Nhiều tiềm năng để khai thác
 |
| Đưa nghề làm muối thành sản phẩm du lịch của Bạc Liêu. |
Nhiều người gọi Bạc Liêu là xứ muối, ban đầu gọi là muối Ba Thắc, sau này còn gọi là muối Long Điền (vì ở Long Điền, huyện Đông Hải có diện tích sản xuất muối lớn nhất tỉnh Bạc Liêu). Hơn 100 năm phát triển, hạt muối Bạc Liêu đã gắn chặt với đất, với người như một phần hương vị không thể thiếu của quê hương.
Trải bao năm “cát lở sông bồi”, những dòng kênh mang tên Huyện Kệ, Trường Sơn, Cái Cùng, Gành Hào... vẫn luôn miệt mài chở nước mặn về những làng muối, nuôi sống diêm dân trên đồng đất ven biển Bạc Liêu. Dẫu nghề làm muối trải qua không ít thăng trầm, biến cố thì từ kinh nghiệm sản xuất của người xưa và những tiến bộ khoa học - kỹ thuật của hôm nay, hạt muối Bạc Liêu đã được nâng lên tầm cao mới.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh, hiện nay tỉnh Bạc Liêu có khoảng 1.700ha diện tích sản xuất muối, chiếm phần lớn sản lượng muối của Đồng bằng sông Cửu Long. Muối Bạc Liêu nổi tiếng nhờ vị đậm, hạt trắng và được sản xuất theo phương thức truyền thống, giữ nguyên giá trị tự nhiên của biển.
Khi tổ chức lễ đón nhận bằng công nhận của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) năm 2020, đại diện lãnh đạo UBND tỉnh Bạc Liêu đã chỉ đạo Sở VHTT&DL hướng dẫn xây dựng sản phẩm du lịch trải nghiệm nghề làm muối, các sản phẩm lưu niệm từ muối, dược liệu từ muối; phối hợp với UBND huyện Đông Hải (nơi có diện tích muối nhiều nhất tỉnh Bạc Liêu) xây dựng lễ hội muối tổ chức định kỳ hàng năm nhằm quảng bá, thu hút du khách đến tham quan, thưởng thức.
Ông Nguyễn Văn Sang (sinh năm 1969, huyện Đông Hải, Bạc Liêu) là một diêm dân lâu năm chia sẻ, “Nghề làm muối ở đây có từ bao đời nay, tôi là đời thứ tư trong gia đình theo nghề này. Tuy nhiên, sản phẩm làm ra chủ yếu bán thô.
Theo ông Sang, gia đình ông canh tác hơn 3ha muối, với thu nhập sau khi trừ chi phí vào khoảng 200 triệu đồng mỗi năm. “Tôi hy vọng muối Bạc Liêu có thể được quảng bá rộng rãi hơn, để du khách hiểu biết về công việc của diêm dân, đồng thời giúp chúng tôi tăng thu nhập. Nếu có thêm các hoạt động trải nghiệm du lịch, giúp thu nhập tăng gấp đôi thì đó là điều quá tốt”, ông Sang tâm sự.
 |
| Xây dựng một mô hình trải nghiệm nghề làm muối để du khách tham quan, nghe thật thú vị nhưng đây là một kế hoạch đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ. |
Theo ông Trần Lê Bảo Châu - Chủ tịch Diễn đàn Doanh nghiệp Du lịch vừa và nhỏ, ở nhiều quốc gia, muối không chỉ là nguyên liệu mà còn trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo. Cánh đồng muối Maras ở Peru là một minh chứng điển hình với hơn 3.000 ô muối bậc thang nằm trên sườn núi, tạo nên khung cảnh ngoạn mục. Nơi đây thu hút hàng ngàn du khách mỗi năm nhờ cảnh quan ấn tượng và những trải nghiệm khai thác muối truyền thống. Ngoài ra, nhiều điểm đến khác như Trapani (Pháp), Sannut Sakhom (Thái Lan) hay Chaka (Trung Quốc) cũng đang khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch từ những cánh đồng muối, biến chúng thành điểm đến hấp dẫn với các tour trải nghiệm thu hoạch muối, kết hợp với ẩm thực và văn hóa địa phương.
