 |
| Sương sâm thuộc họ dây leo, thường mọc ở rừng núi, bờ rào. |
Khởi nghiệp từ cây chịu hạn: Tận dụng đất cằn, thu nhập ổn định
Sương sâm (Tiliacora triandra), còn gọi là sâm sâm hay dây xanh leo, từng là loài cây mọc dại ven rừng, ít người để ý. Tuy nhiên, nhờ đặc tính chịu hạn vượt trội, loại cây này nay trở thành cây trồng mang lại sinh kế ổn định cho nhiều hộ dân. Khi được canh tác bài bản, sương sâm không chỉ đem lại giá trị kinh tế lớn mà còn phù hợp với xu hướng nông nghiệp bền vững, trở thành hướng phát triển bền vững cho người nông dân.
Sương sâm là loài thân leo lâu năm, thân mềm, dễ sống và dễ nhân giống, có thể đạt chiều dài 3–5 m, thậm chí lên tới 10 m ở những cây lớn tuổi. Bộ rễ cọc ăn sâu giúp cây sống khỏe trên đất đồi, đất khô cằn – những vùng vốn khó trồng cây kinh tế. Cây ưa khí hậu nóng ẩm, sinh trưởng tốt ở nơi râm mát, đất tơi xốp và thoát nước nhanh. Đặc biệt, sương sâm hầu như không gặp sâu bệnh, chịu hạn tốt và nhu cầu chăm sóc thấp.
Tại Việt Nam, sương sâm có hai loại chính: lá lông và lá trơn. Trong đó, loại lá lông được nhiều nông hộ lựa chọn để phát triển thành cây hàng hóa nhờ năng suất cao và chất lượng lá tốt. Ở An Giang, nhiều hộ dân đã chuyển sang trồng sương sâm để thu hoạch lá. Chẳng hạn, gia đình chị Lê Kim Cúc (ấp Đông Bình Trạch, xã Vĩnh Thành) có nguồn thu nhập ổn định từ loại cây này. Mỗi ngày, chị thu hoạch khoảng 20–30 kg lá, với giá dao động 20.000–25.000 đồng/kg. Chị Cúc chia sẻ: “Cây này càng nắng càng tốt, ít sâu bệnh, ít tốn công chăm.” Vào mùa nắng, lá sương sâm thường “cháy hàng,” có thời điểm thương lái đặt trước cũng không kịp giao.
 |
| Cây con được chăm sóc kỹ trong chậu cho đến khi ra rễ thì mới được đem trồng ra hàng. |
Không chỉ miền Tây, sương sâm còn triển vọng tại những vùng đất khô hạn, nắng nóng miền Trung. Anh Nguyễn Quang Định (Quảng Nam – nay thuộc Đà Nẵng) lần đầu biết đến mô hình này năm 2013. Nhận thấy cây phù hợp với khí hậu miền Trung, anh trồng thử trên diện tích đất đồi cằn cỗi. Kết quả vượt mong đợi: cây sinh trưởng mạnh, gần như không gặp sâu bệnh và chịu hạn tốt. Anh Định đầu tư bài bản: dựng trụ sắt cố định, nghiên cứu hệ thống tưới tự động và áp dụng kỹ thuật chăm sóc giúp cây ra lá đồng đều quanh năm. Nhờ vậy, sương sâm trở thành cây trồng chủ lực, mang lại thu nhập ổn định, mở ra hướng nhân rộng tại nhiều địa phương có điều kiện tương tự.
Tại Đồng Nai, anh Nguyễn Văn Ngọc bén duyên với sương sâm sau chuyến về miền Tây. Năm 2023, anh đầu tư 1.500 m² đất trồng thử, dựng giàn sắt cao 4 m với chi phí khoảng 20 triệu đồng cho mỗi 1.000 m², trồng mật độ 3.500 cây. Sau 5 tháng, vườn cho thu hoạch 500 kg lá đầu tiên. Anh Ngọc nhận xét: “Hiệu quả cao hơn cả trồng cao su, lại dễ chăm, dễ bán. Một sào sương sâm thu nhập tương đương cả hecta cây công nghiệp.”
