Ngành gạo cần làm gì trước nỗi lo “miếng bánh” thị phần đang nhỏ lại?

Ngành gạo cần làm gì trước nỗi lo “miếng bánh” thị phần xuất khẩu gạo đang nhỏ lại?

Cơ cấu thị trường xuất khẩu thay đổi

Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), sản lượng gạo toàn cầu niên vụ 2024/25 sẽ tăng lên 533,8 triệu tấn, tăng 11,6 triệu tấn so với niên vụ 2023/24; tổng nguồn cung toàn cầu dự kiến sẽ tăng 10,6 triệu tấn, đạt 713,1 triệu tấn; thương mại gạo dự kiến sẽ đạt mức kỷ lục 57,2 triệu tấn do xuất khẩu tăng từ nhiều quốc gia.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), từ cuối tháng 9/2024, khi Ấn Độ đã chính thức dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng thường (phi basmati) thì giá gạo xuất khẩu của hầu hết các quốc gia đều sụt giảm. Tuy nhiên, kết thúc năm 2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam vẫn đạt những cột mốc mới.

Từ đầu năm 2025 đến nay, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam lại liên tục giảm mạnh, hiện nay giá gạo xuất khẩu 5% tấm ở mức thấp nhất so với 3 quốc gia xuất khẩu lớn khác là Thái Lan, Ấn Độ và Pakistan, chỉ đạt 404 USD/tấn, trong khi gạo cùng loại của Thái Lan là 434 USD/tấn, gạo Ấn Độ và Pakistan lần lượt đạt 415 USD/tấn và 412 USD/tấn.

Nguyên nhân là do nguồn cung tiếp tục tăng ở nhiều quốc gia trong khi các nước nhập khẩu lớn đều đang có chủ trương gia tăng sản xuất kèm theo chính sách hạn chế nhập khẩu gạo giá cao trong năm 2025.

Giá gạo giảm sâu cũng là yếu tố chính khiến “dòng chảy” gạo Việt Nam sang các thị trường có sự thay đổi lớn, đặc biệt là Indonesia. Trong nhiều năm, Indonesia đóng vai trò là thị trường nhập khẩu gạo truyền thống của Việt Nam. Năm ngoái, nước này đứng thứ hai trong số các thị trường nhập khẩu nhiều gạo nhất từ Việt Nam (sau Philippines) với gần 1,3 triệu tấn, tăng 8% so với năm 2023.

Tuy nhiên, hai tháng đầu năm năm nay có sự đảo chiều mạnh khi lượng gạo xuất khẩu sang Indonesia giảm đột ngột tới 95% so với cùng kỳ năm ngoái xuống 10.691 tấn. Với kết quả này, Indonesia tụt xuống vị trí số 9 các thị trường nhập khẩu nhiều gạo Việt Nam nhất.

Kể từ khi Ấn Độ bắt đầu nới lỏng các biện pháp xuất khẩu gạo vào cuối năm ngoái, Indonesia bắt đầu chuyển sang nhập khẩu gạo từ nước này. Trong cả năm 2024, tỷ trọng gạo Ấn Độ trong cơ cấu nhập khẩu của Indonesia chỉ khoảng 5,4% nhưng đến tháng 1 năm nay, con số này lên tới 34%. Điều này đồng nghĩa, miếng bánh thị phần của các nước trong đó có Việt Nam chuyển sang cho Ấn Độ.

Bên cạnh Indonesia, Malaysia - thị trường nhập khẩu gạo lớn thứ ba, cũng ghi nhận mức sụt giảm mạnh 31% trong hai tháng đầu năm nay xuống hơn 26.000 tấn. Thứ hạng của thị trường này cũng tụt xuống vị trí 6.

Tuy nhiên, dòng chảy gạo của Việt Nam có sự luân chuyển sang các thị trường khu vực Châu Phi. Các quốc gia như Bờ Biển Ngà, Ghana và một số quốc gia khác như Trung Quốc, Bangladesh, Thổ Nhĩ Kỳ…

Trong đó, xuất khẩu gạo sang Bờ Biển Ngà tăng gấp 13 lần so với cùng kỳ năm ngoái lên gần 213.000 tấn, trở thành thị trường nhập khẩu nhiều gạo thứ hai của Việt Nam. Ghana đứng thứ ba với hơn 112.000 tấn, gấp 4 lần cùng kỳ.

Các thị trường khác cũng ghi nhận mức tăng trưởng tính bằng “gấp trăm lần lần” như Bangladesh (379 lần), Thổ Nhĩ Kỳ (214 lần).

