| Kiên Giang: Nghề làm nước mắm ở Phú Quốc trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Chỉ dẫn địa lý – “Hộ chiếu” giúp nước mắm Phú Quốc vươn tầm quốc tế |
 |
| Nghề làm nước mắm tại Phú Quốc đã hình thành và phát triển bền bỉ hơn 200 năm qua, trở thành niềm tự hào và là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được công nhận vào năm 2021. |
Quyết tâm gìn giữ và chuẩn hóa thương hiệu gia truyền
Theo TTXVN, giữa sự phát triển sôi động của kinh tế thị trường và sự đa dạng của các loại gia vị công nghiệp, việc gìn giữ nghề làm nước mắm truyền thống không chỉ là câu chuyện kinh doanh mà còn là trách nhiệm bảo tồn văn hóa. Tại ấp Suối Đá, Đặc khu Phú Quốc, anh Nguyễn Huỳnh Anh Khoa (34 tuổi) – Giám đốc Công ty TNHH Kinh doanh nước mắm Huỳnh Khoa – được biết đến là một trong những người trẻ tiêu biểu, đầy tâm huyết với mục tiêu phát triển thương hiệu nước mắm của gia đình nói riêng và nước mắm Phú Quốc nói chung.
Hành trình trở về với nghề truyền thống của anh Khoa không phải là một con đường bằng phẳng ngay từ đầu. Sau khi tốt nghiệp đại học chuyên ngành kế toán, anh đã có một khởi đầu thuận lợi khi được nhận vào làm việc đúng chuyên ngành tại một tập đoàn lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh với mức thu nhập cao – niềm mơ ước của nhiều người trẻ. Tuy nhiên, được sinh ra và lớn lên trong một gia đình có bề dày ba đời gắn bó với nghề làm nước mắm, tiếng gọi của biển cả và mùi hương đặc trưng của những thùng ủ chượp luôn thôi thúc trong anh. Anh luôn trăn trở về việc làm sao để tiếp nối, góp sức gìn giữ và phát triển di sản của cha ông để lại.
Chính vì lẽ đó, năm 2016 đánh dấu một bước ngoặt lớn khi anh Khoa quyết định rời bỏ công việc ổn định tại thành phố lớn để trở về đảo ngọc Phú Quốc tiếp quản cơ nghiệp. Anh mang theo khát vọng không chỉ duy trì mà còn phải nâng tầm thương hiệu nước mắm Huỳnh Khoa, đưa sản phẩm vượt ra khỏi ranh giới thị trường trong nước để đến với bạn bè quốc tế.
Chia sẻ về lịch sử hình thành của thương hiệu, anh Khoa cho biết nước mắm Huỳnh Khoa có nguồn gốc từ những thùng cá nhỏ của ông bà nội. Trong giai đoạn trước năm 1980, việc sản xuất chủ yếu chỉ để phục vụ nhu cầu ăn uống trong gia đình và trao đổi hàng hóa nhỏ lẻ. Đến thế hệ cha mẹ anh (sau những năm 1980), nghề làm nước mắm truyền thống của gia đình bắt đầu được mở rộng. Năm 1995, doanh nghiệp tư nhân Huỳnh Khoa chính thức được hình thành với quy mô 50 thùng ủ. Tuy nhiên, ở thời điểm này, sản phẩm chủ yếu vẫn được bán dưới dạng nguyên liệu thô, chưa chú trọng nhiều đến việc xây dựng nhận diện thương hiệu trên thị trường tiêu dùng.
Kể từ khi tiếp quản vào năm 2016, với tư duy của một người trẻ được đào tạo bài bản, anh Khoa đã thực hiện những thay đổi mang tính chiến lược. Anh quyết tâm mở rộng quy mô sản xuất, nâng số lượng thùng ủ từ 50 lên 120 thùng. Đáng chú ý, thay vì chỉ bán thô như trước, anh dành tới 30% sản lượng để đóng chai, tập trung xây dựng thương hiệu thành phẩm.
Để đảm bảo uy tín và chất lượng trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt, cơ sở nước mắm Huỳnh Khoa đã tiên phong áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế nghiêm ngặt như HACCP, ISO, HALAL. Quy trình sản xuất được kiểm soát chặt chẽ từ khâu lựa chọn nguyên liệu cá cơm đầu vào cho đến khi ra thành phẩm cuối cùng, đảm bảo sự an toàn và đồng nhất về chất lượng.
