Chuyển dịch năng lượng của Việt Nam hướng đến phát triển bền vững: "Bài toán không dễ"

Chuyển dịch năng lượng hóa thạch sang tái tạo

Ngày 13/10, tại Hà Nội, Vụ Dầu khí và Than - Bộ Công Thương phối hợp với Tạp chí Năng lượng sạch Việt Nam và các cơ quan liên quan đã tổ chức chương trình Diễn đàn “Chuyển dịch năng lượng của Việt Nam hướng đến phát triển bền vững”.

Phát biểu khai mạc, Ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban kinh tế Trung ương chia sẻ: Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị được đánh giá cao và toàn diện, được các tổ chức quốc tế và cộng đồng doanh nghiệp và xã hội đánh giá cao. Vấn đề hiện nay là cần sớm thúc đẩy để thể chế hóa và cụ thể hóa Nghị quyết thành các chiến lược và chính sách cụ thể.

Và để thực hiện thành công Nghị Quyết 55, ông Hiển nêu ra 4 vấn đề trọng tâm: Thứ nhất, nhận diện và dự báo xu thế chuyển dịch năng lượng trên thế giới và làm rõ những vấn đề đặt ra đối với chuyển dịch năng lượng của Việt Nam. Đánh giá tác động của đại dịch Covid-19 và suy thoái kinh tế đến chuyển dịch năng lượng.

Thứ hai, đánh giá và làm rõ tác động của chuyển dịch năng lượng đối với ngành công nghiệp dầu khí, công nghiệp than và các phân ngành khác của Việt Nam.

Thứ ba, đề xuất định hướng các cơ chế, chính sách để thúc đẩy chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam, bảo đảm thực hiện thành công các mục tiêu nêu tại Nghị quyết 55. Trong đó, tập trung vào các nội dung phát triển năng lượng tái tạo; sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; chính sách giảm sâu phát thải CO2; chính sách phi các-bon hóa gắn với phát triển năng lượng điện trong giao thông vận tải; cơ sở hạ tầng; môi trường và thị trường điện cạnh tranh.

Thứ tư, đề xuất và kiến nghị các giải pháp, chính sách đối với ngành dầu khí để có thể xây dựng và phát triển Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam trở thành Tập đoàn kinh tế - năng lượng – công nghiệp tham gia mạnh mẽ vào quá trình chuyển dich năng lượng.

Phó Trưởng Ban kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển phát biểu khai mạc

Tại diễn đàn, các chuyên gia đánh giá rằng: Phát triển các nguồn năng lượng tái tạo được xem là xu hướng tất yếu trên thế giới hiện nay, khi góp phần quan trọng hạn chế phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính, bảo vệ môi trường, cũng như giảm sự phụ thuộc vào các loại nhiên liệu hóa thạch. Và trên thế giới đang ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực trong quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành năng lượng, trong đó sự phát triển mạnh mẽ của các nguồn "năng lượng xanh" được xem là điểm sáng nổi bật.

Và tại Việt Nam trong những năm qua, ngành năng lượng trở thành ngành kinh tế năng động, đóng góp một phần rất quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh tại nhiều địa phương và đất nước. Theo số liệu tổng hợp, năm 2020 mức tiêu thụ năng lượng quốc gia tăng đáng kể, cơ cấu tiêu thụ năng lượng đang chuyển dịch theo hướng năng lượng hóa.

Việc sử dụng năng lượng tiết kiệm đã ảnh hưởng tích cực đến việc thực hiện chuyển đổi ngành năng lượng sang hoạt động theo cơ chế thị trường, huy động được nguồn nhân lực lớn cho đầu tư phát triển với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế nòng cốt là các doanh nghiệp nhà nước.

Toàn cảnh hội nghị

Tại Diễn đàn nhiều chuyên gia cũng nhận định, cơ cấu tiêu thụ năng lượng sơ cấp toàn cầu đã thay đổi đáng kể trong những năm gần đây, nhất là từ khi đại dịch Covid bùng phát. Số liệu thống kê của IEA cho thấy, do tác động của đại dịch Covid - 19, nhu cầu năng lượng sơ cấp giảm gần 4% vào năm 2020, lượng khí thải CO2 liên quan đến năng lượng toàn cầu giảm 5,8; mức tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch giảm mạnh (năm 2020, dầu giảm 8,6%, than giảm 4%) trong khi năng lượng tái tạo và xe điện hầu như không bị ảnh hưởng; nhiên liệu và công nghệ các-bon thấp, đặc biệt là điện mặt trời và gió đạt tỷ trọng tăng trưởng hàng năm cao nhất từ trước đến nay trong hỗn hợp năng lượng toàn cầu (tăng hơn 1%).