Tại Trung Quốc, năm ngoái lượng nhập khẩu gạo của nước này thấp nhất 13 năm nhưng năm nay họ đã tăng nhập khẩu trở lại và Việt Nam cũng được hưởng lợi.

Trong hai tháng lượng gạo mà Trung Quốc nhập khẩu từ Việt Nam gấp 3,8 lần lên 73.115 tấn.

Linh hoạt điều hành xuất khẩu

Để giữ giá gạo cũng như thị phần xuất khẩu trong thời gian tới, ngành lúa gạo Việt Nam cần chủ động phương án sản xuất và tiêu thụ phù hợp.

Các khách hàng truyền thống của Việt Nam được dự báo sẽ quay trở lại nhập khẩu gạo trong thời gian tới khi nhu cầu tiêu thụ vẫn lớn.

USDA dự báo Philippines sẽ tiếp tục là quốc gia nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới năm 2025 với khối lượng duy trì ở mức 5,4 triệu tấn. Do điều kiện thời tiết bất lợi, sản lượng lúa gạo của Philippines ước tính giảm xuống còn 12 triệu tấn trong năm nay so với mức 12,3 triệu tấn của năm 2024.

Ngoài ra, nhập khẩu gạo của Bangladesh dự kiến tăng 1 triệu tấn lên 1,2 triệu tấn. Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, Bangladesh sẽ nhập khẩu 100.000 tấn gạo trắng từ Việt Nam theo thỏa thuận hợp tác giữa hai Chính phủ nhằm bổ sung nguồn cung và ổn định thị trường lương thực trong nước, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân.

USDA cũng dự báo nhập khẩu của Trung Quốc sẽ tăng 575.000 tấn trong năm nay, đạt 2,2 triệu tấn, do nhu cầu được nhận định sẽ tăng lên khi giá gạo toàn cầu giảm. Thực tế cho thấy, Trung Quốc tăng tốc nhập khẩu gạo trở lại từ quý IV năm ngoái đến nay.

Nhìn nhận thị trường là vấn đề quan trọng để đẩy mạnh xuất khẩu gạo trong năm 2025, các bộ ngành liên quan đã lên kế hoạch tập trung mạnh vào khâu xúc tiến thương mại. Theo Phó Cục trưởng Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Trần Thanh Hải, thời gian tới, Bộ Công thương sẽ đẩy mạnh triển khai các giải pháp xúc tiến xuất khẩu gạo để giữ đà tăng trưởng cho ngành hàng này.

Tuy nhiên, doanh nghiệp xuất khẩu gạo cũng cần sự hỗ trợ vốn từ ngân hàng để tăng tiềm lực tài chính trong thu mua lúa gạo phục vụ xuất khẩu. Đặc biệt, ngay từ 1/1/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định 01/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh, xuất khẩu gạo.

Trong đó, đề ra các giải pháp quản lý rõ ràng hơn về xuất khẩu gạo nhằm góp phần bảo đảm an ninh lương thực trong nước; đồng thời nâng cao giá trị, chất lượng gạo, xây dựng thương hiệu gạo và thúc đẩy xúc tiến thương mại. Cụ thể, Nghị định nêu rõ, ưu tiên phân bổ nguồn kinh phí hằng năm cho chương trình phát triển hoạt động ngoại thương, xúc tiến thương mại gạo, bảo đảm tính chủ động, có trọng tâm, trọng điểm trong quản lý, điều hành mặt hàng gạo.

Ngoài các thị trường truyền thống là Philippines, Indonesia, Malaysia, năm 2025 sẽ tập trung vào việc khai thác thị trường đang gia tăng nhu cầu như khu vực Trung Đông, khu vực Bắc Âu, đồng thời có các giải pháp mới để khai thác hiệu quả hơn thị trường Trung Quốc vốn bị sụt giảm sản lượng và kim ngạch xuất khẩu gạo khá nhiều trong năm 2024.

Ngoài ra, các doanh nghiệp, hiệp hội cũng cần tích cực phối hợp với Bộ Công thương trong việc đưa mặt hàng gạo của Việt Nam vào các chuỗi phân phối, trung tâm thương mại, siêu thị bán lẻ tại các quốc gia nhập khẩu nhằm quảng bá, tăng cường sự nhận diện của khách hàng về sản phẩm gạo Việt Nam.

Giá gạo hiện “không quá lo lắng”, nông dân vẫn có lời

Ấn Độ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo 100% tấm, gạo Việt bị ảnh hưởng ra sao?

Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam đã chạm đáy?