 |
| Cây bo bo |
Bo Bo là hạt gì?
Với những ai sống ở thời bao cấp chắc hẳn vẫn còn nhớ hạt bo bo, thứ gợi lại một thời khó khăn đói kém. Hồi đó, bo bo là một loại hạt mà Việt Nam được viện trợ trong thời kì lương thực khan hiếm. Trong thời bao cấp thì hạt bo bo được coi là nguồn lương thực cứu đói vô cùng quý giá của người dân. Cơm độn bo bo là món ăn quen thuộc với những người đã từng sống qua thời kỳ này.
Bo bo hay còn được gọi là ý dĩ, dĩ mễ, cườm thảo là cây thân thảo, mọc hàng năm. Thân có thể cao tầm 1 – 2 m, bên ngoài thân nhẵn bóng, không phân nhánh và có nhiều đốt nằm dọc (tương tự như cây ngô). Lá của cây bo bo là dạng lá hẹp, dài từ 10 – 40cm, có gân song song với gân giữa to và rõ ràng. Đầu lá hơi nhọn.
Hoa của cây bo bo là hoa đơn tính, phát triển ở các kẽ lá. Trong đó, hoa đực mọc ở trên và hoa cái mọc ở dưới. Quả là dạng quả đĩnh, được bao bởi các bẹ lá. Hạt bo bo khi chín có hình tròn hoặc bầu dục. Bên ngoài được bọc bởi một lớp vỏ màu trắng rất cứng. Khi đập vỡ vỏ hạt, bạn sẽ thấy nhân hạt màu trắng, có bột, không mùi, vị hơi ngọt. Đây chính là dược liệu ý dĩ nhân thường xuyên được sử dụng trong y học.
Phạm vi phân bố
 |
Bo bo là cây có nguồn gốc ở khu vực Đông Á và bán đảo Malaysia. Trải qua nhiều năm, cây đã được di thực, gieo trồng ở nhiều nơi trên thế giới. Hiện nay cây được trồng đặc biệt nhiều ở Trung Quốc, khu vực miền Nam Hoa….
Cây cũng xuất hiện ở Việt Nam. Tuy nhiên, sản lượng hạt thu được từ cây bo bo trồng tại Việt Nam không nhiều. Vì vậy, cây không được trồng quy mô lớn mà chỉ được trồng nhỏ lẻ, mọc hoang ở một số khu vực. Đặc biệt là những nơi ẩm mát, ven các bờ suối ở ở Lai Châu, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và một số tỉnh miền Nam như: Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long.
Các loại hạt bo bo
 |
Bo bo nếp: giống này lớn hạt, mùi thơm, được róc vỏ, hạt chắc mẩy, và được coi là quý nhất nên được dùng để nấu chè, sữa, ngũ cốc, cháo,...
Bo bo tẻ: Hạt bo bo tẻ sắc trắng tinh , có kích thước lớn tầm 0.4 - 0.6 cm. Loại này thường trồng làm thức ăn và rượu.
Bo bo cườm: giống này nhỏ hạt lại rất cứng, không thể ăn được, chỉ dùng xâu chuỗi hạt, kết mành,...
Hạt bo bo ngâm bao lâu?
 |
| Ngâm hạt bo bo |
Hạt bo bo vốn dĩ rất cứng nên cần phải ngâm trong thời gian lâu hoặc hầm lâu trên bếp để hạt bo bo mềm ra mới có thể sử dụng ngon.
Một cách để tiện hơn khi nấu, khi mua loại hạt này về, bạn nên bỏ vào trong 1 cái tô lớn, rồi đổ nước vào sao cho ngập bo bo, ngâm trong khoảng vài giờ (tốt nhất là từ 4 - 5 giờ). Sau đó vo và rửa kĩ lại một lần nữa cho sạch hơn rồi vớt ra rổ để ráo, chuẩn bị chế biến.
Công dụng của hạt bo bo
Công dụng của hạt bo bo đã được cả y học cổ truyền và y học hiện đại đánh giá cao. Thậm chí, hạt bo bo còn được xem là loại thực phẩm bổ dưỡng chuyên dụng cho người già, trẻ nhỏ, cho người mới ốm dậy và phụ nữ sau sinh – những đối tượng cần nguồn dinh dưỡng dồi dào, lành mạnh. Dưới đây là các công dụng chính của hạt bo bo với sức khỏe mà bạn cần biết.