Bên cạnh đó, tại Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng ASEAN lần thứ 39 (AMEM 2021) trước đó cũng đã ra Tuyên bố chung về An ninh năng lượng và Chuyển dịch năng lượng, khẳng định ý chí của các quốc gia thành viên trong việc cùng nhau theo đuổi mục tiêu an ninh và chuyển dịch năng lượng khu vực, đồng thời đưa ra các giải pháp về tài chính, thu hút đầu tư, các hỗ trợ kỹ thuật để phát triển nền kinh tế ít carbon trong cộng đồng ASEAN, mục tiêu đến năm 2025 tỉ lệ năng lượng tái tạo đạt 23% trong tổng cung năng lượng sơ cấp và giảm 32% cường độ năng lượng.

PGS.TS Phạm Hoàng Lương – Giám đốc Viện Khoa học công nghệ Quốc tế Việt Nam – Nhật Bản chia sẻ về một số giải pháp công nghệ năng lượng điển hình

Cần tháo gỡ khó khăn về chính sách

Theo bà Vũ Chi Mai - Trưởng Hợp phần năng lượng tái tạo (Tổ chức phát triển Đức GIZ) cho hay, chuyển dịch năng lượng không phải loại trừ những gì đang có mà chuyển đổi dần từ trạng thái năng lượng sơ cấp có thể cạn kiệt sang dạng năng lượng sạch hơn, với tỷ lệ lớn hơn nhằm đảm bảo đủ điện và yêu cầu của biến đổi khí hậu.

Bà Mai cũng nhấn mạnh: Có 3 đòn bẩy chính sách quan trọng và dẫn dắt chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam, đó là thúc đẩy phát triển năng lượng sạch, giảm sâu phát thải CO2 và phát triển cơ sở hạ tầng năng lượng. Để khuyến khích năng lượng sạch, thay vì việc đưa ra giá ưu đãi FIT từ Nam tới Bắc, thì có thể thực hiện giá FIT theo vùng, địa phương, theo công suất lắp đặt. Nếu những vùng miền có sử dụng năng lượng hiệu quả, giảm thiểu truyền tải điện, tăng thu nhập người dân thì nên có cơ chế khuyến khích phát triển điện sạch tại chỗ.

"Với giảm sâu phát thải CO2, thời gian tới, Việt Nam xuất khẩu hàng hóa cũng phải vượt qua “biên giới carbon”, đáp ứng các yêu cầu của châu Âu và các nước về giảm phát thải. Do vậy, việc giảm sâu CO2 cho từng sản phẩm cần được lưu ý. Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ phát triển dài hơi hơn, mục tiêu rõ ràng và cân đối giữa các ngành năng lượng khác nhau", bà Vũ Chi Mai cho hay.

Một số số liệu được đưa ra tại diễn đàn

Tại diễn đàn, bà Ngụy Thị Khanh - Giám đốc Điều hành của Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh (GreenID) bày tỏ quan điểm: Để chuyển dịch năng lượng thành công cần rất nhiều yếu tố về công nghệ, hệ thống vận hành linh hoạt hơn, cấu trúc của thị trường…

Việt Nam còn nhiều tiềm năng để phát triển năng lượng tái tạo, như phát triển điện mặt trời nổi trên các công trình thủy điện để tận dụng nhà máy, đường dây truyền tải từ các dự án thủy điện; điện gió ngoài khơi cũng cần được xem xét, gắn với phát triển hydro; giải pháp về tích trữ năng lượng, hay phân tán điện mặt trời… Trong 2 năm vừa qua, Việt Nam đã có sự phát triển đột phá về năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, những thách thức cũng đã được nhìn nhận, vì chúng ta chưa có sự chuẩn bị hài hòa giữa chính sách với nhu cầu đầu tư lớn vào ngành.

“Tôi cho rằng Quy hoạch Điện VIII vẫn nên kiên trì và tiếp tục mục tiêu tạo cơ hội tối đa, khai thác triệt để các nguồn năng lượng tái tạo trong nước. Bởi lẽ đây là các dạng năng lượng không bị phụ thuộc vào nhiên liệu than, khí, biến động giá thị trường. Từ đó, có các chính sách, tạo thị trường để tháo gỡ, thúc đẩy phát triển các nguồn năng lượng này”, bà Khanh nhấn mạnh.

