Xây dựng thương hiệu làng nghề: Khi mỗi sản phẩm là một câu chuyện

Đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu giúp sản phẩm làng nghề Việt Nam khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.

Làng nghề Hà Nội trước bài toán giữ nghề và tìm thị trường

Hà Nội hiện sở hữu mạng lưới làng nghề phong phú bậc nhất cả nước với 1.350 làng nghề, trong đó có 268 làng nghề và 59 làng nghề truyền thống đã được công nhận. Đặc biệt, Hà Nội là nơi hội tụ 47/52 nghề truyền thống và nhiều “tổ nghề” trên cả nước, khiến Thủ đô xứng đáng được mệnh danh là “cái nôi của nghề thủ công Việt Nam”.

Các làng nghề hiện đang tạo ra giá trị sản xuất hơn 24.000 tỷ đồng mỗi năm, đóng góp quan trọng vào kinh tế nông thôn. Khoảng 100 làng nghề đạt doanh thu từ 10–20 tỷ đồng/năm, gần 70 làng nghề đạt 20–50 tỷ đồng/năm và 20 làng nghề đạt trên 50 tỷ đồng/năm. Thu nhập bình quân lao động đạt 4–5,5 triệu đồng/người/tháng, cao hơn nhiều so với sản xuất thuần nông, đồng thời tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động, bao gồm cả người già và người khuyết tật.

Không chỉ đóng góp về kinh tế, mỗi sản phẩm thủ công còn kết tinh bản sắc, lưu giữ giá trị văn hóa, được coi như bảo vật quốc gia. Tiêu biểu là gốm Bát Tràng, đúc đồng Ngũ Xã, khảm trai Chuyên Mỹ – những tên tuổi đã trở thành thương hiệu văn hóa của Hà Nội. Nhờ vậy, Hà Nội cũng là thành phố đầu tiên của Việt Nam trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới.

Tuy nhiên, trước xu hướng hội nhập, các làng nghề đang gặp không ít khó khăn. Nguyên liệu sản xuất phụ thuộc nhiều vào thời tiết, quá trình xử lý nguyên liệu ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng sản phẩm. Năng lực cung ứng vẫn hạn chế do phụ thuộc vào tay nghề và thời gian chế tác. Trong khi đó, thị trường quốc tế ngày càng khắt khe: hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam giảm mạnh đơn hàng từ Mỹ, EU, Nhật Bản, dù có mức tăng 15% tại các thị trường ASEAN như Thái Lan, Philippines, Indonesia.

Một thực tế khác là khâu phân phối sản phẩm còn yếu, chủ yếu tập trung ở cửa hàng trong làng nghề. Hoạt động marketing chưa được chú trọng, trong khi giá trị thương hiệu lại đến từ “câu chuyện sản phẩm”. Người tiêu dùng quốc tế sẵn sàng chi trả cao cho sản phẩm vừa hữu dụng vừa mang đậm dấu ấn cá nhân, nhưng điều này chưa được khai thác hiệu quả.

Câu chuyện ở các làng nghề tiêu biểu cho thấy rõ bức tranh chung. Bát Tràng – làng gốm hơn 700 năm tuổi – đã trở thành điểm hẹn du lịch cuối tuần, nơi giới trẻ hóa thân thành “nghệ nhân tập sự”. Sản phẩm gốm không chỉ hiện diện tại thị trường nội địa mà còn xuất khẩu tới Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong khi đó, Ngũ Xã với lịch sử 400 năm đúc đồng và nhiều nghệ nhân được phong danh hiệu đã xây dựng thành công các sản phẩm OCOP 4 sao.

Còn ở Chuyên Mỹ (Phú Xuyên), những sản phẩm khảm trai, sơn mài tinh xảo của ông Vũ Văn Đình đã chinh phục thị trường OCOP 4 sao và đang được nâng cấp lên 5 sao. Song, để vượt ra khỏi khuôn khổ làng nghề, những thương hiệu này cần được bảo trợ bằng các chính sách, chương trình xúc tiến thương mại và chiến lược quảng bá mạnh mẽ hơn, nhằm khẳng định vị thế trên bản đồ thủ công mỹ nghệ quốc tế.

Giải pháp xây dựng thương hiệu từ di sản đến sản phẩm toàn cầu

Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến tính độc bản, câu chuyện văn hóa và giá trị sáng tạo trong từng sản phẩm thủ công mỹ nghệ.

