Âm nhạc – Từ nghệ thuật đến liệu pháp y học

Từ bản năng thưởng thức đến cơ sở khoa học vững chắc

Từ xa xưa, con người đã theo bản năng tìm đến âm nhạc như một cách để giải tỏa cảm xúc. Ngày nay, những trải nghiệm đó đã được khoa học chứng minh bằng những bằng chứng thuyết phục.

Từ xa xưa, con người đã theo bản năng tìm đến âm nhạc như một cách để giải tỏa cảm xúc.

Bác sĩ chuyên khoa 1 Đinh Hoàng Đức, Khoa Nội Thần kinh - đột quỵ, Bệnh viện Gia An 115, giải thích: “Khi nghe được một bài nhạc phù hợp, não bộ sẽ giải phóng dopamine, endorphin, oxytocin - những 'hormone hạnh phúc' - giúp chúng ta cảm thấy thư giãn.”

Cơ chế này không chỉ dừng lại ở cảm giác vui vẻ. Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng nhịp tim và hơi thở có xu hướng đồng bộ với tiết tấu âm nhạc. Các bản nhạc chậm (khoảng 60-80 nhịp/phút) giúp giảm cortisol, ổn định huyết áp, trong khi những giai điệu vui tươi kích thích sản xuất endorphin.

Bác sĩ Hoàng Đức bổ sung: “Âm nhạc còn có thể làm chậm nhịp tim, hạ huyết áp và giảm nồng độ cortisol - một loại hormone gây căng thẳng. Ngoài tác động sinh học, âm nhạc còn giúp phân tán sự chú ý, khiến người nghe bớt tập trung vào nỗi đau hay lo âu.”

Cảm giác dễ chịu khi nghe nhạc là kết quả tổng hợp của tác động thần kinh - nội tiết, tâm lý và trải nghiệm cá nhân. Một phân tích tổng hợp mới đây đăng trên tạp chí The Lancet eClinicalMedicine (Anh) vào tháng 6.2025, cũng đã khẳng định âm nhạc có hiệu quả trong việc giảm lo âu ở nhiều bối cảnh lâm sàng khác nhau.

Liệu pháp âm nhạc: Khi giai điệu trở thành công cụ trị liệu chuyên nghiệp

Khi lợi ích của âm nhạc được áp dụng một cách có chủ đích, chúng ta có một ngành khoa học thực thụ: liệu pháp âm nhạc. Đây là quá trình can thiệp y tế có cấu trúc, được thực hiện bởi các chuyên gia được đào tạo bài bản.

Đối với nhiều bệnh nhân, đặc biệt là người bị trầm cảm, liệu pháp này mở ra một cánh cửa hy vọng. TS tâm lý Trịnh Thanh Hương chia sẻ: “Người bệnh trầm cảm thường sống khép kín, thu mình, mất động lực, giảm hứng thú. Trạng thái cảm xúc chủ yếu là buồn bã, chán nản, đôi khi trống rỗng, tê liệt.”

Âm nhạc được ứng dụng như một liệu pháp trị liệu, đồng hành cùng y học hiện đại trong chăm sóc tinh thần người bệnh.

Trong trạng thái đó, âm nhạc, với sự đa dạng giai điệu, tiết tấu, ca từ, sẽ giúp khơi gợi lại những rung cảm tưởng chừng đã mất. "Một bản nhạc buồn có thể giúp họ nhận diện nỗi đau. Một giai điệu tươi sáng lại khơi dậy niềm hy vọng. Đó là bước đầu tiên để chữa lành", TS Hương giải thích.

Một ưu điểm vượt trội của liệu pháp âm nhạc là nó không ép buộc người bệnh phải diễn tả nỗi đau bằng lời. TS Hương cho biết, khác với các liệu pháp đòi hỏi phải chia sẻ, trò chuyện, liệu pháp âm nhạc cho phép người bệnh bày tỏ cảm xúc một cách tự nhiên nhất.

Thực tiễn cho thấy hiệu quả rõ rệt. Bác sĩ Đinh Hoàng Đức khẳng định, ở người trầm cảm, liệu pháp âm nhạc khi kết hợp với điều trị chuẩn giúp giảm rõ rệt các triệu chứng của bệnh. Ngay cả với người bị bệnh tim mạch, việc nghe nhạc cũng giúp họ có huyết áp ổn định hơn và cảm thấy bớt lo lắng.

Liệu pháp này còn được áp dụng trong môi trường nhóm. Bà Thanh Hương cho biết: "Liệu pháp âm nhạc nhóm giúp người bệnh cảm nhận sự đồng điệu khi cùng hát một bài hát, chơi các trò chơi âm nhạc... khiến họ tìm lại cảm giác an lành. Có thể nói âm nhạc làm vơi đi nỗi lòng, giải phóng những ấm ức, khó chịu từ bệnh tật."

Sự phát triển của liệu pháp âm nhạc chuyên nghiệp cũng song hành với xu hướng "chữa lành" trong văn hóa đại chúng. Nhiều nghệ sĩ đang tạo ra những sản phẩm âm nhạc với thông điệp chữa lành, đồng hành cùng khán giả trên hành trình vượt qua những tổn thương tinh thần.

Từ một bản năng nguyên thủy đến một liệu pháp y học được công nhận, hành trình của âm nhạc đã chứng minh sức mạnh diệu kỳ của nó. Âm nhạc không thay thế hoàn toàn các phương pháp điều trị y học, nhưng nó là một người bạn đồng hành không thể thiếu, giúp hành trình tìm về sự cân bằng và bình yên của chúng ta trở nên trọn vẹn hơn.

Vì sao hệ hô hấp dễ "gặp nạn" vào mùa mưa?

Tuổi thọ dài hay ngắn là do hệ tiêu hóa?

Chủ động phòng đột quỵ từ những bước chân mỗi ngày