Người tiêu dùng thông minh: Làm thế nào để không bị đánh lừa bởi mã vạch giả?

Nếu quét mã mà không hiện thông tin đầy đủ về sản phẩm, doanh nghiệp sở hữu mã hoặc nguồn gốc hàng hóa, rất có thể đó là mã giả, hoặc mã thật nhưng bị sử dụng sai mục đích.

Mã vạch giả: Mối nguy ẩn sau vỏ bọc “công nghệ”

Thực tế hiện nay cho thấy, không ít tổ chức, cá nhân đang lợi dụng mã số, mã vạch để đánh lừa người tiêu dùng. Một trong những thủ đoạn phổ biến là sử dụng trái phép mã số của doanh nghiệp khác hoặc cố tình tạo mã có cấu trúc giống mã thật để dán lên sản phẩm không rõ nguồn gốc. Điều này khiến người tiêu dùng khó có thể phân biệt bằng mắt thường hoặc qua thao tác quét mã đơn thuần.

Đáng chú ý, nhiều sản phẩm trên thị trường hiện nay gắn mã vạch nhưng không kê khai thông tin sản phẩm lên Hệ thống cơ sở dữ liệu mã số, mã vạch quốc gia (VNPC). Khi người dùng hoặc cơ quan chức năng quét mã, kết quả hiển thị là “không có dữ liệu” – một “lỗ hổng chết người” trong kiểm soát truy xuất. Bên cạnh đó, không ít trường hợp hàng hóa nhập lậu, hàng xách tay… sử dụng mã nước ngoài nhưng không có giấy tờ ủy quyền hay xác thực từ tổ chức cấp mã tại quốc gia đó.

Điển hình là vụ việc hơn 600 loại sữa bị phát hiện làm giả tem mác, gắn mã vạch Mỹ và Australia, nhưng thực chất là sản phẩm pha chế thủ công, không rõ nguồn gốc, được tiêu thụ thông qua một mạng lưới gồm chín doanh nghiệp. Sự việc gióng lên hồi chuông cảnh báo về mức độ tinh vi và quy mô của hoạt động gian lận mã vạch hiện nay.

Cách nhận diện mã vạch giả: Người tiêu dùng cần biết gì?

Theo Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia, từ ngày 1/6/2024, mọi sản phẩm có mã vạch tại Việt Nam đều phải tuân thủ theo Thông tư 02/2024/TT-BKHCN, trong đó quy định rõ việc liên kết thông tin mã vạch với hệ thống truy xuất nguồn gốc trung ương – VNPC. Nếu quét mã mà không hiện thông tin đầy đủ về sản phẩm, doanh nghiệp sở hữu mã hoặc nguồn gốc hàng hóa, rất có thể đó là mã giả, hoặc mã thật nhưng bị sử dụng sai mục đích.

Một số dấu hiệu nhận diện mã vạch giả mà người tiêu dùng nên lưu ý:

Mã vạch không hiển thị thông tin hoặc hiện thông tin mập mờ, không khớp với sản phẩm thực tế.

Mã vạch in mờ, lệch lạc, dễ bóc tách, thậm chí dán chồng lên tem khác.

Khi quét mã QR, ứng dụng tự động chuyển hướng đến website lạ, không thuộc tổ chức uy tín hoặc không có giao thức bảo mật (https).

Mã số bắt đầu bằng đầu mã của nước ngoài (ví dụ 880 – Hàn Quốc, 890 – Ấn Độ…) nhưng sản phẩm không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy nhập khẩu chính ngạch.

Hiện nay, nhiều ứng dụng quét mã phổ biến không liên kết với dữ liệu chính thức từ GS1 Việt Nam hay VNPC. Do đó, người tiêu dùng nên sử dụng các ứng dụng như “Scan and Check” (thuộc GS1 Việt Nam) hoặc truy cập trực tiếp vào hệ thống VNPC để kiểm tra tính xác thực của mã vạch.

Giải pháp bảo vệ người tiêu dùng: Công nghệ và nhận thức đi đôi

Người tiêu dùng, cần hình thành thói quen kiểm tra mã vạch trước khi mua hàng, nhất là với các sản phẩm có giá trị cao như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm.

Trước tình trạng mã vạch giả len lỏi ngày càng nhiều, các chuyên gia đề xuất triển khai đồng bộ hai nhóm giải pháp: công nghệ xác thực nâng cao và nâng cao năng lực nhận thức của người tiêu dùng.

Về công nghệ, một số doanh nghiệp đã áp dụng mã QR có tích hợp tem điện tử chống giả đa lớp, mã định danh sản phẩm duy nhất, thậm chí dùng công nghệ blockchain hoặc RFID để truy xuất nguồn gốc từ khâu sản xuất đến phân phối. Những công nghệ này giúp mỗi sản phẩm có một “hộ chiếu số” riêng biệt, không thể sao chép và dễ dàng kiểm tra trên điện thoại thông minh.

Trong dự thảo Luật sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa đang được Bộ KH&CN trình Chính phủ, có đề xuất bắt buộc doanh nghiệp sau khi được cấp mã số phải kê khai đầy đủ và cập nhật thông tin sản phẩm lên hệ thống VNPC. Đồng thời, các hệ thống phân phối như siêu thị, cửa hàng tiện lợi cũng phải kết nối phần mềm bán hàng với VNPC để đối chiếu, ngăn chặn mã giả “lọt lưới”.

Về phía người tiêu dùng, cần hình thành thói quen kiểm tra mã vạch trước khi mua hàng, nhất là với các sản phẩm có giá trị cao như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, sữa ngoại, hàng điện tử... Không nên chỉ dựa vào hình thức bên ngoài hay lời quảng cáo. Khi phát hiện nghi vấn, cần phản ánh ngay đến cơ quan chức năng, tổ chức bảo vệ người tiêu dùng hoặc cổng VNPC để được hỗ trợ xác minh.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng mở rộng và hàng hóa đa dạng như hiện nay, mã số, mã vạch vẫn là công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và xây dựng niềm tin vào thương hiệu. Tuy nhiên, “con dao hai lưỡi” này cần được sử dụng đúng cách và kiểm soát chặt chẽ.

Người tiêu dùng thông minh không chỉ là người biết lựa chọn sản phẩm tốt mà còn là người chủ động phòng ngừa rủi ro. Mỗi thao tác quét mã, mỗi lần kiểm tra thông tin là một bước nhỏ nhưng thiết thực để chung tay đẩy lùi hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc – vì một thị trường minh bạch và phát triển bền vững.

Xuất hiện tình trạng sử dụng sai mã số mã vạch

Cách đọc mã vạch đơn giản