Xây dựng một mô hình trải nghiệm nghề làm muối để du khách tham quan, nghe thật thú vị nhưng đây là một kế hoạch đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa các nhà: nhà khoa học, nhà làm du lịch và tất nhiên phải có sự góp mặt của các diêm dân. Còn nữa, muối kết tinh từ nước biển, dĩ nhiên mô hình làm ra hạt muối này cũng phải gắn liền với cảnh quan thiên nhiên, điều kiện sinh thái tự nhiên.
Tuy nhiên, nghề muối là một nghề cần lao, diêm dân bao đời gắn bó với nghề như một sự thủy chung dẫu còn đó bao nhọc nhằn, và câu chuyện “hạt muối đắng” đâu đó vẫn còn dù nghề làm muối ở Bạc Liêu đã đường đường chính chính trở thành di sản quốc gia. Thế thì bên cạnh việc giải dần bài toán kinh tế cho người làm muối, cho nghề muối, cũng cần song hành ngay những dự án kịp thời để nâng cao giá trị văn hóa, giá trị du lịch cho nghề di sản này.
Ông Nguyễn Văn Thanh - Giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP.HCM cho biết, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng sản xuất muối hiện đang tồn tại trong trạng thái phân mảnh. Diêm dân nơi đây vẫn chưa hiểu hết về giá trị của hạt muối và nghề làm muối. Họ chưa nhìn ra được sản phẩm muối không chỉ là gia vị trong món ăn, nguyên liệu trong tiêu dùng khác mà hạt muối còn có thể trở thành “gia vị” để tạo sự hấp dẫn trong trải nghiệm.
Mặt khác, du lịch muối vẫn chưa phát triển bởi theo phản ánh từ một số công ty du lịch, đoạn đường từ trung tâm thành phố Bạc Liêu đến cánh đồng muối ở huyện Đông Hải mất khoảng 30-40 phút di chuyển. Tuy nhiên, tuyến đường này khá hẹp, nhiều đoạn xuống cấp, gây khó khăn cho xe du lịch. Khi đến nơi, du khách chủ yếu tham gia một số hoạt động trải nghiệm ngắn như cào muối, chụp ảnh check-in rồi nhanh chóng rời đi. Bỏ ra một quãng thời gian dài chỉ để đến cào muối thì hoàn toàn không thực sự thuyết phục du khách bỏ tiền.
Ông Lý Duy Huynh, Chuyên viên Nghiên cứu Phát triển Sản phẩm HaiAu Educursions chia sẻ: "Khi xây dựng sản phẩm du lịch, điều chúng tôi quan tâm là du khách sẽ học được gì, chạm được gì và cảm nhận được gì". Nếu đáp ứng đủ ba yếu tố đó, việc thuyết phục du khách đến với Bạc Liêu không phải là điều khó khăn. Hiện tại, sản phẩm du lịch nghề muối của Bạc Liêu chỉ mới ở giai đoạn bước đầu. Để chinh phục đa dạng du khách hơn, cần tạo ra nhiều điểm nhấn, làm cho du lịch muối "mặn mà" hơn. Du lịch nghề muối sẽ thu hút du khách khi diêm dân và diêm điền thực sự trở thành chủ thể của câu chuyện, truyền được cảm hứng đến khách trong và ngoài nước".
Để muối trở thành "gia vị" cho du lịch
 |
| Du khách trải nghiệm cào muối trên cánh đồng muối ở Đông Hải, Bạc Liêu. Ảnh: Ngọc Khuyến |
Điểm lại lịch sử, nghề muối xưa đóng góp rất lớn về tăng trưởng kinh tế cho tỉnh Bạc Liêu cũng như làm tăng thêm hầu bao cho những ông chủ diêm điền. Điền chủ lớn xưa hầu hết đều tham gia sản xuất - kinh doanh nghề muối. Những điền chủ có diện tích ruộng muối lớn nhất nhì ở Bạc Liêu như: Bá hộ Biết, Hội đồng Trạch, Hội đồng Điều, Châu Oai, đặc biệt là nhà tư bản muối Lý Trung Nguyên có đến cả ngàn công nhân...
