Khi bác sĩ dựa dẫm vào AI: Lợi ích và cái giá tiềm ẩn

Trí tuệ nhân tạo đang ngày càng khẳng định vai trò không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, và y học cũng không ngoại lệ. Từ việc phân tích hình ảnh y tế như X-quang, MRI để phát hiện sớm ung thư, đến việc sàng lọc hàng triệu dữ liệu để tìm ra phác đồ điều trị tối ưu, AI đã chứng tỏ mình là một trợ thủ vô giá.

Trí tuệ nhân tạo đang ngày càng khẳng định vai trò không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, và y học cũng không ngoại lệ.

Các bệnh viện lớn trên thế giới và cả ở Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng AI, xem đây là chìa khóa cho nền y tế thông minh. Theo thống kê của Hiệp hội Y khoa Mỹ, có tới 66% bác sĩ đang sử dụng AI cho nhiều mục đích khác nhau, một con số cho thấy tốc độ thâm nhập chóng mặt của công nghệ này.

Lợi ích là không thể bàn cãi. AI giúp giảm tải áp lực công việc, tự động hóa các quy trình thủ công, cho phép các y bác sĩ có thêm thời gian tập trung vào việc chăm sóc bệnh nhân. Nó có thể phát hiện những dấu hiệu bệnh tật mà mắt người dễ dàng bỏ sót, đặc biệt là trong các lĩnh vực đòi hỏi sự quan sát tỉ mỉ như chẩn đoán hình ảnh hay nội soi.

Thế nhưng, mặt trái của sự tiện lợi này đang dần lộ diện, đặt ra một câu hỏi lớn về tương lai của ngành y: Liệu chúng ta có đang đánh đổi kỹ năng cốt lõi của con người để lấy sự hiệu quả trước mắt?

Hồi chuông cảnh tỉnh từ những con số biết nói

Mối lo ngại về việc AI làm suy giảm năng lực chuyên môn không còn là giả thuyết suông. Một nghiên cứu đột phá, được đăng trên tạp chí y khoa uy tín The Lancet Gastroenterology and Hepatology, đã cung cấp những bằng chứng thực tế đầu tiên. Nghiên cứu này khảo sát 4 trung tâm nội soi ở Ba Lan, so sánh tỷ lệ phát hiện khối u trong 3 tháng trước khi triển khai AI và 3 tháng sau đó.

Trong quá trình nghiên cứu, các ca nội soi được chọn ngẫu nhiên để thực hiện có hoặc không có AI hỗ trợ. Kết quả đã khiến cả giới y khoa phải giật mình: sau một thời gian thường xuyên sử dụng hệ thống AI, tỷ lệ phát hiện các khối u tiền ung thư của chính các bác sĩ đó khi không có sự trợ giúp của AI đã giảm xuống khoảng 6%.

Điều đáng chú ý là 19 bác sĩ tham gia đều là những người dày dạn kinh nghiệm, mỗi người từng thực hiện hơn 2.000 ca nội soi. Chính vì vậy, kết quả này càng làm dấy lên lo ngại sâu sắc. Omer Ahmad, chuyên gia tiêu hóa tại Bệnh viện Đại học London, nhận định rằng tác động tiêu cực này đối với các bác sĩ thực tập hoặc mới vào nghề có thể còn rõ rệt hơn nữa.

“AI mang lại nhiều tiềm năng cải thiện kết quả điều trị, nhưng chúng ta cũng cần đề phòng sự mai một âm thầm của các kỹ năng cơ bản cần thiết để bảo đảm chất lượng nội soi”, Ahmad bình luận.

Phát hiện này cho thấy sự phụ thuộc vào AI có thể dẫn đến một hiện tượng gọi là "tự mãn tự động hóa" (automation complacency). Khi có một công cụ luôn đưa ra câu trả lời chính xác, bộ não con người có xu hướng giảm mức độ tập trung và tư duy phản biện. Dần dần, sự sắc bén trong chẩn đoán, khả năng nhận diện những dấu hiệu bất thường tinh vi – những kỹ năng được mài giũa qua hàng ngàn giờ thực hành – sẽ bị thui chột.

