 |
| Cây mác púp thường mọc nhiều ở khu vực vùng núi tỉnh Cao Bằng |
Mác púp (quả mác púp) là tiếng của người Tày miền đông Cao Bằng. Cây mác púp là dạng cây leo, cứng cáp, thường bám vào các loại cây to, như: Gạo, sau sau, sung... và trụ trên các mỏm đá vôi để sinh tồn, phát triển.
Cây mác púp cũng có bộ rễ bám xuống đất, có gốc cây lâu năm to bằng bắp tay, cuộn dài chằng chịt ôm lấy thân cây to leo lên cao tới 10 -15 m. Thân cây mọc đến đâu thì đẻ nhánh đến đó, các nhánh cây có đường kính to bằng ngón tay trỏ, thuôn mập đến ngọn buông xuống tự nhiên.
Lá cây hình e-lip mọc dày so le, trên lá màu xanh sáng, mặt dưới màu xám, cả hai mặt hằn rõ nhiều gân lá chân chim. Cây mác púp leo lên thân cây khác tồn tại theo chức năng cộng sinh.
 |
| Quả mác púp khi được thu hái về để làm thạch |
Hằng năm, vào cuối mùa xuân, mác púp nở hoa, kết trái từ tháng 3 đến tháng 4 âm lịch. Quả mác púp tròn, to như quả chanh không hạt, vỏ khá dày, mịn màng, nây đều. Vào tháng 7 - 8 âm lịch, bà con vào rừng thu hái quả mác púp, 1 kg được khoảng 12 - 15 quả.
Những quả mác púp sau khi lấy về rửa sạch, phơi cho ráo nước, sau đó bổ vỏ tách lấy hạt có màu vàng nhạt. Hạt tép mác púp sau khi phơi nắng nhẹ để khô rồi bảo quản bằng cách cho vào túi nilon dày hoặc nồi nhôm, đậy nắp kín. Giá bán từ 300.000 - 400.000 đồng/kg.
 |
| Hạt mác púp khô có giá dao động từ 300.000 đồng đến 400.000 đồng/kg |
Hạt mác púp là một vị thuốc dân gian vị ngọt tính mát. Những bà mẹ trẻ bị tắc sữa chỉ cần uống nước hạt Mác púp là sữa về dồi dào. Bên cạnh đó, hạt cũng rất tốt cho những ai bị mắc bệnh về đường ruột. Vì nó giúp cải thiện hoạt động của hệ tiêu hóa và khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của cơ thể. Ngoài ra, người ta cũng phát hiện thêm một số công dụng khác của hạt mác púp có thể kể đến như: Giải độc, tráng dương bổ thận, đau họng,…
Cách làm thạch mác púp không quá phức tạp, người làm chỉ cần có nước sôi để nguội, chậu, 1 túi vải sạch và ít hạt mác púp là có thể làm được. Nước sẽ đổ vào chậu, hạt sẽ đổ vào túi vải, cứ 100 gram hạt khô sẽ tương ứng với khoảng 1,2-1,3kg nước.
Tiếp theo, hạt này sẽ được vò nhẹ nhàng để các chất thạch màu trắng đục từ hạt tiết ra, đến khi xuất hiện màu trắng đục phủ gần kín bề mặt nước sẽ ngừng vò. Sau đó, chậu nước này sẽ để 1-2 tiếng, thạch sẽ đông chắc hoàn toàn và có thể bỏ trong tủ lạnh để sử dụng dần. Có thể ăn với nước đường làm từ mật mía hoặc đường hoa mai, tùy thuộc vào khẩu vị của từng người.
 |
| Hạt mác púp khô và thạch mác púp |
Tuy cách làm tưởng chừng đơn giản nhưng thạch chất lượng tốt phải trong như pha lê, có độ kết dính cao, dẻo và ít nước dư trong chậu. Nước đường để ăn với thạch thường là đường làm từ mật mía (đường phên) hoặc đường hoa mai. Người ta dùng chiếc muôi hoặc dao cắt từng khoanh thạch nhỏ cho vào cốc, đổ lượng nước đường vừa phải tùy theo sở thích của mỗi người.
Nhìn cốc thạch lóng lánh hòa quyện với nước đường mật sánh mịn, phảng phất mùi thơm dịu, trông thật bắt mắt khiến thực khách muốn thưởng thức ngay. Chạm miếng thạch vào đầu lưỡi mà cảm nhận sự mát rượi, tinh khiết, ngọt ngào, quyến rũ của sản vật thiên nhiên ban tặng qua bàn tay tài hoa của con người. Theo như người dân địa phương, thạch Mác púp có nhiều tác dụng như: Làm mát cơ thể, lợi tiểu, trị được chứng đau bụng...
Mác púp phân bố khắp nơi trên địa bàn tỉnh, tuy nhiên, nhiều nhất và biết sử dụng làm thạch trắng chủ yếu ở huyện Trùng Khánh. Sự hấp dẫn về loại thạch dân dã này đã cuốn hút nhiều du khách các tỉnh, thành phố tìm mua hạt tép khô quả mác púp để chế biến thạch.
Trước đây, việc mua loại hạt này còn gặp khá nhiều khó khăn. Có người phải nhờ người quen ở Cao Bằng mua hộ mới có. Hiện nay, có thể mua hạt mác púp tại các cửa hàng kinh doanh đặc sản Cao Bằng. Ngoài ra, một số trang thương mại điện tử, người tiêu dùng dễ dàng tìm mua với giá cả phải chăng. Có những người chỉ bán khoảng hơn 300.000 đồng/kg, cao nhất chỉ khoảng 400.000 đồng/kg.
