Sầu riêng kẹt lối sang Trung Quốc
 |
| Sầu riêng được sơ chế và đóng gói theo tiêu chuẩn kiểm dịch trước khi xuất khẩu. |
Từ đầu năm 2025 đến nay, ngành rau quả Việt Nam liên tiếp đón nhận những con số sụt giảm. Theo thống kê sơ bộ của Cục Hải quan, riêng tháng 5/2025, kim ngạch xuất khẩu rau quả chỉ đạt hơn 496 triệu USD, giảm mạnh 33,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây cũng là tháng thứ 5 liên tiếp giá trị xuất khẩu của ngành hàng này đi xuống, kéo tổng kim ngạch 5 tháng đầu năm chỉ đạt gần 2,2 tỷ USD, tức giảm gần 18% so với cùng kỳ năm 2024.
Phân tích nguyên nhân khiến ngành hàng mất đà tăng trưởng, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT) Đặng Phúc Nguyên cho rằng, thị trường Trung Quốc – vốn chiếm tỷ trọng lớn – đang siết chặt các yêu cầu kiểm dịch thực vật, đặc biệt là đối với mặt hàng sầu riêng. Trong 4 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả sang thị trường này chỉ đạt 777,8 triệu USD, giảm tới 32,8%. Không chỉ bị kiểm tra gắt gao, sầu riêng Việt Nam còn phải cạnh tranh quyết liệt với sản phẩm cùng loại từ Thái Lan, Malaysia, và gần đây là Indonesia và Lào.
Trong đó, Lào nổi lên như một đối thủ mới nhờ lợi thế về hạ tầng vận chuyển. Tuyến đường sắt Viêng Chăn – Côn Minh dài hơn 1.000km với tốc độ vận hành trên 120 km/giờ giúp rút ngắn đáng kể thời gian đưa nông sản tươi đến tay người tiêu dùng Trung Quốc. Cùng với đó, diện tích trồng sầu riêng tại Lào đã vượt mốc 3.000ha vào cuối năm 2024 và có xu hướng tăng mạnh. Indonesia cũng đang tích cực chuẩn bị hậu cần và đàm phán mở cửa để đưa sầu riêng vào thị trường hơn 1,4 tỷ dân này.
Cạnh tranh từ các quốc gia trong khu vực cùng với các rào cản kỹ thuật đang làm giảm sức cạnh tranh của rau quả Việt trên thị trường truyền thống. Đáng lưu ý, trong bối cảnh bị "chèn ép" tại Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp trong nước vẫn chưa chủ động tiếp cận thông tin về các quy định mới hoặc cập nhật những yêu cầu kỹ thuật ngày càng khắt khe.
Mở hướng đi mới cho trái ngọt Việt
 |
| Nông sản Việt nỗ lực nâng chất lượng và tuân thủ quy chuẩn để vươn xa trên thị trường quốc tế. |
Tuy gặp khó tại thị trường chủ lực, ngành rau quả Việt Nam vẫn ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực tại các thị trường khác. Trong nhóm 20 thị trường xuất khẩu lớn nhất, đáng chú ý là mức tăng trưởng đột phá ở Italia (tăng 372,7%, đạt 5,9 triệu USD) và Hồng Kông (tăng 103%, đạt 24,7 triệu USD). Các thị trường lớn khác như Mỹ, Nhật Bản, UAE và Australia cũng đang mở ra cơ hội mới. Riêng thị trường Mỹ, kim ngạch xuất khẩu rau quả 4 tháng đầu năm 2025 đạt 154,3 triệu USD, tăng 66% so với cùng kỳ năm ngoái.
Để khai thác hiệu quả các thị trường mới, giới chuyên môn cho rằng Việt Nam cần tập trung đa dạng mặt hàng xuất khẩu, thay vì lệ thuộc vào một vài nông sản chủ lực. Những loại trái cây có thế mạnh như thanh long, chuối, xoài, bưởi… nếu được chuẩn hóa quy trình sản xuất và nâng cao năng lực đóng gói sẽ có nhiều tiềm năng tiếp cận các thị trường khó tính.
Một điểm sáng đang thu hút sự chú ý là việc Việt Nam vừa ký kết Nghị định thư với Trung Quốc về kiểm dịch thực vật đối với ớt và chanh leo. Ông Hồ Bảo - Giám đốc Công ty cổ phần Vạn Xuân Agri (Đắk Nông) nhận định, Nghị định thư này mở ra cánh cửa lớn cho mặt hàng chanh leo – loại trái cây có nhu cầu rất cao tại Trung Quốc. Hiện nay, công ty ông xuất khẩu trung bình 10 container chanh leo mỗi ngày qua đường tiểu ngạch, tương đương 200 tấn. Tuy nhiên, để chuyển sang xuất khẩu chính ngạch, doanh nghiệp phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện rất nghiêm ngặt theo đúng Nghị định thư.
Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa nắm rõ các quy định kỹ thuật, chưa được phổ biến đầy đủ về kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc hay tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Do đó, ông Bảo kiến nghị các cơ quan quản lý cần tích cực hơn trong việc hướng dẫn, tập huấn để giúp doanh nghiệp chuẩn hóa quy trình xuất khẩu.
Phía cơ quan quản lý nhà nước, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đang phối hợp với địa phương triển khai thiết lập và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói cho các sản phẩm mới như chanh leo, ớt tươi. Đồng thời, làm việc trực tiếp với Tổng cục Hải quan Trung Quốc để kiểm tra, phê duyệt mã số cũng như xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm quy định.
Song song đó, cơ quan chức năng cũng tổ chức tập huấn về tiêu chuẩn chất lượng, kiểm dịch và hướng dẫn các bên liên quan chủ động liên kết sản xuất – tiêu thụ. Việc đẩy mạnh vai trò của doanh nghiệp, người trồng và hợp tác xã trong chuỗi giá trị được xem là yếu tố sống còn để tạo ra khối lượng hàng hóa đồng đều về chất lượng, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu trong giai đoạn mới.
Việc phụ thuộc quá lớn vào một thị trường như Trung Quốc đã cho thấy rõ những rủi ro mà ngành hàng rau quả Việt Nam đang phải đối mặt. Để khôi phục đà tăng trưởng, không còn con đường nào khác ngoài việc đa dạng hóa cả về thị trường lẫn sản phẩm, đồng thời tăng cường năng lực thích ứng của doanh nghiệp với các yêu cầu quốc tế ngày càng khắt khe. Sự linh hoạt, chủ động và liên kết chặt chẽ từ sản xuất đến xuất khẩu chính là “chìa khóa” để rau quả Việt vững vàng bước ra thế giới.
