| Súp lươn Nghệ An - Đặc sản Việt Nam chinh phục thế giới Đặc sản “vạn người mê” của Sapa vào top bánh ngon nhất châu Á Bánh khọt Vũng Tàu - Đặc sản miền biển chinh phục trái tim thực khách |
Kỳ lạ món ăn từ đất ở Vĩnh Phúc
 |
| Thứ đặc sản này được người thành phố tò mò những năm gần đây. |
Ai cũng biết câu "không tiền cạp đất mà ăn" vốn là để nói về tầm quan trọng của tiền (hay vật chất) trong cuộc sống. "Cạp đất mà ăn" ở đây thực chất là chỉ việc không có gì ăn cả. Ấy thế nhưng, ở một nơi của Việt Nam đã chứng minh rằng chúng ta hoàn toàn có thể "cạp đất mà ăn" bởi ở đó có một loại đất thật sự có thể ăn được!
Đất hun khói còn có tên gọi khác là đất hun, ngói hun, đất ngói, là đặc sản độc nhất vô nhị tại một ngôi làng được gọi với cái tên kỳ lạ là “làng ăn đất” hay “làng ăn đặc sản” nằm ngay sau thị trấn Lập Thạch, huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc.
Tục ăn đất ở đây đã có từ rất lâu, không ai nhớ rõ. Qua lời kể của những người lớn tuổi nhất trong làng thì từ khi sinh ra, họ đã thấy cha, ông thường ngày vẫn hay cầm miếng đất ngói ăn ngấu nghiến. Khách thập phương nghe đến tên món ăn thì cất công tìm đến để được tận mắt chứng kiến nhưng ít ai người dám ăn thử.
 |
| Loại đất lạ có thể ăn được. |
Còn theo người dân Lập Thạch, một khi đã ghiền món này thì người ăn không thể quên được vị béo, ngậy của đất, cộng thêm mùi thơm đặc trưng của lá sim tươi hun khói.
Trước đây, chỉ có người dân ở Lập Trạch biết đến đất hun khói, món ăn này gắn với cuộc sống dân dã của người dân ở đây những ngày nghèo khó. Thậm chí, khoảng 20-30 năm trước, đất ăn được bày bán tràn lan ở chợ, như bán rau, bán thịt nên Lập Thạch từng là đầu mối cung cấp đất ăn cho nhiều địa phương trong, ngoài Vĩnh Phúc như: Tam Dương, Vĩnh Tường, Lâm Thao, Phù Ninh (Phú Thọ), xa hơn là ở tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang.
Vài năm trước, đất hun khói được bán với giá khoảng 120.000 đồng/kg nhưng số lượng không có nhiều. Hiện qua mạng xã hội và các phương tiện truyền thông, đất hun khói được biết đến nhiều hơn. Nhiều người vì tò mò nên đặt mua về ăn thử.
 |
| Loại đất này khi ăn có mùi của khói, vị bùi và chút mặn. |
Dù lớp trẻ hiện nay ở làng không còn ăn đất phổ biến như trước, nhưng vẫn có những người cao niên ở khu phố Thống Nhất xem đất ngói là món ăn khoái khẩu, không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật của họ.
Những vị cao niên trong làng chia sẻ, người dân nơi đây ăn đất phần vì thói quen, phần vì suy nghĩ ăn loại đất này tốt cho sức khỏe. Ngoài ra, đất ngói một thời từng được coi là “đầu câu chuyện”, gắn kết người dân trong làng vì mỗi khi gặp gỡ hay đến nhà ai, người dân nơi đây đều mời nhau ăn miếng đất ngói thay cho miếng trầu quen thuộc.
Về nguyên nhân ăn đất, nhiều nhà khoa học cho rằng, người ta ăn đất (ngói) để bổ sung lượng muối khoáng và nguyên tố vi lượng (chất dinh dưỡng vô cơ) mà cơ thể thiếu. Do đó, điều này đặc biệt dễ thấy ở những người đàn bà đang trong kỳ thai nghén. Khoa học thế giới còn nhắc đến một số nguyên nhân khác, chẳng hạn: ăn đất do đói trong những thời kỳ đói kém, ăn đất để tiêu độc, giải độc, trị đau bụng hay nhằm giải tỏa căng thẳng về thần kinh, tâm sinh lý.