Để tháo gỡ những thách thức trên, nhiều chuyên gia cho rằng cần một chiến lược tổng thể kết hợp giữa bảo tồn giá trị truyền thống và phát triển thương hiệu hiện đại. Theo PGS.TS Nguyễn Thừa Lộc, thị trường chính là “thước đo” của doanh nhân, và thủ công mỹ nghệ muốn tồn tại phải chuyển đổi số, ứng dụng thương mại điện tử và hướng tới sản xuất xanh. Ông đưa ra 6 giải pháp cho làng nghề Hà Nội: đổi mới nhận thức, nâng cao chất lượng, sáng tạo thiết kế, xúc tiến thương mại, gắn sản xuất với du lịch và xây dựng thương hiệu.

Về phía Nhà nước, cần có 5 nhóm hỗ trợ gồm cơ chế chính sách, vốn, đào tạo nghề, phát triển nhân lực, cải thiện môi trường và liên kết hệ sinh thái “tám nhà”. Thực tế, chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đang tạo dấu ấn mạnh mẽ. Đến cuối năm 2024, cả nước có gần 15.000 sản phẩm OCOP, trong đó Hà Nội chiếm 3.317 sản phẩm (tương đương 22,1% cả nước). Đặc biệt, Hà Nội có 6 sản phẩm OCOP 5 sao, nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước. Các sản phẩm OCOP Hà Nội được đánh giá cao nhờ sự kết hợp giữa thủ công tinh xảo và ứng dụng công nghệ, gắn liền với biểu tượng văn hóa Việt như sen, rồng phượng, chim én.

Ông Trần Đức Tân, Giám đốc Hợp tác xã gốm Tân Thịnh, khẳng định OCOP 5 sao chính là “giấy thông hành” để sản phẩm chinh phục thị trường quốc tế. Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Kim Quế (Trung tâm Khuyến nông Hà Nội) nhấn mạnh, sản phẩm OCOP của Hà Nội đạt đến sự hoàn mỹ, khéo léo truyền tải văn hóa dân tộc. Còn theo ông Tạ Văn Tường (Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), sự phát triển của làng nghề không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn nâng cao thu nhập, tạo công ăn việc làm và gia tăng giá trị cho ngành nông nghiệp thủ đô.

Ở tầm chính sách, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh khẳng định: “Làng nghề lưu giữ giá trị văn hóa nghìn năm, đồng thời đưa văn hóa Việt ra thế giới.” Ông nhấn mạnh Luật Thủ đô (sửa đổi) đã đưa nhiều điều khoản mới về bảo tồn và phát huy làng nghề. Thành phố sẽ triển khai hàng loạt giải pháp như hỗ trợ vốn, ưu đãi thuế, xúc tiến thương mại, đơn giản hóa thủ tục hành chính và xây dựng hệ thống thông tin trực tuyến để tháo gỡ kịp thời khó khăn cho các làng nghề. Đáng chú ý, nhiều làng nghề cũng đang tự chuyển mình theo hướng phát triển bền vững. Bát Tràng đã thay thế lò củi bằng lò gas, lò điện để giảm thiểu khí thải carbon và tiết kiệm năng lượng.

Điều này không chỉ giúp sản phẩm thân thiện với môi trường mà còn phù hợp với xu hướng tiêu dùng xanh đang lên ngôi ở thị trường quốc tế. Hành trình xây dựng thương hiệu cho làng nghề Hà Nội chính là quá trình “kể chuyện” về mỗi sản phẩm. Khi một chiếc bình gốm không chỉ là vật dụng mà còn là câu chuyện 700 năm của Bát Tràng, khi đôi đèn Tứ Linh không chỉ là tác phẩm mỹ nghệ mà còn là biểu tượng của văn hóa Ngũ Xã, khi tấm khảm trai từ Chuyên Mỹ phản chiếu tinh hoa ngàn năm, thì thương hiệu làng nghề sẽ vượt ra ngoài biên giới, chạm tới trái tim người tiêu dùng toàn cầu.

Kinh tế nông thôn Hà Nội bứt tốc nhờ chính sách đòn bẩy

Đưa làng nghề truyền thống phát triển qua du lịch và OCOP

Thủ công mỹ nghệ Việt trước ngã rẽ đổi mới

Thủ công mỹ nghệ Việt: Gỡ điểm nghẽn từ nguyên liệu

OCOP nâng tầm làng nghề giữ gìn bản sắc truyền thống