Kể cả Công tử Bạc Liêu giàu đến mức “đốt tiền nấu trứng” âu cũng nhờ những tu muối thẳng cánh cò bay. Hiện nay vẫn còn một số địa danh ở Bạc Liêu thể hiện sự phát triển của nghề truyền thống này như Tu Muối (nhà kho chứa muối) dọc dài gần cây số nằm trên bờ sông Bạc Liêu (nay ở Phường 2, TP. Bạc Liêu), hay kênh Dòng Me (nay là kênh 30 tháng 4) được đào để chuyên chở muối từ ven biển vào đến tận nội thành bán cho ghe hàng chở đi thương cảng Sài Gòn hoặc ngược dòng sông Hậu xuất cảng sang tận Campuchia. Tất cả các ý kiến nhận xét về muối Bạc Liêu rằng: “Muối Bạc Liêu khác những nơi khác - đó là hạt muối để lại “hậu ngọt” chứ không phải vị chát”, minh chứng một thế mạnh cho hạt muối Bạc Liêu nhờ vào sự ưu ái của thiên nhiên.
Bên cạnh đó, những câu chuyện lưu truyền trong dân gian về nghề muối ở Bạc Liêu cũng dễ hấp dẫn người nghe. Chuyện kể rằng: “Ngày xưa nước biển không mặn như bây giờ. Một gia đình có 3 cha con ngư dân sống một vùng ven biển Đông, khi cha chết sớm không để lại gia sản gì, chỉ có căn nhà lụp xụp, chiếc thuyền đi biển và một số vật dụng trong nhà. Người anh tham lam chiếm hết tài sản, chỉ cho em chiếc cối xay bột, hàng ngày mang bột ra chợ bán kiếm tiền sinh sống.
Một tiên ông thương xót liền biến cối xay của người em thành cối xay thần, muốn ăn thì ước, cối sẽ đưa ra. Người anh biết chuyện bèn cướp cối xay thần mang xuống thuyền và vượt biển, trên bước đường lênh đênh trên biển, người anh ước rất nhiều món ngon vật lạ nhưng ăn vẫn không thấy ngon miệng vì thiếu gia vị; người anh liền ước những hạt muối để dùng nhưng lần này anh được cối xay đưa ra nhiều vô kể.
 |
| Du khách check-in ở cánh đồng muối Bạc Liêu. |
Người anh nói thế nào cối vẫn không ngừng xay. Quá sợ hãi, người anh tìm cách vứt cối xuống biển nhưng cối không nhúc nhích, muối ra ngày càng nhiều hơn và cuối cùng thuyền chìm xuống dưới đáy biển sâu. Khi xuống đáy biển, cối xay vẫn tiếp tục ngày đêm xay ra muối làm mặn nước biển Đông, nước biển từ đó mặn cho đến bây giờ để diêm dân làm ra hạt muối”.
Những câu chuyện dù có thật có thật hay chỉ là giai thoại xung quanh nghề muối và hạt muối Bạc Liêu đều tạo ra giá trị hữu hình và là những tiềm năng để làm du lịch. Như vậy, bên cạnh giá trị kinh tế, nghề muối ở Bạc Liêu còn hàm chứa giá trị văn hóa đặc biệt. Nghề phản ánh bản sắc, điều kiện tự nhiên độc đáo của Bạc Liêu. Làm ra những hạt muối không có vị chát - đó là điểm đặc biệt và là tinh hoa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác của diêm dân Bạc Liêu. Muối Bạc Liêu không chỉ là hàng hóa thuần túy kinh tế mà còn là mang tính sáng tạo và phản ánh phong tục, tập quán, tín ngưỡng, điều kiện tự nhiên khác biệt của vùng đất.
Để muối trở thành "gia vị" giúp du lịch Bạc Liêu thêm đậm đà, chuyên gia Trần Tường Huy cho rằng việc quy hoạch không gian du lịch muối cần được thực hiện một cách bài bản và có điểm nhấn. Trước hết, Bạc Liêu có thể hình thành một làng du lịch muối theo mô hình mở, nơi du khách không chỉ tham quan mà còn trực tiếp trải nghiệm quy trình làm muối thủ công cùng diêm dân. Kết hợp với đó là không gian văn hóa như bảo tàng muối, khu trưng bày lịch sử làng nghề để giúp du khách hiểu sâu hơn về di sản này.
Không chỉ vậy, để tăng tính hấp dẫn, du lịch muối nên được đa dạng hóa với các hoạt động như “một ngày làm diêm dân”, nơi du khách có thể tự tay cào muối, gánh muối hay tìm hiểu kỹ thuật phơi muối truyền thống. Ngoài ra, các tour ẩm thực với những món ăn kết hợp cùng muối đặc sản. Không dừng lại ở đó, Bạc Liêu có thể phát triển thêm các sản phẩm quà tặng từ muối như muối thảo dược, muối tắm, muối ướp thực phẩm… để tạo dấu ấn riêng.