Mô hình kinh tế bền vững: Doanh thu 2 tỷ đồng
 |
| Với 3.000 m² đất trồng sương sâm hiện tại, một năm ông Định có thể thu hoạch 20 tấn lá, thu nhập khoảng 2 tỷ đồng. |
Nhờ đặc tính dễ trồng, dễ chăm và thị trường ổn định, sương sâm đang trở thành cây trồng tiềm năng ở nhiều vùng quê. Lá tươi được bán cho các cơ sở chế biến, còn thạch sương sâm trở thành món giải khát “đặc sản” ưa chuộng khắp miền Nam. Anh Nguyễn Quang Định hiện phát triển hơn 3.000 m² sương sâm và dự kiến mở rộng thêm 2.000 m² để đáp ứng nhu cầu thị trường. Gia đình anh chưa bao giờ lo đầu ra – thương lái tới tận vườn thu mua lá, không phát sinh chi phí vận chuyển và không tồn đọng hàng. Giá bán lá dao động 100.000–150.000 đồng/kg. Vào mùa nắng nóng, nhu cầu tăng cao, lá còn rơi vào tình trạng “cháy hàng.”
Theo anh Định, trung bình 500 m² sương sâm cho 200–300 kg lá mỗi 25 ngày. Với diện tích hiện tại, mỗi năm gia đình anh thu khoảng 20 tấn lá, tương đương doanh thu khoảng 2 tỷ đồng. Không chỉ mang lại thu nhập cao, mô hình còn được các chuyên gia đánh giá là hướng đi nông nghiệp bền vững: tận dụng đất đồi khô hạn, không dùng nhiều phân bón hay thuốc hóa học, cải thiện môi trường và tạo việc làm tại chỗ.
 |
| Sương sâm có rất nhiều giá trị dinh dưỡng. |
Anh Nguyễn Văn Ngọc cho biết, trung bình 20 ngày thu một đợt lá, mỗi năm anh đạt hơn 3 tấn lá, thu lãi ròng khoảng 130 triệu đồng với giá bán 55.000–60.000 đồng/kg. Nhiều hộ còn trồng xen trong vườn cây ăn quả. Gia đình bà Nguyễn Thị Thúy (Đồng Nai) trồng xen sương sâm trong vườn sầu riêng, mỗi ngày hái được khoảng 10 kg lá. Giai đoạn giáp Tết, lá luôn “cháy hàng” với giá 60.000–80.000 đồng/kg. Bà Thúy chia sẻ: “Cây ít bệnh, chỉ cần giữ ẩm và thoát nước tốt. Đầu tư một lần, thu lá liên tục nhiều năm.” Hiện bà đang mở rộng diện tích với giàn dây thép cao để tăng năng suất.
Về quy trình chế biến, lá sương sâm hình bầu dục, xanh đậm, khi vò ra cho chất nhầy đặc trưng – nguyên liệu tạo nên món thạch mát lạnh, quen thuộc của người Việt. Lá “bánh tẻ” được vò trong nước sôi để nguội, lọc bỏ bã rồi để yên vài giờ cho đông lại thành thạch. Ở nhiều nơi, người dân thêm nước cốt chanh hoặc muối hạt để thạch dẻo, đậm vị, dùng cùng đá, nước đường hoặc nước cốt dừa.
Ở góc nhìn dinh dưỡng – sức khỏe, sương sâm cũng có giá trị riêng. Theo Đông y, lá sương sâm rất tốt cho hệ bài tiết của cơ thể, đặc biệt là chức năng của thận. Việc sử dụng thạch hoặc nước lá sương sâm hằng ngày có thể cải thiện các tình trạng tiểu bí, tiểu khó. Sương sâm cũng được cho là tốt cho người đái tháo đường, giúp ổn định huyết áp và hỗ trợ phòng ngừa ung thư và một số bệnh mạn tính.