Đặc biệt, doanh nghiệp chú trọng tham gia Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) để khẳng định vị thế. Năm 2020, cơ sở đã có 4 sản phẩm vinh dự đạt chuẩn OCOP 4 sao. Không ngủ quên trên chiến thắng, với sự hỗ trợ thiết thực từ ngành chức năng và chính quyền địa phương về máy móc, dây chuyền đóng chai hiện đại, cơ sở tiếp tục đầu tư hoàn thiện các tiêu chuẩn cao hơn. Năm 2023, 3 sản phẩm của cơ sở được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp Quốc gia.
Thành quả ngọt ngào nhất đến vào cuối tháng 6/2025, khi 3 dòng sản phẩm chủ lực của Huỳnh Khoa được công nhận đạt chuẩn OCOP 5 sao cấp Quốc gia, bao gồm: Nước mắm Phú Quốc Huỳnh Khoa 40 độ, Nước mắm Phú Quốc Huỳnh Khoa 43 độ và Nước mắm Phú Quốc Huỳnh Khoa 45 độ. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực không ngừng nghỉ của doanh nghiệp trong việc nâng cao giá trị nông sản địa phương.
Chứng kiến sự trưởng thành của con trai, bà Huỳnh Thị Bích Thủy (mẹ anh Khoa) không giấu được niềm xúc động. Bà chia sẻ sự yên tâm và vui mừng khi thấy con trai chọn con đường trở về để tiếp nối truyền thống gia đình. Theo bà Thủy, kể từ khi các sản phẩm đạt chuẩn OCOP 4 sao và 5 sao, chất lượng nước mắm Huỳnh Khoa đã được khẳng định mạnh mẽ, tạo dựng được niềm tin vững chắc nơi người tiêu dùng. Các sản phẩm OCOP 5 sao đã trở thành "giấy thông hành" uy tín, giúp thương hiệu dễ dàng thâm nhập vào hệ thống các siêu thị, cửa hàng lớn, từ đó mở rộng thị trường tiêu thụ và đưa thương hiệu ngày càng vươn xa.
Khát vọng vươn tầm thế giới và phát triển bền vững
 |
| Nước mắm Huỳnh Khoa trên kệ siêu thị |
Hiện tại, cơ sở nước mắm Huỳnh Khoa đã sở hữu một cơ ngơi vững chắc với quy mô nhà xưởng rộng 4.000 m2, hệ thống hơn 120 thùng gỗ ủ chượp, khả năng cung ứng ra thị trường đạt mức 1 triệu lít/năm. Doanh nghiệp đã hoàn thiện chuỗi sản xuất khép kín và tiêu chuẩn hóa toàn bộ quy trình, sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu khắt khe nhất của thị trường xuất khẩu.
Dấu mốc quan trọng trong hành trình "vươn ra biển lớn" được xác lập vào tháng 6/2025, khi lô hàng đầu tiên của nước mắm Phú Quốc Huỳnh Khoa chính thức xuất khẩu sang thị trường Australia. Sản phẩm đã nhận được những đánh giá tích cực từ đối tác và người tiêu dùng tại đây, tạo đà thuận lợi cho hành trình chinh phục thị trường quốc tế trong tương lai. Theo kế hoạch, từ năm 2026, cơ sở sẽ đẩy mạnh việc đưa sản phẩm sang các thị trường tiềm năng có đông đảo người Việt sinh sống và làm việc như Mỹ và các nước Châu Âu.
Song song với chiến lược xuất khẩu, tại thị trường nội địa, hệ thống phân phối của Huỳnh Khoa cũng ngày càng lớn mạnh. Bên cạnh các đại lý truyền thống tập trung ở An Giang và các tỉnh miền Tây, cơ sở đang tích cực mở rộng mạng lưới ra các tỉnh, thành phố phía Bắc như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, mang hương vị Phú Quốc đến gần hơn với người tiêu dùng cả nước.
Chất lượng sản phẩm chính là yếu tố cốt lõi giữ chân khách hàng. Bà Tạ Thị Hằng, một Việt kiều Mỹ, cho biết khoảng 3 năm qua, gia đình và người thân của bà luôn tin chọn nước mắm Phú Quốc Huỳnh Khoa. Bà chia sẻ, trước đây gia đình thường dùng các loại nước mắm nước ngoài, nhưng sau chuyến du lịch năm 2022, được đến tham quan trực tiếp cơ sở Huỳnh Khoa, bà đã thay đổi thói quen.