Lạ miệng với món đất hun khói
 |
| Người dân nướng đất để có được món “bánh ngói” đặc sản. |
Được biết, loại đất được sử dụng để làm đất hun khói chính là đất cao lanh, chỉ được tìm thấy ở vùng Lập Trạch. Đây không phải là đất bình thường để trồng trọt mà vô cùng đặc biệt. Đặc điểm của loại đất này là giòn, có màu trắng ngà, chịu được nhiệt độ cao. Thành phần chủ yếu trong loại đất này là kaolinit và một số những khoáng vật khác. Cao lanh được cho là an toàn với con người.
Trước đây, đất ngói có thể tìm thấy trên nhiều ngọn núi, nhưng do việc khai thác diễn ra qua nhiều đời nên giờ số lượng chỉ còn rất ít. Muốn lấy được đất ngói phải đào hố sâu 3-7m, đến khi gặp những vỉa đất màu trắng như cục phấn mới dùng ăn được. Khi đào thấy đất phải dùng búa đục từng mảng một, cho vào rổ đưa cho người trên bờ.
Ngói có hai màu có thể dùng để ăn là màu trắng sữa như bánh khảo và màu xanh như chè lam. Theo kinh nghiệm, người khỏe răng có thể ăn được ngói màu xanh lam, người già chỉ ăn ngói màu trắng sữa. Ngói xanh ăn sẽ ngậy hơn nhưng cứng. Đất được khai thác về còn nhiều tạp đất, sạn nên cần phải gọt, đẽo thật sạch và tách thành từng miếng nhỏ như kẹo lạc.
 |
| Đất thường được hun với khói lá sim để có hương vị đặc trưng. |
Để ăn được, người dân sẽ chặt thành từng miếng nhỏ, cạo hết bên ngoài và chỉ lấy phần trắng bên trong, sau đó đem hun trên khói rơm để "làm chín". Để thơm ngon hơn, khi nung người dân ở đây sẽ sử dụng thêm lá sim rừng. Lá sim được đốt cháy rồi hơ trước ngọn lửa. Khói của lá sim sẽ ám vào từng miếng đất, tạo vị thơm ngon đặc trưng. Nếu thiếu lá sim rừng, đất hun khói sẽ giảm bớt độ thơm và vị ngon. Loại đất này khi ăn có mùi của khói, hơi thơm thơm mà cũng hơi hắc hắc, vị bùi và có chút mặn.
Ngói có thể ăn sống, nhưng để có mùi vị hấp dẫn cần trải qua công đoạn chế biến khá tỉ mỉ và kỹ lưỡng. Người dùng phải hái thêm lá cây sim tươi đốt cháy rồi đưa đất lên hơ trước ngọn lửa. Khói sẽ ám vào từng miếng đất, làm cho đất thơm hơn. Nếu không có "gia vị" này, món ngói sẽ mất ngon, không thơm, không bùi. Khi miếng đất hơi ngả màu vàng và có mùi của lá sim là có thể thưởng thức được. Ăn vào sẽ có cảm giác như ăn miếng lương khô nhưng không bị khát nước.
 |
| Món quà vặt độc đáo, ăn một lần nhớ mãi không quên. |
Quan trọng nhất trong giai đoạn chế biến món ăn này sau khi sơ chế làm sạch đất chính là tìm kiếm nguyên liệu để chuẩn bị cho giai đoạn hun khói. Những người dân sẽ lên rừng hái lá sim, đặc biệt là lá sim bánh tẻ - thứ nguyên liệu làm nên mùi thơm đặc trưng của món đất khói. Sau đó, họ đốt lên và hun đất vào trong khói tạo nên mùi hương thơm nồng, khi ăn món này cho ta cảm nhận vị bùi bùi, ngậy ngậy như là ăn một món bánh giòn giòn vậy.
Điều đặc biệt làm nên hương vị khó quên của món đất hun khói Lập Thạch này chính là cảm giác là lạ, thơm bùi, không hề có cảm giác sạn như chúng ta tưởng. Nếu có dịp đến thăm mảnh đất dân dã Lập Thạch, các tín đồ ẩm thực không nên bỏ qua trải nghiệm nhâm nhi món ăn làm từ đất này.
