Giữ nguyên liệu, nâng giá trị thương hiệu dừa

Nguyên liệu chảy máu, doanh nghiệp kiệt sức

Nhà máy chế biến dừa hoạt động cầm chừng do thiếu nguyên liệu, ảnh hưởng đến công suất và duy trì việc làm.

Chỉ trong vòng ba năm, giá dừa khô tại miền Nam đã tăng hơn sáu lần, từ mức 3.000 đồng/quả năm 2022 lên tới 19.000 đồng/quả trong bốn tháng đầu năm 2025. Dù giá có xu hướng giảm nhẹ từ giữa tháng 6, hiện còn khoảng 14.000 đồng/quả do ảnh hưởng từ nguồn cung nhập khẩu, mặt bằng giá dừa nguyên liệu vẫn ở mức cao kỷ lục trong lịch sử.

Tưởng chừng đây là tín hiệu tích cực cho người trồng dừa, nhưng thực tế lại cho thấy điều ngược lại đang xảy ra với ngành chế biến trong nước. Các doanh nghiệp, thay vì hưởng lợi từ giá trị gia tăng, lại rơi vào thế khó vì thiếu nguyên liệu trầm trọng, buộc phải giảm công suất hoặc hoạt động cầm chừng.

Theo Hiệp hội Dừa tỉnh Bến Tre – nơi được coi là “thủ phủ” của ngành dừa Việt Nam – hiện có đến 40–50% sản lượng dừa bị xuất khẩu ở dạng thô. Phần lớn lượng dừa này được xuất sang thị trường Trung Quốc dưới hình thức tươi nguyên trái, chưa qua bất kỳ công đoạn chế biến nào. Điều này đồng nghĩa với việc hàng trăm nhà máy chế biến trong nước phải cạnh tranh không cân sức với các thương lái nước ngoài ngay trên chính sân nhà.

Ông Cao Bá Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dừa Việt Nam, thẳng thắn nhìn nhận: “Nguồn nguyên liệu dừa của Việt Nam ngày càng bị ‘chảy máu’ ra nước ngoài, khiến các nhà máy trong nước không đủ dừa để chế biến sâu. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới các hợp đồng xuất khẩu đã ký kết và đe dọa việc làm của hàng ngàn lao động địa phương”.

Không chỉ ảnh hưởng đến năng lực sản xuất, tình trạng thiếu nguyên liệu còn khiến Việt Nam phải chi khoản lớn để nhập khẩu chính loại nông sản mà mình có lợi thế sản xuất. Theo số liệu thống kê, trong bốn tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã chi tới 183 tỷ đồng để nhập khẩu dừa – gấp hơn 11 lần so với cùng kỳ năm trước.

Trớ trêu thay, Indonesia – một trong những quốc gia xuất khẩu dừa chủ lực – hiện đang nghiên cứu áp thuế 80% đối với dừa nguyên liệu xuất khẩu nhằm bảo vệ ngành chế biến trong nước. Trong khi đó, Philippines và Malaysia đã áp dụng lệnh cấm xuất khẩu dừa nguyên liệu. Khi các nước sản xuất dừa lớn trên thế giới đang thắt chặt chính sách xuất khẩu thô để bảo toàn lợi ích nội địa, thì Việt Nam lại đang đi theo hướng ngược lại.

Điều tiết xuất khẩu để giữ giá trị

Nông dân thu hoạch dừa phục vụ chế biến sâu, hướng tới phát triển sản phẩm giá trị cao và nâng tầm thương hiệu.

Việc xuất khẩu ồ ạt dừa nguyên liệu đang khiến ngành chế biến trong nước đánh mất cơ hội nâng cao giá trị gia tăng. Từ một quốc gia có thế mạnh, ngành dừa Việt Nam đang đứng trước nguy cơ tụt hậu so với chính tiềm năng nếu không sớm điều chỉnh chính sách điều tiết xuất khẩu thô.

Theo các chuyên gia, để giữ lại nguồn nguyên liệu cho chế biến trong nước, Việt Nam cần áp dụng công cụ thuế như một rào cản kỹ thuật. Cụ thể, ông Cao Bá Đăng Khoa kiến nghị nên áp thuế xuất khẩu đối với các loại dừa chưa qua chế biến, như dừa còn nguyên sọ hoặc dừa khô. Mức thuế đề xuất khoảng 5% – vừa đủ để điều chỉnh dòng chảy thương mại mà không gây sốc cho thị trường.

Chính sách này không phải là mới, bởi nhiều quốc gia đã thực hiện. Indonesia đánh thuế cao với dừa nguyên liệu; Malaysia và Philippines thì cấm xuất thô. Mục tiêu không gì khác ngoài việc giữ lại nguyên liệu cho các doanh nghiệp trong nước chế biến sâu, từ đó tạo ra những sản phẩm có giá trị cao hơn, mang thương hiệu quốc gia, và quan trọng nhất là duy trì việc làm cho hàng triệu người dân nông thôn.

Việt Nam đang có cơ hội lớn nếu biết chuyển hướng kịp thời. Cây dừa không chỉ là giống cây trồng bản địa với truyền thống lâu đời, mà còn là nguyên liệu quan trọng cho hàng loạt ngành hàng – từ thực phẩm, mỹ phẩm đến thủ công mỹ nghệ. Nếu tận dụng hiệu quả chuỗi giá trị từ cây dừa, Việt Nam không chỉ dừng ở việc bán nước dừa hay cơm dừa, mà còn có thể phát triển các dòng sản phẩm cao cấp như dầu dừa ép lạnh, nước cốt dừa đóng hộp, mỹ phẩm thiên nhiên, thậm chí cả sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ xơ dừa và than dừa.

Vấn đề nằm ở tầm nhìn. Nếu chỉ chăm chăm vào việc xuất khẩu nguyên liệu để giải quyết đầu ra trong ngắn hạn, Việt Nam sẽ mãi là nhà cung cấp nguyên liệu thô cho thế giới. Trong khi đó, chế biến sâu và phát triển thương hiệu mới là con đường đúng đắn để ngành dừa thoát khỏi vòng luẩn quẩn giá trị thấp.

Tất nhiên, việc điều tiết xuất khẩu thô không thể thực hiện đơn lẻ. Cần sự vào cuộc đồng bộ giữa các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng Bộ Công Thương. Song song đó là việc xây dựng quy hoạch vùng nguyên liệu bền vững, ứng dụng khoa học công nghệ để tăng năng suất, và đầu tư vào khâu bảo quản sau thu hoạch nhằm giảm tổn thất.

Trái cây Việt tìm chỗ đứng bền vững toàn cầu

Doanh nghiệp Việt rộng cửa vào Nhật Bản

Từ Bắc Giang đến San Francisco: Hành trình khẳng định vị thế nông sản Việt

Sầu riêng Việt: Làm sao giữ thị phần ngay trên “sân nhà”?

Xuất khẩu nông sản là sân chơi của tiêu chuẩn