Công dụng theo y học cổ truyền
 |
Hạt bo bo đã được giới thiệu trong nhiều cuốn y thư cổ như: Bản Kinh, Thực Liệu Bản Thảo, Biệt Lục, Bản Thảo Kinh Tập Sơ, Bản Thảo Cương Mục, Bản Thảo Hối Ngôn, Lôi Công Bào Chế Dược Tính Giải….
Các sách thuốc cổ này đã chỉ ra rằng, hạt bo bo hay hạt ý dĩ là vị thuốc hơi hàn, có vị ngọt, không độc, lợi về kinh tỳ, vị, phế, đại tràng. Loại hạt này có khả năng kiện tỳ, thẩm thấp, trừ tê, thanh nhiệt, tẩy mủ, trị tiêu chảy. Đồng thời, hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh như: chứng phù nề, tiểu tiện khó, tê thấp, cước khí, co gân, tỳ hư.
Vị thuốc này cũng đóng vai trò tích cực trong việc hỗ trợ điều trị ung thư phổi, ung thư cổ tử cung và nhiều chứng bệnh mãn tính nguy hiểm khác.
Công dụng theo y học hiện đại
 |
Nhiều nghiên cứu y học hiện đại đã chứng minh các công dụng tuyệt vời của ý dĩ nhân cho sức khỏe người dùng. Theo đó, ý dĩ nhân hay hạt bo bo có chứa nhiều hợp chất hữu ích như: mỡ ý dĩ, dầu ý dĩ, kích thích tố ngũ cốc, chất béo, vitamin B, chất albumin….
Các hợp chất hữu ích này có thể thanh nhiệt, giảm đau, trấn tĩnh, giúp tăng cường chức năng miễn dịch cho cơ thể, giảm lượng canxi trong huyết thanh, giảm lượng đường trong máu. Đồng thời, ức chế sự phát triển của các tế bào u ác tính. Ngoài ra, nhân hạt ý dĩ còn có nhiều công dụng cho sức khỏe như:
Hạt ý dĩ chứa lượng lớn tinh bột, chất béo và protid giúp lợi tiểu tiện, hỗ trợ điều trị tả lỵ, chữa bệnh co gân, phong thấp lâu năm.
Ý dĩ là vị thuốc có khả năng hỗ trợ điều trị rối loạn nội tiết tố thông qua việc giảm progesterone và testosterone trong cơ thể. Do đó, nữ giới thường xuyên bị đau bụng kinh có thể ăn các món ăn với hạt bo bo để giảm đau, giúp chu kỳ kinh nguyệt được đều đặn, nhẹ nhàng.
Hạt bo bo rất giàu dưỡng chất. Loại hạt này có thể giúp người dùng no lâu, kiểm soát cơn thèm ăn hiệu quả. Vì vậy, người béo phì có thể thiết lập chế độ ăn uống có hạt ý dĩ để giảm cân an toàn.
Ý dĩ nhân cũng thường xuyên được sử dụng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Đặc biệt là khi trẻ sơ sinh bị đái dắt, đái ít, nước tiểu nóng….
Cách dùng hạt bo bo
 |
| Bạn có thể dùng hạt bo bo như thực phẩm hoặc dược phẩm. |
Hạt bo bo được dùng làm thực phẩm và dược phẩm. Nghĩa là bạn có thể trộn hạt bo bo với gạo để nấu thành cơm, cho hạt bo bo vào nấu cháo hoặc cho vào ấm để sắc thuốc.
Cách dùng hạt bo bo cũng vô cùng phong phú. Tùy vào mục đích hướng đến mà bạn có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các loại dược liệu khác để gia tăng hiệu quả.