Ông Phạm Nguyên Hùng - Phó Cục trưởng cục Điện lực và năng lượng tái tạo, Bộ Công thương phát biểu

Đồng ý kiến với nhiều chuyên gia, ông Phạm Nguyên Hùng - Phó Cục trưởng cục Điện lực và năng lượng tái tạo, Bộ Công thương cũng đưa ra những hạn chế, khó khăn trong quá trình chuyển đổi năng lượng như: Hệ luỵ không nhỏ cho an toàn vận hành, an ninh hệ thống điện, tăng truyền tải 500 KV (do điện mặt trời/điện gió hầu hết phát triển ở khu vực miền Nam và miền Trung, nơi có tiềm năng tốt hơn) tác động đến huy động công suất và số lần tăng/giảm công suất của các nhà máy nhiệt điện, tua bin khí, làm tăng chi phí, giá thành ngành điện, nhất là trong điều kiện hiện tại một số loại hình năng lượng tái tạo vẫn đang có giá thành đắt hơn nhiều so với giá thành bình quân ngành điện.

Theo số liệu tính đến hết ngày 31/12/2020, trong tổng số 69.340 MW công suất lắp đặt nguồn điện toàn quốc, 16.420 MW điện mặt trời (bao gồm 8.673 MW điện mặt trời tập trung và 7.755 MW điện mặt trời mái nhà), 514 MW điện gió, 382,1 MW điện sinh khối, 9,43 MW điện rác. Tổng công suất lắp đặt điện Năng lượng tái tạo (NLTT) chiếm hơn 25% tổng công suất lắp đặt toàn hệ thống.

“Xây dựng chính sách hợp lý cho các dự án lưu trữ năng lượng, khuyến khích chủ đầu tư các dự án đầu tư hệ thống lưu trữ khi giá thành hệ lưu trữ phù hợp là điều nên làm. Đối với các hệ thống điện mặt trời mái nhà, ưu tiên phát triển điện mặt trời mái nhà theo hướng tự sử dụng là chính. Quy định tỷ lệ điện tự sử dụng tại chỗ (có thể là khoảng 80% tự sử dụng, 20% sản lượng thừa cho phép bán ra hoặc một tỷ lệ hợp lý khác tùy theo quy mô công suất), đấu nối vào lưới điện từ 35 kV trở xuống mà không yêu cầu phải cải tạo khả năng tải của lưới điện hiện hữu...” Ông Hùng đề xuất.

Đối với điện gió, ông Hùng lưu ý rằng, việc phát triển điện gió trên bờ cần được kiểm soát để tỷ lệ điện gió trên bờ và điện mặt trời ở mức hợp lý dựa trên khả năng hấp thụ và điều khiển của hệ thống điện quốc gia ở từng thời điểm, phù hợp với điều kiện kỹ thuật - vận hành. Mục đích cuối cùng là không làm ảnh hưởng đến an toàn của hệ thống điện quốc gia và từng vùng.

Chuyển dịch năng lượng từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo.

Với các dự án điện gió ngoài khơi, ông Hùng cho rằng cần chú trọng phát triển khi điều kiện kinh tế về chi phí đầu tư, vận hành, bảo dưỡng và hệ thống hạ tầng lưới điện giải toả công suất được chuẩn bị sẵn sàng.

Bên cạnh đó, theo tinh thần của Nghị quyết 55, sắp tới Quốc hội sẽ sửa đổi Luật Dầu khí và hoàn thiện các luật chuyên ngành về điện lực, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và các luật khác liên quan đến ngành năng lượng để làm cơ sở thực hiện hiệu quả hơn cơ chế thị trường; nghiên cứu, thực hiện luật hoá việc điều hành giá điện và một số ưu đãi cho dự án được khuyến khích đầu tư trong lĩnh vực năng lượng; hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động kiểm soát và điều phối điện lực; nghiên cứu, xây dựng và ban hành luật về năng lượng tái tạo.

Bà Ngô Thúy Quỳnh - Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương)

Đồng thời, Chính phủ lãnh đạo xây dựng và triển khai Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia và các chiến lược phát triển các phân ngành năng lượng, Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia phù hợp với tinh thần của Nghị quyết.

Kết luận và bế mạc hội nghị, bà Ngô Thúy Quỳnh - Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương) cho biết: Sau Hội thảo, các ý kiến của các chuyên gia sẽ được Ban Tổ chức Hội thảo có báo cáo tổng thuật Hội gửi Ban Kinh tế Trung ương để phục vụ xây dựng Báo cáo chuyên đề phục vụ công tác hướng dẫn, kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị. Báo cáo chuyên đề này sẽ được Ban Kinh tế Trung ương nghiên cứu và gửi đến Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan của Quốc hội.