Gánh nặng từ thực trạng phát hiện bệnh muộn
Theo thống kê của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các bệnh không lây nhiễm đang là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại Việt Nam. Đáng báo động, có đến hơn 70% bệnh nhân chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi bệnh đã có biến chứng nặng, khiến việc điều trị trở nên vô cùng tốn kém và ít hiệu quả.
 |
| PGS.TS. bác sĩ Vũ Văn Giáp thăm khám bệnh cho người dân vùng sâu, vùng xa. Ảnh: Mai Thanh |
PGS.TS Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, chia sẻ một thực tế đáng lo ngại: “Những bệnh như ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen suyễn... phần lớn phát sinh từ các yếu tố nguy cơ đã tiếp xúc nhiều năm như hút thuốc lá, ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân nhập viện khi khối u đã lan rộng hoặc bệnh đã tiến triển nặng, làm mất đi cơ hội vàng trong điều trị.”
Số liệu cho thấy, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 25.000 ca mắc mới ung thư phổi, nhưng 75% trong số đó phát hiện ở giai đoạn muộn, khiến tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ còn khoảng 15%. Tương tự, với bệnh thận mạn, thống kê của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam chỉ ra rằng 40% ca chạy thận có thể trì hoãn hoặc tránh được nếu được can thiệp sớm. Chi phí cho một bệnh nhân COPD nhập viện cấp cứu cũng cao gấp ba lần so với việc quản lý bệnh ngoại trú ổn định.
Sàng lọc sớm: Lời giải cho bài toán "án tử" và chi phí
Hiệu quả của việc sàng lọc sớm đã được chứng minh qua nhiều trường hợp thực tế. PGS.TS Giáp dẫn chứng về một bệnh nhân may mắn được phát hiện ung thư phổi giai đoạn rất sớm nhờ theo dõi định kỳ. Bệnh nhân có một nốt mờ nhỏ dưới 6mm ở phổi, sau khi phẫu thuật cắt bỏ, kết quả xác định đây là ung thư giai đoạn khu trú. "Trường hợp này được xác định khỏi hoàn toàn, không cần hóa trị hay xạ trị. Điều này cho thấy hiệu quả to lớn của việc sàng lọc, bệnh nhân có cơ hội chữa khỏi ngay cả với những căn bệnh bị xem là 'án tử'", PGS Giáp nhấn mạnh.
Nếu không được tầm soát, khối u có thể âm thầm tiến triển và di căn. Khi đó, bệnh nhân không chỉ đối mặt với chi phí điều trị gấp nhiều lần mà còn phải chịu đựng những tác dụng phụ nặng nề như rụng tóc, sụt cân, suy gan, suy thận, làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng sống. Rõ ràng, "phòng bệnh luôn tốt hơn và tiết kiệm hơn chữa bệnh".
Thể chế hóa y tế dự phòng: Hướng đi chiến lược trong Luật Phòng bệnh
 |
| Để sàng lọc sớm đi vào thực tiễn, các chuyên gia đồng loạt kiến nghị cần thể chế hóa quy định này trong Luật Phòng bệnh. |
Để sàng lọc sớm đi vào thực tiễn, các chuyên gia đồng loạt kiến nghị cần thể chế hóa quy định này trong Luật Phòng bệnh. Hiện nay, Bảo hiểm Y tế (BHYT) chủ yếu chi trả cho việc khám và điều trị, chưa có cơ chế chi trả cho các hoạt động sàng lọc khi người dân chưa có triệu chứng. Đây là rào cản lớn khiến các cơ sở y tế thiếu động lực triển khai, còn người dân thì e ngại chi phí.
Bà Lê Thái Hà, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), khẳng định việc phát hiện sớm đi kèm đánh giá nguy cơ là chìa khóa trong kiểm soát bệnh mạn tính, hoàn toàn phù hợp với khuyến nghị của WHO. Quan điểm này đã được thể hiện rõ trong Nghị quyết 72 của Chính phủ và đang được cụ thể hóa trong dự thảo Luật Phòng bệnh.
"Dự thảo luật tập trung vào ba nội dung chính: tăng cường truyền thông sức khỏe, đầu tư cho y tế cơ sở để có thể khám sàng lọc, và thực hiện khám sức khỏe định kỳ hàng năm cho người dân từ năm 2026," bà Hà cho biết. Mục tiêu đến năm 2035 là 100% cơ sở y tế trên toàn quốc có đủ năng lực sàng lọc và quản lý các bệnh không lây nhiễm phổ biến.
Nâng cao vai trò của y tế cơ sở - "Tuyến đầu" gần dân nhất
Để chiến lược này thành công, việc nâng cao năng lực cho tuyến y tế cơ sở (xã, phường) là yếu-tố-then-chốt. Đây là lực lượng gần dân nhất, có vai trò sàng lọc, phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và quản lý sức khỏe ban đầu cho người dân.
Theo PGS.TS Vũ Văn Giáp, các bệnh viện tuyến trung ương sẽ đóng vai trò hỗ trợ, chuyển giao kỹ thuật và đào tạo cho tuyến dưới, chứ không làm thay. "Chúng tôi sẽ đồng hành, tập huấn và tư vấn từ xa để người dân được sàng lọc ngay tại tuyến cơ sở. Khi đó, hệ thống y tế sẽ phát triển đồng bộ, người bệnh được theo dõi ngay tại nơi sinh sống, giảm tải cho tuyến trên," ông nói.
Bên cạnh đó, việc truyền thông chính xác, dễ hiểu để người dân tự nhận biết nguy cơ và chủ động thay đổi lối sống lành mạnh hơn – ăn uống điều độ, tăng vận động, kiểm soát cân nặng, không hút thuốc lá – là yếu tố không thể thiếu. Đây không chỉ là bảo vệ bản thân mà còn là trách nhiệm với cả cộng đồng và các thế hệ tương lai.
Việc đưa sàng lọc sớm vào luật và tăng cường năng lực cho y tế cơ sở được kỳ vọng sẽ tạo ra một cuộc cách mạng trong công tác chăm sóc sức khỏe, giúp Việt Nam chuyển đổi thành công sang mô hình phòng bệnh chủ động, hướng tới một tương lai khỏe mạnh và bền vững hơn.