Tuy nhiên, để sử dụng hạt bo bo, bạn buộc phải phải tách bỏ lớp vỏ cứng bên ngoài và dùng đúng liều lượng khuyến cáo là từ 12 – 80g/ ngày (trường hợp đặc biệt có thể dùng lên đến 100 – 150g/ ngày). Tuyệt đối không quá lạm dụng vì có thể gây các tác dụng phụ không mong muốn, đặc biệt là tình trạng thừa dưỡng chất. Dưới đây là các món ăn bài thuốc từ hạt bo bo mà bạn có thể áp dụng tại nhà:
Hỗ trợ điều trị tiểu đường, đái dắt, đái ra máu, tiểu tiển sẻn
 |
| Cháo bo bo hỗ trợ điều trị tiểu đường đái ra máu, ăn uống kém. |
Nếu đang bị bệnh tiểu đường, đái ra máu, ăn uống kém, cơ thể bị phù nề, phong thấp đau thì có thể nấu cháo hạt bo bo theo công thức: hạt bo bo 30g, gạo tẻ 50g. Cho cả hai vào nồi, nấu thành cháo. Chia cháo thành các bữa nhỏ trong ngày.
Trường hợp người bệnh bị ho suyễn có đờm, đái dắt, tiểu đường hoặc thậm chí là ung thư dạ dày, ung thư thực quản thì có thể nấu canh từ nhân hạt bo bo. Công thức nấu canh hạt bo bo rất đơn giản. Chỉ cần chuẩn bị hạt bo bo 100g, bạch quả 12g. Rửa sạch, thêm lượng nước vừa phải, cho vào nồi đun chín tới. Sau đó, thêm một chút đường phèn cho vừa miệng để ăn.
Nếu bị tiểu tiển sẻn, nước tiểu vàng, bụng trướng nước, bàng quang thấp nhiệt, rôm sảy có thể lấy nhân hạt bo bo 100g, bí đao tươi 500g. Cho vào nồi nấu lên, thêm đường hoặc gia vị cho vừa miệng. Ngày nấu 1 lần để dùng hoặc cách ngày nấu 1 lần. Kiên trì dùng để cảm nhận hiệu quả.
Hỗ trợ điều trị cho người bệnh phổi, ung thư phổi
Hạt bo bo có thể ngăn chặn sự phát triển của các khối u ác tính, trong đó có ung thư phổi. Vì vậy, người bệnh ung thư phổi có thể sắc thuốc hỗ trợ điều trị theo công thức hạt bo bo, rễ cỏ tranh, bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 30g; thất diệp nhất chi hoa, quất hồng bì, hạ khô thảo 15g; sinh địa, huyền sâm 12g. Cho tất cả vào nồi, sắc uống trong ngày.
Trường hợp bạn mắc bệnh phổi hoặc có nguy cơ cao mắc bệnh phổi (người làm việc trong môi trường bụi bặm) thì có thể dùng hạt bo bo làm món ăn trị liệu. Các hợp chất hữu ích trong hạt bo bo sẽ giúp khí quản nhánh được mở rộng để phổi có cảm giác dễ chịu hơn.
Hỗ trợ điều trị phong thấp, nhức mỏi chân tay
 |
| Người bị phong thấp, nhức mỏi chân tay có thể hỗ trợ điều trị bằng ý dĩ. |
Nếu bị phong thấp, nhức mỏi chân tay, phát sốt, bạn có thể dùng bài thuốc gồm hạt bo bo 30g, phong phong 15g. Cho vào nồi sắc lấy nước uống thay trà. Trường hợp bạn bị phong thấp tê đau, co giật, không thể co duỗi chi thì có thể phối hợp hạt bo bo với linh tiên, phòng kỷ, khương hoạt, độc hoạt, xích thược, phụ phiến, đương quy, tang chi.
Trường hợp bạn bị phong thấp tê bại lâu ngày, chi biến dạng, gân co rút thì có thể dùng các vị thuốc hỗ trợ điều trị phong thấp tê đau kết hợp thêm với sơn giáp nướng, cốt toái bổ, địa long, hồng hoa, hổ cốt, mộc qua để thư cân, tráng cốt, hoạt huyết, thông lạc.
Hỗ trợ điều trị can thận âm hư, ung thư cổ tử cung
Người can thận âm hư, ung thư cổ tử cung hoặc nữ giới có nguy cơ cao bị ung thư cổ tử cung (người hút thuốc, quan hệ tình dục sớm, quan hệ tình dục không an toàn, sinh con khi còn quá trẻ (<17 tuổi), sinh đẻ nhiều lần, viêm cổ tử cung mãn tính..) có thể dùng bài thuốc từ hạt bo bo. Cụ thể, bạn cần chuẩn bị nhân hạt bo bo 30g, củ ấu 15g; bong bóng cá chiên, táo tàu mỗi thứ 10g. Cho tất cả vào nồi nấu thành cháo, ăn trong ngày.