AI mang lại nhiều tiềm năng cải thiện kết quả điều trị, nhưng chúng ta cũng cần đề phòng sự mai một âm thầm của các kỹ năng cơ bản cần thiết để bảo đảm chất lượng.

Thử tưởng tượng một kịch bản khi hệ thống AI gặp sự cố kỹ thuật, bị tấn công mạng hoặc đơn giản là không thể truy cập được. Liệu thế hệ bác sĩ đã quen dựa dẫm vào công nghệ có còn đủ năng lực để đưa ra những chẩn đoán chính xác và kịp thời, hay họ sẽ trở nên lúng túng và kém hiệu quả hơn cả thế hệ đi trước? Đó là một rủi ro hiện hữu đe dọa trực tiếp đến sự an toàn của người bệnh.

Cân bằng giữa 'trợ thủ' và sự phụ thuộc nguy hiểm

Đứng trước thực trạng này, không có nghĩa là chúng ta phải quay lưng lại với AI. Việc phủ nhận những lợi ích to lớn mà AI mang lại sẽ là một bước lùi của y học. Vấn đề cốt lõi nằm ở việc xây dựng một chiến lược tích hợp thông minh, nơi công nghệ phát huy tối đa vai trò hỗ trợ mà không lấn át hay thay thế hoàn toàn năng lực của con người.

Giới chuyên gia đồng tình rằng, tương lai của ngành y không phải là "AI thay thế bác sĩ", mà là "bác sĩ sử dụng AI sẽ thay thế bác sĩ không sử dụng AI".

Để đạt được sự cân bằng đó, cần có những giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần thay đổi trong chương trình đào tạo y khoa. Sinh viên y khoa và các bác sĩ trẻ cần được trang bị kiến thức để hiểu cách AI hoạt động, nhận biết điểm mạnh, điểm yếu và cả những "thiên kiến" tiềm ẩn trong các thuật toán.

Quan trọng hơn, họ phải được huấn luyện để duy trì kỹ năng chẩn đoán độc lập. Các bệnh viện có thể áp dụng quy trình làm việc xen kẽ: các bác sĩ sẽ có những ca làm việc được AI hỗ trợ và những ca phải hoàn toàn dựa vào năng lực của bản thân để đảm bảo kỹ năng không bị "nguội".

Bên cạnh đó, vai trò quyết định cuối cùng phải luôn thuộc về con người. AI chỉ nên được xem là một công cụ cung cấp thêm thông tin, một "ý kiến tư vấn thứ hai" để bác sĩ tham khảo. Người thầy thuốc, với kinh nghiệm, trực giác lâm sàng và khả năng thấu cảm với bệnh nhân – điều mà máy móc không thể có – phải là người tổng hợp mọi dữ liệu để đưa ra chẩn đoán và phác đồ điều trị sau cùng.

Cuộc cách mạng AI trong y tế là một hành trình đầy hứa hẹn nhưng cũng không ít thách thức. Việc lạm dụng AI có thể dẫn đến một nghịch lý đáng buồn: công nghệ được tạo ra để nâng cao năng lực con người cuối cùng lại làm suy giảm chính năng lực đó.

Nghiên cứu từ Ba Lan như một lời nhắc nhở đanh thép rằng, lợi ích trước mắt có thể phải trả một cái giá đắt bằng sự mai một kỹ năng cốt lõi. Tương lai của một nền y tế ưu việt phụ thuộc vào khả năng của chúng ta trong việc điều khiển con thuyền công nghệ một cách khôn ngoan, để AI mãi là một người trợ thủ đắc lực, chứ không bao giờ trở thành "ông chủ" của người bác sĩ.

Mỡ máu cao có cần kiêng tinh bột?

Y học hạt nhân: Bước đột phá giúp "nhìn thấu" và "tiêu diệt" tế bào ung thư trúng đích

Những thói quen âm thầm hủy hoại não bộ