“Gia đình tôi được tận mắt vào nhà thùng xem quy trình làm nước mắm, được tìm hiểu và dùng thử các dòng sản phẩm. Thấy ngon, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm nên tôi quyết định mua về dùng. Không chỉ gia đình tôi, mà nhiều người thân bên Mỹ cũng rất thích. Khi về nước, họ vẫn nhờ người nhà tại Rạch Giá mua đóng thùng gửi sang mỗi năm 1-2 lần để dùng dần và làm quà biếu. Chúng tôi rất thích hương vị truyền thống, tự nhiên của nước mắm Huỳnh Khoa vì nó không chỉ thơm ngon mà còn gợi nên ký ức xúc động về quê cha đất tổ”, bà Hằng bộc bạch.
Để thương hiệu nước mắm Phú Quốc phát triển bền vững và vươn xa hơn nữa, anh Nguyễn Huỳnh Anh Khoa bày tỏ mong muốn các ngành chức năng sẽ tăng cường hơn nữa công tác bảo hộ chỉ dẫn địa lý, ngăn chặn tình trạng hàng giả, hàng nhái làm ảnh hưởng đến uy tín chung của nước mắm Phú Quốc. Anh cũng kiến nghị cần có thêm các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đổi mới công nghệ, tiêu chuẩn hóa sản xuất để đáp ứng tốt hơn các rào cản kỹ thuật khi xuất khẩu. Đặc biệt, việc đẩy mạnh quảng bá văn hóa, ẩm thực Việt Nam gắn liền với nước mắm truyền thống là hướng đi cần thiết để sản phẩm không chỉ là một loại gia vị mà còn trở thành sứ giả văn hóa.
“Cần có sự liên kết chặt chẽ trong chuỗi cung ứng giữa các nhà cung cấp nguyên liệu cá cơm, nhà sản xuất nước mắm và các nhà phân phối để cùng nhau phát triển bền vững. Các chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh cũng cần đồng hành cùng cơ quan quản lý và Hiệp hội nghề truyền thống Nước mắm Phú Quốc để chung tay gìn giữ và phát huy những giá trị quý báu của cha ông”, anh Khoa nhấn mạnh.
Nhìn nhận về bức tranh tổng thể của ngành, ông Phạm Huỳnh Quốc Thanh – Phó Chủ tịch Hội Nước mắm Phú Quốc cho biết, hiện nay Hội có 50 hội viên là các chủ nhà thùng và cơ sở sản xuất, sở hữu hơn 7.000 thùng gỗ ủ chượp. Tổng sản lượng nước mắm (từ 25 độ đạm trở lên) đạt gần 30 triệu lít/năm. Điểm đặc biệt làm nên thương hiệu Phú Quốc chính là quy trình sản xuất nghiêm ngặt: cá cơm sau khi đánh bắt phải được muối ngay trên tàu để giữ độ tươi, sau đó đem về ủ chượp trong thùng làm bằng gỗ bời lời trong thời gian dài từ 12 đến 15 tháng mới cho ra thành phẩm.
Giá trị của nước mắm Phú Quốc đã được khẳng định qua nhiều cột mốc quan trọng. Năm 2012, sản phẩm được Liên minh Châu Âu (EU) cấp quy chế bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Năm 2017, Ủy ban nhân dân tỉnh Kiên Giang (trước khi sáp nhập với tỉnh An Giang) đã công nhận nghề và làng nghề chế biến nước mắm truyền thống Phú Quốc. Đến năm 2021, nghề này vinh dự được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Khẳng định tầm nhìn chiến lược của địa phương, ông Trần Minh Khoa – Chủ tịch Ủy ban nhân dân Đặc khu Phú Quốc nhấn mạnh, nước mắm Phú Quốc hiện nay đã trở thành thương hiệu quốc gia, là biểu tượng văn hóa mang tầm vóc quốc tế, hiện diện tại nhiều thị trường khó tính như Hàn Quốc, Australia, Pháp, Anh, Mỹ, Nhật Bản... Chính tình yêu nghề và niềm tin vào giá trị truyền thống đã giúp các thế hệ tại Phú Quốc duy trì, phát huy và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.
“Phú Quốc xác định phát triển bền vững ngành nước mắm là một phần không thể tách rời trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Chúng tôi cam kết tiếp tục đồng hành cùng các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất trong việc triển khai các giải pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với chỉ dẫn địa lý; đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu nước mắm Phú Quốc ra thế giới. Đồng thời, địa phương sẽ chú trọng phát triển du lịch gắn với văn hóa làng nghề nước mắm, xem đây là một sản phẩm đặc trưng để thu hút du khách”, ông Trần Minh Khoa khẳng định.
 Nước mắm bị vứt bỏ ở Quảng Nam là sản phẩm của doanh nghiệp Thanh Hóa |
 Chỉ dẫn địa lý – “Hộ chiếu” giúp nước mắm Phú Quốc vươn tầm quốc tế |
