truy xuất rõ nguồn gốc, đảm bảo tiêu chí môi trường và phúc lợi xã hội. Đây là cách tiếp cận mềm mỏng nhưng thực chất, buộc doanh nghiệp không thể qua mặt thị trường nếu thiếu hệ thống nội bộ minh bạch.

Ông Nguyễn Quang Hiếu: "Hậu kiểm là một phần của thương mại quốc tế". Ảnh: Bảo Thắng.

Theo ông Nguyễn Quang Hiếu – Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, “Không ai bắt ép, nhưng một khi đã bước vào cuộc chơi thì luật là luật”. Phát ngôn này phản ánh đúng tinh thần hội nhập: đã vào sân chơi quốc tế, muốn duy trì chỗ đứng thì không thể làm tùy tiện. Việc áp dụng hậu kiểm buộc toàn chuỗi từ nông dân, hợp tác xã đến doanh nghiệp xuất khẩu phải đồng bộ nâng cao nhận thức và hành vi sản xuất.

Một minh chứng điển hình là vụ việc sầu riêng bị Trung Quốc cảnh báo trong năm 2024. Dù phần lớn vùng trồng đạt chuẩn GAP, nhưng chỉ một vài cơ sở đóng gói vi phạm quy cách hoặc không bảo đảm vệ sinh cũng khiến toàn ngành đối mặt nguy cơ đình chỉ. Điều đó cho thấy, chuẩn hóa và minh bạch không phải là nhiệm vụ của riêng ai mà là trách nhiệm chung của cả hệ sinh thái sản xuất – xuất khẩu.

Hậu kiểm giờ đây không còn là bước thủ tục hành chính sau cùng mà chính là “thước đo” niềm tin quốc tế dành cho thương hiệu nông sản Việt Nam. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đặt ra tiêu chuẩn ngày càng cao, việc đáp ứng tốt cơ chế hậu kiểm không chỉ giúp hàng hóa Việt duy trì sự hiện diện, mà còn mở ra khả năng nâng cấp thị phần, gia tăng giá trị thương hiệu.

Nếu coi truy xuất nguồn gốc là nền móng thì hậu kiểm chính là cánh cửa kiểm định cuối cùng để bước vào thị trường thế giới một cách đàng hoàng. Khi doanh nghiệp Việt không ngừng cải thiện hệ thống nội bộ, chủ động tiếp cận tiêu chuẩn cao và sẵn sàng minh bạch – hậu kiểm sẽ không còn là nỗi lo, mà trở thành tấm vé vàng đưa nông sản Việt vươn xa.

Vải trứng Hưng Yên bội thu, tạo dấu ấn đặc sắc

OCOP và cuộc chuyển mình sau sáp nhập

Mở rộng đường xuất khẩu cho nông sản Việt