Doanh nghiệp tự tin nhờ chuyển đổi số trong truy xuất nguồn gốc

Tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 của Bộ Công thương

Thách thức minh bạch và phòng vệ thương mại

Tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 của Bộ Công thương ngày 25/09, nhiều chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc minh bạch nguồn gốc trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Xuất nhập khẩu hàng hóa Việt Nam đạt những con số ấn tượng: năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 786,29 tỷ USD, trong đó nhập khẩu chiếm 380,75 tỷ USD, tăng 16,7% so với năm trước, chủ yếu là nguyên liệu phục vụ sản xuất, chế biến. Việc khai thác cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) đòi hỏi doanh nghiệp phải minh bạch về nguồn gốc nguyên liệu. Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng siết chặt quy định truy xuất nguồn gốc, kiểm soát toàn bộ quá trình từ nguyên liệu, sản xuất đến vận chuyển.

Thực tế tại Việt Nam, phòng vệ thương mại đang trở thành công cụ thiết yếu để bảo vệ các ngành công nghiệp nền tảng. Kể từ khi thành lập, Cục Phòng vệ thương mại đã thực hiện 48 vụ điều tra mới và 35 vụ rà soát các biện pháp, kiến nghị 36 biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng nhập khẩu. Tổng doanh thu hàng năm của các doanh nghiệp liên quan ước đạt gần 600.000 tỷ đồng, với hơn 56.000 lao động trực tiếp, thu ngân sách từ thuế phòng vệ thương mại khoảng 1.600 tỷ đồng mỗi năm.

Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng, Trưởng phòng Phòng Điều tra Thiệt hại và Tự vệ, Cục Phòng vệ thương mại, nhấn mạnh: Mỗi khi hoạt động xuất nhập khẩu gặp khó khăn, số vụ kiện phòng vệ thương mại gia tăng. Nhiều doanh nghiệp, dù khó khăn đến mức phải đóng cửa, vẫn không thể hợp tác xây dựng hồ sơ thống nhất vì lo ngại lộ bí mật. Hạn chế trong trao đổi thông tin và sổ sách kế toán chưa minh bạch cũng là rào cản lớn.

Ngành thép và sợi là ví dụ điển hình. Ông Lê Việt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam, cho biết từ năm 2014, các doanh nghiệp thép chủ động khởi xướng điều tra tự vệ với sản phẩm thép dài và phôi thép. Ngành thép Việt Nam cũng phát triển hệ thống kiểm soát nguồn gốc và cung cấp thép HRC “made in Vietnam”, giúp chứng nhận xuất xứ và bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trong nước.

Bà Nguyễn Phương Chi, Giám đốc Chiến lược CTCP Sợi Thế Kỷ, chia sẻ về tình hình cạnh tranh với sợi nhập khẩu Trung Quốc bán phá giá, cho thấy các biện pháp phòng vệ thương mại hiện hành chưa phát huy tối đa hiệu quả khi hàng nhập khẩu phục vụ sản xuất xuất khẩu được miễn thuế. Thực tế này đặt ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp Việt khi phải cân nhắc giữa việc bảo vệ quyền lợi sản xuất nội địa và khai thác thị trường xuất khẩu.

Việc đảm bảo minh bạch nguồn gốc và tuân thủ các quy định về phòng vệ thương mại không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố sống còn để doanh nghiệp nâng cao uy tín và giữ vững vị thế cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Các doanh nghiệp nếu không chuẩn hóa hồ sơ, quản lý dữ liệu và kế toán minh bạch sẽ khó tham gia các cuộc điều tra, gặp rủi ro bị xử phạt và giảm lợi thế cạnh tranh.

Chuyển đổi số giải pháp nâng cao năng lực doanh nghiệp

Các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng siết chặt quy định truy xuất nguồn gốc, kiểm soát toàn bộ quá trình từ nguyên liệu, sản xuất đến vận chuyển.

Trước những thách thức trên, chuyển đổi số nổi lên như giải pháp quan trọng. Ông Nguyễn Thanh Lam, Giám đốc CTCP Lâm Việt, chia sẻ kinh nghiệm ngành gỗ: năm 2021, doanh nghiệp đối mặt vụ việc phòng vệ thương mại theo Mục 301 Mỹ. Trước đây xử lý hồ sơ thủ công, nhưng nhờ áp dụng hệ thống phần mềm quản lý số, chỉ cần nhập mã BO là có thể truy xuất toàn bộ hành trình sản xuất, từ số BI, lệnh sản xuất, kiện nguyên liệu, lô gỗ tròn, chứng từ nhập khẩu, hợp đồng, thông tin nhà cung cấp, khách hàng, đến tọa độ GPS khu rừng khai thác. Kết quả: vụ việc kéo dài hai năm khép lại thuận lợi, Việt Nam được công nhận xuất xứ hợp lệ, tránh rủi ro.

Ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, nhấn mạnh chuyển đổi số không chỉ tin học hóa hay tự động hóa mà cần tiến tới thông minh hóa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới thực tiễn trong hoạt động hàng ngày. Doanh nghiệp nhỏ nên hợp tác với đơn vị chuyên nghiệp để triển khai hiệu quả.

Chuyển đổi số giúp doanh nghiệp minh bạch hóa thông tin, đáp ứng quy định thị trường nhập khẩu, giảm rủi ro gian lận và tranh chấp thương mại, nâng cao niềm tin đối tác quốc tế và lợi thế cạnh tranh bền vững. Ngành thép và sợi đã ghi nhận kết quả tích cực: việc truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ trở nên nhanh chóng, dữ liệu rõ ràng, hỗ trợ doanh nghiệp tự tin khai báo với cơ quan điều tra và quản lý. Ngoài ra, chuyển đổi số còn giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, theo dõi hiệu quả sản xuất và giảm chi phí quản lý.

Việc áp dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và tự động hóa trong quản lý nguyên liệu, vận chuyển, sản xuất sẽ tăng cường khả năng dự báo thị trường và phòng ngừa rủi ro pháp lý. Doanh nghiệp Việt nhờ đó có thể chủ động biến các vụ kiện phòng vệ thương mại từ mối đe dọa thành cơ hội củng cố vị thế trên thị trường toàn cầu, đồng thời xây dựng hình ảnh minh bạch, chuyên nghiệp trước đối tác quốc tế. Những ví dụ điển hình từ ngành thép, gỗ và sợi cho thấy rằng chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là yếu tố quyết định giúp doanh nghiệp Việt phát triển bền vững, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh trong môi trường hội nhập sâu và phức tạp hiện nay.

Chuyển đổi số và xúc tiến thương mại: Đòn bẩy mới cho nông sản Việt

Diễn đàn Ứng dụng khoa học, công nghệ phát triển sản phẩm thiên nhiên: Kiến tạo cầu nối hợp tác Nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp

An toàn người bệnh: Thước đo văn minh xã hội, bắt đầu từ trẻ sơ sinh

Đưa sản phẩm OCOP vươn xa nhờ chuyển đổi số toàn diện