Chữa tỳ vị hư nhược, không thiết ăn uống
 |
| Nếu tỳ vị hư nhược, không thiết ăn uống thì bạn nên ăn cháo bo bo |
Người lớn bị chứng tỳ hư, cơ thể mỏi mệt, không thiết ăn uống dẫn đến tiểu tiện không thông, hai bên gò má và hay chân bị phù thũng có thể nấu cháo bo bo để kiện tỳ, lợi thủy, tiêu thũng. Công thức nấu cháo bo bo rất đơn giản, chỉ cần lấy nhân hạt bo bo 150g, gạo tẻ 150g, sơn dược 150g. Cho tất cả nguyên liệu vào nồi, nấu thành cháo, chia nhiều lần ăn trong ngày.
Hỗ trợ điều trị sâu răng
Lấy nhân hạt bo bo 50g, cát ngạch 50g. Đem cả hai vị thuốc nghiền thành bột mịn, trộn đều, cho vào lọ thủy tinh đậy kín để dùng dần. Khi đau chỉ cần chấm vào chỗ răng sâu là được.
Trị mụn, làm đẹp da
Nếu da mọc mụn cơm, trứng cá, phát ban, nổi nhiều tàn nhang thì có thể áp dụng công thức làm đẹp da, trị mụn từ hạt bo bo. Cách thực hiện rất đơn giản. Chuẩn bị nhân hạt bo bo 50g, bách hợp 6g, đường phèn vừa đủ. Cho vào nồi, thêm nước, nấu chín dùng trong ngày. Bạn cũng có thể dùng các món ăn với hạt bo bo như: cơm độn bo bo, bo bo hầm gà, chè bo bo long nhãn, chè hạt sen bo bo… để làm đẹp da, bồi bổ cho cơ thể.
Dùng hạt bo bo cho trẻ sơ sinh
 |
| Trẻ sơ sinh nên uống nước nấu từ hạt bo bo để thanh nhiệt |
Hạt bo bo không chỉ là vị thuốc bổ dưỡng, lành tính mà còn là thần dược cho trẻ sơ sinh. Theo kinh nghiệm dân gian, nếu thấy trẻ sơ sinh đái dắt, đái ít, có vẻ không được thông suốt, nước tiểu nóng, khai thì nên dùng nhân hạt bo bo nấu nước cho uống.
Trẻ sơ sinh bú sữa bột hoặc sữa đặc trong thời gian dài cũng nên uống nước ý dĩ. Vì các loại sữa này đều nóng, không dễ tiêu hóa như sữa mẹ. Việc cho trẻ uống nước ý dĩ sẽ giúp trẻ được thanh nhiệt, hỗ trợ hệ tiêu hóa để phòng ngừa nhiều chứng bệnh liên quan đén việc tiêu hóa khó khăn.
Thậm chí, khi sữa đặc và sữa bột còn chưa phổ biến, nước nấu từ hạt bo bo còn được dùng để cho trẻ bú thay sữa. Loại hạt này cũng được tạm dùng trong cách bài thuốc chữa suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ.
Những lưu ý khi dùng hạt bo bo (kiêng kỵ)
 |
| Lưu ý khi dùng hạt bo bo |
- Mặc dù hạt bo bo mang lại cho cơ thể nhiều lợi ích về sức khoẻ, nhưng nếu dùng không đúng liều lượng, sai đối tượng thì hạt bo bo có thể gây hại cho cơ thể. Vì vậy, khi sử dụng bạn cần lưu ý những điều sau:
- Không dùng hơn 80gr/ ngày.
- Không dùng khi đang mang thai, hàn nhập vào gân, hơi thở ngắn,... hoặc bị dị ứng với các thành phần có trong hạt bo bo.
- Phụ nữ đang cho con bú, người đang sử dụng thuốc điều trị nên tham khảo ý kiến bác sĩ để sử dụng đúng liều lượng.
